Pytanie pochodzi z publikacji Serwisu BHP.
Zakupione urządzenie zostało zaliczone według europejskich standardów do klasy 4 (maksymalna moc: 160 W, promień lasera: Nd:Yag (laser neodymowy) o długości fali 1064 nm, maksymalna szerokość pulsacji: 20 ms).
Wymagania, jakie musi spełnić pracodawca stosujący w zakładzie pracy laser klasy 4 określają:
1) dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2006/25/WE z dnia 5 kwietnia 2006 r. w sprawie minimalnych wymagań w zakresie ochrony zdrowia i bezpieczeństwa pracowników na ryzyko spowodowane czynnikami fizycznymi (sztucznym promieniowaniem optycznym) (Dz. Urz. UE L 114 z 27.04.2006, s. 38 z późn. zm.);
2) rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 27 maja 2010 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z ekspozycją na promieniowanie optyczne (Dz. U. Nr 100, poz. 643);
3) rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. Nr 217, poz. 1833 z późn. zm.) - dalej r.n.d.s.;
4) rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 lutego 2011 r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. Nr 33, poz. 166) - dalej r.b.p.c.s.;
5) Polska Norma PN-EN 60825-1:2010 Bezpieczeństwo urządzeń laserowych – Część 1. Klasyfikacja sprzętu i wymagania.
Laser to urządzenie generujące promieniowanie optyczne z zakresu od UV do dalekiej podczerwieni. Charakteryzuje się ono bardzo dużą gęstością mocy w przekroju poprzecznym wiązki, małym kątem rozbieżności, koherencją (spójnością) oraz monochromatycznością promieniowania (wąskim obszarem widma).
W związku z dynamicznym rozwojem technologii laserowych, urządzenia te mają coraz szersze zastosowanie, zarówno w branżach przemysłowo-budowlanych (np. pomiar odległości, cięcie, mikroobróbka), jak i w telekomunikacji, medycynie (np. w chirurgii, rehabilitacji) czy technologiach militarnych (np. celowniki laserowe). Obecnie laser stał się elementem powszechnie stosowanym w wielu urządzeniach powszechnego użytku, jak odtwarzacze płyt CD/DVD, urządzenia do drukowania, myszy komputerowe itp. Są to jednak lasery o niewielkiej mocy, które ze względu na pełne zabudowanie (szczelne odizolowanie od użytkownika wiązki laserowej) stwarzają bardzo małe, wręcz pomijalne, ryzyko. Nieco większe zagrożenie mogą stwarzać inne urządzenia codziennego użytku, takie jak wskaźniki, dalmierze czy urządzenia poziomujące, gdyż emitowana przez nie wiązka laserowa jest nieosłonięta.
Zdecydowanie największe ryzyko związane z promieniowaniem laserowym występuje na stanowiskach pracy wyposażonych w urządzenia emitujące to promieniowanie, a zaliczonych do najwyższych klas laserów i urządzeń laserowych, w szczególności do klasy 4 (podział na 7 klas ze względu na oddziaływanie z tkanką biologiczną: 1, 1M, 2, 2M, 3R, 3B, 4). Ryzyko to związane jest nie tylko z urazami ciała (głównie skóry i oczu), ale również z zagrożeniem pożarowym. Każdy stosowany na stanowisku pracy laser musi mieć przypisaną klasę, która wiąże się z koniecznością stosowania odpowiednich środków ochronnych (zbiorowych i indywidualnych) przed promieniowaniem laserowym.
Pracodawca organizujący stanowisko pracy wyposażone w laser powinien przede wszystkim przeprowadzić ocenę ryzyka zawodowego, polegającą na identyfikacji wszystkich zagrożeń, jakie mogą wystąpić na tym stanowisku. W szczególności należy uwzględnić zagrożenia spowodowane samym układem laserowym, środowiskiem, w którym jest on umiejscowiony, a także poziomem świadomości oraz wyszkolenia pracowników, którzy będą go obsługiwali. Pomocną pod tym względem będzie dokumentacja dostarczona przez producenta urządzenia, gdyż zostaną w niej określone szczegółowe wymagania dotyczące zwłaszcza prawidłowego montażu i obsługi technicznej, bezpiecznego użytkowania, informacji o doborze ochron oczu, wskazanie wszystkich otworów wyjściowych lasera, przez które jest emitowane promieniowanie laserowe itd. Dokument ten powinien być udostępniony pracownikom do stałego korzystania. Istotne jest, aby powyższa dokumentacja była w języku polskim. Ponadto stanowiska pracy powinny być również wyposażone w instrukcje bezpiecznego użytkowania urządzenia (instrukcje bhp).
Aby zatrudnić pracowników przy obsłudze urządzenia laserowego, pracodawca powinien skierować ich uprzednio na badania profilaktyczne, a w skierowaniu na te badania uwzględnić narażenie na promieniowanie laserowe. Obecnie takie badania obejmują badanie ogólne, ze zwróceniem uwagi na skórę oraz okulistyczne, ze zwróceniem uwagi na stan rogówek, soczewek i siatkówek.
Operatorzy lasera powinni przejść również stosowne szkolenia. Norma PN-EN 60825-1:2010 wskazuje, że działający laser powinien znajdować się pod kontrolą doświadczonego, dobrze wyszkolonego operatora. Norma nie precyzuje jednak co znaczy "doświadczony i dobrze wyszkolony ". Niewątpliwie nie może to być zupełnie przypadkowy pracownik.
W zależności od klasy lasera pracodawca powinien zapewnić również odzież ochroną oraz środki ochrony indywidualnej oczu.
