Jeżeli przedsiębiorca jest niezdolny do pracy najniższa podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne (tj. 60% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia albo 30% minimalnego wynagrodzenia) ulega proporcjonalnemu zmniejszeniu pod warunkiem, że z tytułu tej niezdolności spełnia on warunki do przyznania zasiłku chorobowego (świadczenia rehabilitacyjnego). W odróżnieniu do ubezpieczeń społecznych najniższa podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne nie ulega proporcjonalnemu zmniejszeniu za okres niezdolności do pracy przedsiębiorcy. Przy ustalaniu prawa do zasiłku chorobowego i jego wysokości dowodem stwierdzającym niezdolność przedsiębiorcy do pracy jest zaświadczenie lekarskie.
Stosownie do art. 6 ust. 1 pkt 5 i art. 12 ust. 1 w zw. z art. 8 ust. 6 pkt 1 i art. 9 ust. 4c ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 z późn. zm.) – dalej u.s.u.s., oraz art. 66 ust. 1 pkt 1 lit. c w zw. z art. 5 pkt 21 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 164, poz. 1027 z późn. zm.) – dalej u.ś.o.z., przedsiębiorca mający ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy wypłacanej przez ZUS podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu i zdrowotnemu. Z powyższych przepisów wynika jednocześnie, że przedsiębiorca, który ma ustalone prawo do innej renty z systemu ubezpieczeń społecznych (np. renty rodzinnej) lub renty z systemu zaopatrzenia emerytalnego określonej grupy zawodowej (np. rolniczej renty z tytułu niezdolności do pracy, policyjnej renty z tytułu niezdolności do służby) podlega dobrowolnie ubezpieczeniom społecznym, a obowiązkowo ubezpieczeniu zdrowotnemu.
W przypadku, gdy przedsiębiorca jest przez część miesiąca niezdolny do pracy – zgodnie z art. 18 ust. 10 w zw. z art. 4 pkt 4 u.s.u.s. – najniższa podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne (tj. 60% przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego albo 30% minimalnego wynagrodzenia) należnych za te miesiąc ulega proporcjonalnemu zmniejszeniu, o ile przedsiębiorca spełnia warunki do przyznania zasiłku chorobowego (świadczenia rehabilitacyjnego). Proporcjonalnego zmniejszenia najniższej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne dokonuje się w ten sposób, że jej kwotę dzieli się przez liczbę dni kalendarzowych tego miesiąca, a następnie mnoży przez liczbę dni w czasie, których pracownik był zdolny do pracy w tym miesiącu.
Zgodnie z art. 79 ust. 2 u.ś.o.z. składka na ubezpieczenie zdrowotne jest miesięczna i niepodzielna, a co za tym idzie nawet jeżeli przedsiębiorca przez część miesiąca jest niezdolny do pracy i z tego tytułu spełnia warunki do przyznania zasiłku, nie ma prawa proporcjonalnie zmniejszyć najniższej podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne należnej za ten miesiąc.
Na mocy art. 53 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 77, poz. 512) przy ustalaniu prawa do zasiłków i ich wysokości dowodem stwierdzającym czasową niezdolność do pracy z powodu choroby jest zaświadczenie lekarskie. Stąd też warunkiem wypłacenia przez ZUS przedsiębiorcy zasiłku chorobowego z tytułu czasowej niezdolności do pracy jest przedłożenie przez niego zaświadczenia lekarskiego stwierdzającego tą niezdolność.