Na tzw. wcześniejszą emeryturę EWK w latach 1989 do końca 1998 r. mogli przejść opiekunowie chorych dzieci wymagających stałej opieki – kobiety po 20 latach pracy, a mężczyźni po 25 latach pracy. Warunkiem było przepracowanie odpowiedniej liczby lat oraz osobiste sprawowanie opieki nad dzieckiem z I lub II grupą niepełnosprawności, jeśli istniała ona od urodzenia lub powstała przed ukończeniem 18 r. ż. Przepisy te regulowało rozporządzenie Rady Ministrów z 15 maja 1989 r. (Dz.U. nr 28, poz. 149). Utraciły one moc w 1999 r., ale osoby, które do tego czasu spełniały przesłanki, zachowały uprawnienia do emerytury EWK.
Czytaj również: Prezydent podpisał ustawę podwyższającą tzw. emerytury EWK>>
Różnica między emeryturą EWK a świadczeniem pielęgnacyjnym
Od 1 maja 2014 r. świadczenie pielęgnacyjne wynosiło 1000 zł netto, co roku wzrastało, a obecnie podlega waloryzacji od 1 stycznia każdego roku. Od początku br. wynosi ono 2119 zł netto. Jednak przysługuje ono tylko opiekunom dzieci z niepełnosprawnością rezygnujących z pracy na rzecz opieki nad nimi. Do świadczenia pielęgnacyjnego nie mają prawa osoby, które mają ustalone prawo do emerytury, renty, renty rodzinnej z tytułu śmierci małżonka przyznanej w przypadku zbiegu prawa do renty rodzinnej i innego świadczenia emerytalno-rentowego, renty socjalnej, zasiłku stałego, nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, zasiłku przedemerytalnego, świadczenia przedemerytalnego lub rodzicielskiego świadczenia uzupełniającego. Zatem tzw. emeryci EWK nie mogą otrzymać świadczenia pielęgnacyjnego, a co roku wzrasta dysproporcja w kwocie tych świadczeń.
Problem pogłębił do dziś niezrealizowany wyrok TK z 21 października 2014 r. (sygn. akt K 38/13). Trybunał uznał za niekonstytucyjne wypłacanie innych świadczeń różnym grupom opiekunów osób z niepełnosprawnością – opiekujących się dziećmi i osobami dorosłymi. Pisaliśmy o tym tutaj>>
Opiekunowie szukali rozwiązań na drodze sądowej, a sądy uznawały różne ścieżki orzecznicze – czasami wydając wyrok, że opiekun może uzyskać różnicę między emeryturą a świadczeniem pielęgnacyjnym, albo np. musi zawiesić emeryturę, by uzyskać świadczenie pielęgnacyjne. Stąd od wielu lat środowisko opiekunów na tzw. emeryturach EWK starało się o wyrównanie tych dysproporcji. Dopiero jednak od tego roku rząd wprowadził świadczenie wyrównawcze ustawą z 29 października 2021 r. o świadczeniu wyrównawczym dla osób uprawnionych do wcześniejszej emerytury z tytułu opieki nad dziećmi wymagającymi stałej opieki (Dz.U. 2021 poz. 2314). Problem w tym, że przepisy znów nie objęły wszystkich opiekunów na świadczeniach emerytalno-rentowych, jedynie tych z symbolem EWK.
Świadczenie wyrównawcze tylko z symbolem EWK
Najczęściej na emeryturach EWK są rodzice w podeszłym wieku, przez całe życie opiekujący się obecnie już dorosłymi, niesamodzielnymi dziećmi.
- Świadczenie wyrównawcze mogą otrzymać tylko opiekunowie, którzy mają symbol EWK – podkreśla Maria Czerwińska-Litwin, prawnik Fundacji „Dzielna Matka” Pomocy Rodzinom z Niepełnosprawnością Sprzężoną. Uczestniczyła w pracach sejmowej Komisji Polityki Społecznej i Rodziny nad ustawą o świadczeniu wyrównawczym razem z Małgorzatą Kubelą, matką opiekującą się ponad 40 lat dwójką dzieci z niepełnosprawnością. W 1998 r. zabrakło jej trzech miesięcy stażu pracy do wcześniejszej emerytury EWK.
