Z dniem 1 kwietnia 2009 r. rozwiążemy umowę o pracę z pracownikiem otrzymującym rentę od 28 kwietnia 2008 r. z tytułu niezdolności do pracy. W tym dniu skończy się 182-dniowy okres pobierania zasiłku chorobowego. Ze względu na stan zdrowia pracownik nie ma szans na powrót do pracy.
Czy pracodawca powinien wypłacić takiemu pracownikowi odprawę z tytułu przejścia na rentę (pracownik nie otrzymał takiej odprawy od innego pracodawcy)?
Jak ustalić wysokość odprawy?

Poglądy dotyczące prawa pracownika do odprawy rentowej w sytuacji przedstawionej w pytaniu nie są jednolite. W orzecznictwie SN przeważa jednak pogląd, zgodnie z którym także w takiej sytuacji pracownik nabywa prawo do odprawy.
Art. 921 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.) - dalej: k.p., przyznaje pracownikowi, spełniającemu warunki uprawniające do renty z tytułu niezdolności do pracy lub emerytury, którego stosunek pracy ustał w związku z przejściem na rentę lub emeryturę, prawo do odprawy pieniężnej w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia.
W świetle powyższego prawo do odprawy rentowej przysługuje pracownikowi w sytuacji spełnienia przez niego dwóch warunków: po pierwsze, musi on spełniać warunki uprawniające go do uzyskania renty z tytułu niezdolności do pracy, a po drugie łączący go z pracodawcą stosunek pracy musi ustać w związku z przejściem na tą rentę.
W orzecznictwie powszechnie przyjmuje się, iż związek między rozwiązaniem stosunku pracy a nabyciem prawa do emerytury lub renty może mieć trojaki charakter:
  • czasowy - rozwiązanie stosunku pracy następuje dlatego, że pracownikowi przysługuje prawo do świadczenia;
  • czasowo-przyczynowy - przyczyną rozwiązania stosunku pracy jest nabycie prawa do emerytury lub renty i gdy rozwiązanie tego stosunku następuje w chwili przyznania świadczenia;
  • funkcjonalny - gdy rozwiązanie stosunku pracy następuje wprawdzie przed ustaleniem prawa do świadczenia, ale przyznanie świadczenia jest konsekwencją sytuacji bezpośrednio poprzedzającej ustanie zatrudnienia (por. wyrok SN z dnia 6 maja 2003 r., I PK 257/2002, OSNP 2004, nr 15 poz. 267; także uchwała SN z dnia 29 maja 1989 r. III PZP 19/89 OSNCP 1990, nr 4-5 poz. 61; wyrok SN z dnia 8 grudnia 1993 r., I PRN 111/93, OSNCP 1994, nr 12, poz. 243).
W doktrynie podkreśla się, że aby pracownik nabył prawo do odprawy rentowej (emerytalnej) musi zaistnieć nie tylko "związek", o którym mowa powyżej, ale musimy także mieć do czynienia z właściwą kolejnością zdarzeń. Jak wskazuje M. Piankowski "Dla uzyskania odprawy konieczne jest, aby najpierw doszło do rozwiązania stosunku pracy, a dopiero potem do rozpoczęcia korzystania ze świadczeń (emerytury lub renty). Nie nabędzie zatem prawa do odprawy pracownik, który już w trakcie zatrudnienia korzystał ze świadczeń emerytalnych (rentowych), a dopiero później rozwiązano umowę o pracę. Podobnie nie nabywa prawa do odprawy pracownik, który nabywa emeryturę lub rentę, ale którego stosunek pracy jest kontynuowany". M. Piankowski [w:] U. Jackowiak [red.], Kodeks pracy z komentarzem, Fundacja Gospodarcza 2004, wyd. IV.
