RPO interweniuje w sprawie służby policjantek z małymi dziećmi w niedziele, święta i w nocy

Przepisy zakazują wyznaczania do służby w niedzielę, święto czy w nocy policjantek opiekujących się małymi dziećmi - jeśli z takiego uprawnienia w tym czasie nie korzysta drugie z rodziców lub opiekun. Policjantki skarżą się Rzecznikowi Praw Obywatelskich na praktyczne stosowanie tego przepisu. Marcin Wiącek poprosił o wyjaśnienia komendanta głównego policji.

Do Biura Rzecznika Praw Obywatelskich wpływają wnioski od policjantek opiekujących się dziećmi do lat 8. Skarżą się na pełnienie służby w niedzielę lub święto oraz w porze nocnej, jeżeli z odpowiedniego prawa nie korzysta drugie z rodziców lub opiekun. Odmawiając prawa do opieki, przełożeni powołują się na rozporządzenie MSWiA z 11 września 2020 r. w sprawie czasu służby policjantów (Dz.U. z 2020 r., poz. 1574, dalej: rozporządzenie). Wskazują, że chodzi o zapobieżenie sytuacji, w której służbę w niedzielę i święto albo w nocy będzie musiał pełnić policjant, który wprawdzie nie jest jedynym opiekunem dziecka, jednakże drugie z rodziców lub opiekunów jest zobowiązane świadczyć w tym samym czasie służbę. 

Według policji, wynika to z przepisu par. 16 ust. 2 rozporządzenia, w którym ustawodawca używa słów „niedzielę lub święto”. Ma to wskazywać na indywidualny wybór dnia wolnego w ramach opieki nad dzieckiem jednego z rodziców - zamiast „niedziele lub święta”, co mogłoby wskazywać, że przepis dotyczy wszystkich niedziel lub świąt. 

- Policjant, który nie jest jedynym opiekunem dziecka do lat 8, chcąc skorzystać z uprawnienia do niepełnienia służby w niedzielę lub święto, bądź w godzinach zaliczanych do pory nocnej, powinien wykazać, ze drugie z rodziców lub opiekunów dziecka, jest wyznaczone do służby lub pracy w tym samym czasie i nie korzysta z przysługującego mu uprawnienia do zwolnienia z takiej służby, czyli w konsekwencji jest zobowiązane taką służbę świadczyć. Sposób wykazania przez policjanta tej okoliczności powinien określić właściwy przełożony, który może zobowiązać policjanta do przedstawienia stosownego zaświadczenia, bądź złożenia odpowiedniego oświadczenia, które może być następnie zweryfikowane w zakładzie pracy drugiego z rodziców - podkreśla Rzecznik w wystąpieniu do komendanta głównego policji. 

Czytaj również: Czy policjantka w ciąży była dyskryminowana - RPO zwraca uwagę na problem

Stanowisko RPO

W ocenie RPO, taka interpretacja jest zbyt daleko idąca. Z rozporządzenia wynika norma zakazująca wyznaczania do służby w niedzielę lub święto, względnie w nocy policjanta opiekującego się dzieckiem do 8 lat, jeżeli z takiego uprawnienia (w tym samym czasie) nie korzysta drugie z rodziców lub opiekun. 

Ratio legis tego przepisu polega na uniemożliwieniu jednoczesnego korzystania z tego uprawnienia (tj. niewyznaczania do służby w określonej porze bez zgody policjanta) przez obojga rodziców/opiekunów. Umożliwia dzielenie się tym uprawnieniem pod warunkiem, że rodzice nie będą korzystać z niego w tym samym czasie. 

Literalna wykładnia rozporządzenia, w tym sformułowania „służba w niedzielę lub święto”, poprzez użycie liczby pojedynczej wskazuje, że funkcjonariusz powinien każdorazowo wykazać, że z uprawnienia tego nie korzysta drugi z rodziców/opiekunów. W przypadku służby w porze nocnej wystarczy, że jedno z rodziców - jednorazowo - przedłoży oświadczenie, w którym rezygnuje z tego uprawnienia, a drugie nie wyrazi zgody na wyznaczanie służb od 22:00 do 6:00. 

Przełożony nie ma prawa uzależniać tego uprawnienia od grafiku służby/pracy drugiego z rodziców, faktu jego obecności w tym czasie domu, na urlopie, czy z jakiejkolwiek innego tytułu np. korzystania z urlopu macierzyńskiego, rodzicielskiego. 

Przepis rozporządzenia dotyczy korzystania wyłącznie z tego samego uprawnienia w tym samym czasie. Wszystkie inne zdarzenia dotyczące drugiego rodzica/opiekuna, z perspektywy uprawnienia są według RPO prawnie obojętne. 

Czas wolny drugiego z rodziców nie jest równoznaczny z korzystaniem przez niego z uprawnienia wynikającego z par. 16 ust. 2 pkt 2 rozporządzenia, a takie rozumienie występuje w policji. 

Przepis ten nie daje jednak przełożonemu prawa do ingerowania w czas wolny od służby, względnie od pracy drugiego z rodziców. Przełożonego powinno interesować wyłącznie czy w tym samym czasie drugi rodzic nie korzysta z „takiego” (podobnego) uprawnienia np. na podstawie art. 178 par. 2 Kodeksu pracy, względnie innych pragmatyk służbowych. 

Wystarczającym dowodem potwierdzającym ten fakt jest oświadczenie policjanta. Nie oznacza to, że przełożony nie może weryfikować takiego oświadczenia, choć w ramach czynności wyjaśniających, poprzedzających postępowanie dyscyplinarne. 

Z kierowanych do Rzecznika wniosków wynika też, że niektórzy przełożeni oczekują od policjantek wykazania, że drugi z rodziców np. prowadzący działalność gospodarczą, pracuje w porze nocnej. Taka osoba w ogóle nie ma uprawnienia do zwolnienia z świadczenia pracy w porze nocnej, niedzielę lub święto. Skoro samozatrudnionemu rodzicowi/opiekunowi w ogóle takie uprawnienie nie przysługuje, to tym bardziej nie może z niego skorzystać. Podobnie wygląda status rodziców wykonujących inne niepracownicze formy zatrudnienia. 

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.