- Zostałam z niczym. Łapałam się różnych prac: byłam stróżem, sprzątaczką, bo musiałam dorobić do wynagrodzenia męża, które nie było wysokie, a mieliśmy dwójkę dzieci, którym trzeba było zapewnić rehabilitację i leczenie. Niestety musiałam czekać na osiągniecie wieku emerytalnego. Przez prawie 30 lat łapałam różne prace, bo zawsze ktoś musiał być w domu. Nie mogliśmy razem wyjść z mężem do pracy, bo nie było ośrodków, specjalnych przedszkoli i innej infrastruktury dla niepełnosprawnych, jak jest teraz. Musieliśmy radzić sobie sami. Za wieloletnią opiekę i trud nigdy nie otrzymałam grosza wsparcia. Wydaje się mi, że to jest dla nas bardzo krzywdzące. W ustawie mówi się o EWK – pięknie, ale my jesteśmy najbardziej wykluczoną grupą społeczną, bo do dzisiejszego dnia nie dostaliśmy żadnego wsparcia – mówiła w październiku 2021 w Sejmie.
Wsparcia się nie doczekała, schorowana zmarła w styczniu br. Jej mąż i syn odeszli wcześniej, niesamodzielna dorosła córka została sama.
Wykluczeni ze świadczenia wyrównawczego
- Chodziło nam o objęcie świadczeniem wyrównawczym wszystkich matek czy opiekunów, choć najczęściej są to matki, na świadczeniach emerytalno-rentowych. To są matki obecnie przebywające na emeryturze; matki, które dokonywały wyboru i skorzystały ze świadczenia przejścia na wcześniejszą emeryturę; matki, które z różnych życiowych powodów nie skorzystały z wcześniejszej emerytury; matki, które losowo nabyły niepełnosprawności w trakcie opieki nad niesamodzielnym dzieckiem i obecnie pobierają rentę oraz matki będące na rencie socjalnej. To są grupy matek, które powinny mieć wyrównanie do wysokości świadczenia pielęgnacyjnego – zaznacza Grażyna Rosołowicz z inicjatywy społecznej „Nie-Samodzielni”.
Pani Halina w wieku 55 lat przeszła na wcześniejszą emeryturę z powodu pracy w warunkach szkodliwych dla zdrowia. W 1989 r. miała już 31-letni staż pracy, czyli kiedy EWK wchodziła. Dziś ma 82 lata i nadal opiekuje się niesamodzielnym 51-letnim synem. - Przepisy o świadczeniu wyrównawczym są wykluczające i dyskryminujące dla takich opiekunów jak ja – podkreśla.
Pani Joanna ma emeryturę około 100 zł wyższą od najniższej emerytury. Na EWK nie mogła przejść, bo sama stała się osobą niepełnosprawną, na rencie, w trakcie opieki nad niepełnosprawnym synem, który dziś ma 43 lata. Ona sama ma ponad 70.
- Starałam się o świadczenie pielęgnacyjne, czy też różnicę pomiędzy emeryturą i świadczeniem, sprawa toczy się długo, obecnie jest w Naczelnym Sądzie Administracyjnym – mówi.
- Jeśli osoba ma zawieszone prawo do wcześniejszej emerytury i pobiera inne świadczenie emerytalno-rentowe, np. emeryturę powszechną, może uzyskać świadczenie wyrównawcze, jeśli kwota tego świadczenia jest niższa niż wysokość świadczenia pielęgnacyjnego, o którym mowa w art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz.U. z 2020 r. poz. 111, z późn. zm.) – poinformował Prawo.pl Grzegorz Dyjak z biura prasowego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.
- Pod warunkiem, że udowodni, że miał ten symbol EWK – dopowiada Grażyna Rosołowicz. – W kuluarowych rozmowach z posłami otrzymałam informację, że musimy poczekać aż do ZUS-u wpłyną wnioski o świadczenie wyrównawcze i wtedy okaże się, ile zostanie pieniędzy. Być może wtedy zostaną uwzględnione pozostałe osoby – dodaje.
Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej podawało, że w czerwcu 2018 r. w całym kraju emeryturę EWK pobierało 33,4 tys. osób. 17,2 tys. osób pobierało świadczenie niższe niż 1100 zł brutto.
Dla porównania w 2015 r. emerytów EWK było 46,9 tys. W ciągu 10 lat ich liczba zmniejszyła się prawie dwukrotnie – w roku 2008 było to 72,2 tys. osób.
Czytaj również: Sejm uchwalił ustawę podwyższającą tzw. emerytury EWK>>
Dla kogo świadczenie wyrównawcze
Świadczenie wyrównawcze może otrzymać osoba:
- uprawniona do wcześniejszej emerytury na podstawie przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 15 maja 1989 r. w sprawie uprawnień do wcześniejszej emerytury pracowników opiekujących się dziećmi wymagającymi stałej opieki, w kwocie niższej niż wysokość świadczenia pielęgnacyjnego, o którym mowa w art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych,
- wciąż sprawująca opiekę nad dzieckiem, z tytułu której nabyła prawo do wcześniejszej emerytury,
- pobierająca świadczenie emerytalno-rentowe w kwocie niższej niż wysokość świadczenia pielęgnacyjnego, o którym mowa w art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych.
- mieszkająca w Polsce i mająca:
- polskie obywatelstwo lub prawo stałego pobytu w Polsce - jeżeli jest obywatelem jednego z państw członkowskich Unii Europejskiej (UE) albo Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) - strony umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym lub Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej, lub Konfederacji Szwajcarskiej,
- zalegalizowany pobyt w Polsce - jeśli jest obywatelem państw spoza UE albo EFTA albo Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej.
Jak otrzymać świadczenie wyrównawcze
Aby otrzymać świadczenie, należy złożyć wniosek do ZUS. Można go pobrać ze strony lub wypełnić w oddziale ZUS. Należy pamiętać, że osoby, które złożą wnioski do 28 lutego br. otrzymają wyrównanie świadczenia od 1 stycznia br. Jeśli emeryt złoży wniosek o świadczenie wyrównawcze po 28 lutego br., otrzyma świadczenie od miesiąca złożenia wniosku. Dla przykładu - jeśli złoży w marcu, to świadczenie otrzyma od marca.
Sprawdź również książkę: Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych - Nr 1/2022 >>
Wysokość świadczenia wyrównawczego
Emeryt otrzyma świadczenie w wysokości kwoty stanowiącej różnicę między świadczeniem pielęgnacyjnym a kwotą pobieranego świadczenia emerytalno-rentowego.
Świadczenie emerytalno-rentowe będzie uwzględnione w wysokości brutto, łącznie z dodatkami - z wyłączeniem dodatku pielęgnacyjnego - i innymi świadczeniami. Uwzględniona będzie także kwota świadczeń przyznanych przez zagraniczne instytucje właściwe do spraw emerytalno-rentowych oraz kwota innych dodatków i świadczeń, wypłacanych wraz z tymi świadczeniami na podstawie odrębnych przepisów - z wyłączeniem dodatku pielęgnacyjnego.
Kiedy świadczenie będzie wypłacone
ZUS wypłaci świadczenie wraz ze świadczeniem emerytalno-rentowym po jego waloryzacji.
O czym należy pamiętać
Należy powiadomić ZUS o wszystkich okolicznościach, które mają wpływ na prawo do świadczenia wyrównawczego lub jego wysokość. Szczególnie gdy:
- ustała opieka nad dzieckiem
- nastąpił tymczasowy areszt lub osoba uprawniona odbywa karę pozbawienia wolności, z wyjątkiem kary w systemie dozoru elektronicznego
- przyznano, ustało lub zostało ponownie przeliczone świadczenie przyznane przez zagraniczną instytucję właściwą do spraw emerytalno-rentowych.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.