Jednocześnie jednak ten sam Autor zastrzega, że z odmienną interpretacją można spotkać się na gruncie orzecznictwa SN, który stwierdził w jednym ze swych orzeczeń, że skorzystanie przez pracownika z uprawnień emerytalnych w czasie trwania zatrudnienia nie powoduje utraty prawa do odprawy emerytalnej, w chwili gdy nastąpi rozwiązanie stosunku pracy (wyrok SN z dnia 6 maja 2003 r., I PK 223/02, Monitor Prawniczy 2004, nr 3, s. 10). W uzasadnieniu orzeczenia SN sprzeciwił się praktyce, zgodnie z którą skorzystanie przez pracownika z uprawnień emerytalnych w czasie trwania zatrudnienia powoduje utratę prawa do odprawy emerytalnej, w chwili gdy nastąpi rozwiązanie stosunku pracy. Zdaniem SN przepisy prawa pracy nie przewidują możliwości pozbawienia prawa do odprawy pracowników przechodzących na emeryturę, którzy - kontynuując zatrudnienie - nabyli prawo do emerytury lub renty i korzystali z niego. Podobnie SN wypowiedział się także w wyroku z dnia 13 kwietnia 1999 r., I PKN 654/98, OSN 2000, nr 13, poz. 502 oraz w uchwale z dnia 25 stycznia 2002 r., III ZP 24/01, OSN 2002, nr 9, poz. 202).
W mojej ocenie, na tle powyższego orzecznictwa należy przyjąć, że przedmiotowy pracownik ma prawo do odprawy rentowej.
Art. 921 k.p. określa wysokość odprawy jako równowartość jednomiesięcznego wynagrodzenia. Wysokość tego wynagrodzenia ustala się zgodnie z zapisami zawartymi w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz. U. Nr 62, poz. 289) - dalej r.s.u.w., czyli analogicznie jak w przypadku ustalania wysokości przysługującego pracownikowi ekwiwalentu pieniężnego za urlop (§ 2 ust. 1 pkt 7 r.s.u.w.).
Zasady obliczania wysokości ekwiwalentu pieniężnego za urlop zostały określone w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 8 stycznia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop (Dz. U. Nr 2, poz. 14 z późn. zm.) - dalej r.w.u.
Zasadą jest, iż wysokość ekwiwalentu oblicza się na podstawie wynagrodzenia z okresu bezpośrednio poprzedzającego miesiąc, w którym nastąpiło nabycie do niego prawa. Składniki wynagrodzenia określone w stawce miesięcznej w stałej wysokości uwzględnia się w wysokości należnej pracownikowi w miesiącu nabycia prawa do ekwiwalentu. Natomiast składniki wynagrodzenia o zmiennej wysokości przysługujące za okresy nie dłuższe niż jeden miesiąc uwzględnia się w przeciętnej wysokości wypłaconej pracownikowi w okresie 3 miesięcy poprzedzających miesiąc nabycia prawa do ekwiwalentu. W przypadkach znacznego wahania wysokości składników wynagrodzenia, mogą być one uwzględnione przy ustalaniu wynagrodzenia urlopowego w łącznej wysokości wypłaconej pracownikowi w okresie nieprzekraczającym 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc rozpoczęcia urlopu (§ 7 i 8 r.w.u.).
Powyższe zasady nie mogą jednak znaleźć zastosowania w przedstawionym przypadku - pracownik w okresie poprzedzającym nabycie prawa do odprawy otrzymywał bowiem zasiłek chorobowy. W takim przypadku przy obliczaniu wysokości odprawy należy uwzględnić najbliższe miesiące, za które pracownikowi przysługiwało wynagrodzenie. Stanowi o tym § 11 r.w.u., zgodnie z którym, jeżeli przez cały okres przyjęty do ustalenia podstawy wymiaru, poprzedzający miesiąc wykorzystywania urlopu wypoczynkowego, lub przez okres krótszy, lecz obejmujący pełny miesiąc kalendarzowy lub pełne miesiące kalendarzowe, pracownikowi nie przysługiwało wynagrodzenie określone w § 8, przy ustalaniu podstawy wymiaru uwzględnia się najbliższe miesiące, za które pracownikowi przysługiwało takie wynagrodzenie.