Zaleca się ponadto (ale nie jest to przepis bezwzględnie obowiązujący) utworzenie stanowiska inspektora ds. bezpieczeństwa laserowego. Jego zadaniem byłoby sprawdzanie prawidłowości działania urządzeń i pełnienie nadzoru nad operatorem. Nie sprecyzowano w normie kwalifikacji wymaganych dla takiej funkcji, pozostawiając to autorom programów szkoleń.
Szereg wymagań będzie również uzależniony od typu i przeznaczenia lasera, gdyż inne wymagania będą się odnosiły do urządzeń wykorzystywanych np. w medycynie, a inne do przemysłowych (laser neodymowy ma zastosowanie w jednej i w drugiej branży).
Ogólnie można stwierdzić, że urządzenie laserowe powinno stać w wydzielonym i specjalnie przygotowanym pomieszczeniu. Na pewno nie może się znajdować w pomieszczeniach, w których są stanowiska o innym przeznaczeniu lub w boksach oddzielonych od innych pomieszczeń czy ciągów komunikacyjnych parawanem. Wyjątkiem są szpitalne bloki operacyjne. Drzwi do pomieszczenia, w którym użytkowany jest laser, powinny uniemożliwiać osobom postronnym wejście do tego pomieszczenia. Należy także zapewnić odpowiednią osłonę okien lub specjalne szyby, które uniemożliwią lub znacznie ograniczą odbijanie wiązki lasera, a co za tym idzie, przypadkową ekspozycję pracownika.
Ściany w pomieszczeniu wyposażonym w urządzenie laserowe powinny być matowe (farba olejna i/lub glazura mogą odbijać promieniowanie laserowe). Ponadto ściany te powinny być pozbawione wszelkich elementów, które mogłyby przyczyniać się do występowania odbić zwierciadlanych (np. lustra).
Bardzo istotnym elementem jest również oznakowanie danego pomieszczenia, przez umieszczenie na drzwiach wejściowych odpowiedniego oznakowania (znaki bezpieczeństwa) lub sygnalizatora świetlnego ostrzegającego przed zagrożeniem. O ile jest to technicznie wykonalne, należy także wydzielić strefy (ograniczyć do nich dostęp), w których poziom promieniowania może przekraczać wartości MDE (maksymalna dopuszczalna ekspozycja określona w r.n.d.s.
Eksploatując urządzenie laserowe należy przeprowadzać badania i pomiary promieniowania laserowego. Zgodnie z § 9 ust. 1 r.b.p.c.s. badania i pomiary promieniowania laserowego wykonuje się, jeżeli eksploatowane są źródła tego promieniowania inne niż:
1) lasery zaliczone, zgodnie z Polską Normą PN-EN 60825-1, do klasy 1, 1M, 2, 2M lub 3R, które pracują w warunkach określonych przez producenta urządzenia, lub
2) lasery zaliczone, zgodnie z Polską Normą PN-EN 60825-1, do klasy 3B lub 4, do których zostały zastosowane środki ochrony zbiorowej, pozwalające na zaklasyfikowanie urządzenia do klasy 1.
Badania i pomiary promieniowania laserowego wykonuje się:
1) co najmniej raz na dwa lata – jeżeli podczas ostatniego badania i pomiaru stwierdzono poziom ekspozycji powyżej 0,4 do 0,8 wartości MDE,
2) co najmniej raz w roku – jeżeli podczas ostatniego badania i pomiaru stwierdzono poziom ekspozycji powyżej 0,8 wartości MDE.
Jeżeli podczas dwóch ostatnich badań i pomiarów promieniowania optycznego nielaserowego albo laserowego wykonanych w odstępie dwóch lat, poziom ekspozycji nie przekraczał 0,4 wartości MDE, pracodawca może odstąpić od wykonywania pomiarów.
W przypadku stwierdzenia przekroczeń wartości MDE, pomimo podjętych środków zmierzających do ograniczenia poziomu ekspozycji, pracodawca:
1) podejmuje niezwłoczne działania w celu obniżenia poziomu ekspozycji poniżej wartości MDE,
2) ustala przyczyny wystąpienia przekroczeń,
3) ponownie ocenia ryzyko zawodowe,
4) sporządza i wprowadza w życie program działań organizacyjno-technicznych, zapobiegających przekroczeniu dopuszczalnych poziomów ekspozycji.
W programie tym pracodawca uwzględnia w szczególności działania polegające na:
1) wprowadzaniu procesów lub metod pracy ograniczających ryzyko zawodowe związane z promieniowaniem optycznym;
2) doborze urządzeń, przeznaczonych do wykonywania określonej pracy, o możliwie najniższej emisji promieniowania optycznego;
3) ograniczaniu emisji promieniowania optycznego środkami technicznymi, w tym przez stosowanie, w przypadkach koniecznych, urządzeń ochronnych i innych środków ochrony zbiorowej (blokad, obudów, osłon, ekranów itp.);
4) konserwowaniu urządzeń będących źródłem emisji promieniowania optycznego i ich wyposażenia, stosowanych urządzeń ochronnych i środków ochrony zbiorowej oraz miejsc i stanowisk pracy;
5) projektowaniu miejsc pracy i rozmieszczaniu stanowisk pracy w sposób umożliwiający izolowanie od źródeł promieniowania oraz ograniczający jednoczesną ekspozycję na promieniowanie optyczne emitowane przez wiele źródeł promieniowania;
6) ograniczaniu czasu trwania i poziomu ekspozycji;
7) zapewnieniu prawidłowo dobranych środków ochrony indywidualnej;
8) przestrzeganiu instrukcji producentów sprzętu, w szczególności w zakresie bezpiecznej obsługi, zapobiegającej powstawaniu szkodliwych emisji promieniowania optycznego lub nadmiernych poziomów ekspozycji.
Więcej na ten temat w Serwisie BHP.