Pytanie pochodzi z publikacji Serwis BHP
Czy lekarz/pielęgniarka mają prawo do wypoczynku w trakcie pełnienia 12/24-godzinnego dyżuru w szpitalu (poza przerwą śniadaniową)? Czy pracodawca powinien zapewnić miejsce do wypoczynku podczas pełnienia dyżuru?
Odpowiedź
Przepisy ustawy o działalności leczniczej oraz kodeksu pracy, który ma zastosowanie w sprawach w niej nieuregulowanych, nie przewidują prawa pracowników do innej niż 15-minutowa przerwa wynikająca z art. 134 k.p. W konsekwencji nie określają również obowiązków w zakresie zapewnienia miejsca do wypoczynku.
Uzasadnienie
Stosownie art. 94 ust. 1 ustawy z 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 618 z późn. zm.) – dalej u.d.l., podmioty lecznicze, jeżeli jest to uzasadnione rodzajem pracy lub jej organizacją, mogą stosować do pracowników rozkłady czasu pracy, w których dopuszczalne jest przedłużenie wymiaru czasu pracy do 12 godzin. Ponadto pracownicy wykonujący zawód medyczny i posiadający wyższe wykształcenie, zatrudnieni w podmiocie leczniczym wykonującym działalność leczniczą w rodzaju stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne, mogą być zobowiązani do pełnienia w zakładzie leczniczym tego podmiotu dyżuru medycznego (art. 95 ust 1 u.d.l.).
Żaden z przepisów u.d.l. nie rozstrzyga kwestii przerw w pracy ani przerw w trakcie pełnienia dyżuru medycznego przeznaczonych na wypoczynek. Zatem, zgodnie z art. 5 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 1502 z późn. zm.) - dalej k.p. w odniesieniu do pracowników zatrudnionych w podmiotach leczniczych, w zakresie nieuregulowanym w u.d.l. zastosowanie znajdują przepisy k.p. Tym samym, stosownie do art. 134 k.p., jeżeli dobowy wymiar czasu pracy pielęgniarki/lekarza wynosi co najmniej 6 godzin, ma ona prawo do przerwy w pracy trwającej co najmniej 15 minut, wliczanej do czasu pracy. Ani przepisy u.d.l., ani k.p. nie przewidują prawa pracowników do innej niż powyżej wskazana, dodatkowej przerwy na wypoczynek wliczanej do czasu pracy. W konsekwencji nie określają również obowiązków w zakresie zapewnienia miejsca do wypoczynku.
Dodajmy jednak, że w zakresie prawa do wypoczynku w trakcie dyżuru medycznego stanowisko zajął Sąd Najwyższy i Trybunał Konstytucyjny, których ustalenia, pomimo że zostały poczynione dla stanu prawnego sprzed wprowadzenia obecnie obowiązujących przepisów, nadal zachowują swoją aktualność.
W uzasadnieniu wyroku z dnia 7 sierpnia 2001 r. (I PKN 730/00) Sąd Najwyższy wyróżnił trzy fazy dyżuru: wykonywania pracy, aktywnej gotowości oraz biernej gotowości do wykonywania pracy. Aktywna gotowość zachodzi wtedy, gdy lekarz oczekuje na wykonanie przewidzianego zadania, np. na dowiezienie zgłoszonego wcześniej pacjenta albo na przeprowadzenie operacji. Bierna gotowość to stan oczekiwania na czynności, które mogą nastąpić w każdym czasie, ale których nie można przewidzieć. W tym stanie, zdaniem Sądu Najwyższego, pracownik może "odpoczywać, zająć się lekturą, a nawet spać". Potwierdził to Trybunał Konstytucyjny, w uzasadnieniu do wyroku z dnia 24 października 2000 r., gdzie zaznaczył, że na dyżury medyczne składa się "szczególne połączenie normalnego wykonywania pracy, gotowości do wykonywania pracy oraz wypoczynku (w tym snu)". Analizując definicję dyżuru medycznego zamieszczoną w art. 95 ust 2 u.d.l., możemy stwierdzić, że dyżurowanie polega na wykonywaniu tych czynności zawodowych, które nie mogą być wykonane w normalnych godzinach pracy, a które należy wykonać ze względu na konieczność zapewnienia pacjentom całodobowej opieki. Wobec tego art. 95 ust 1 u.d.l., który uprawnia pracodawcę do zobowiązania pracowników wykonujących zawód medyczny i posiadających wyższe wykształcenie do pełnienia dyżuru, daje mu uprawnienie do polecenia wykonywania nie wszelkich czynności, które należą do jego zwykłych obowiązków, ale tylko tych, które nie mogą być wykonane w normalnym czasie pracy. Po ich wykonaniu pracownik ma prawo przejść do stanu biernej gotowości, który może wykorzystać także na sen, dopóki nie wystąpi potrzeba wykonania kolejnych czynności ekstraordynaryjnych. Powyższe wnioski wynikają w sposób jednoznaczny z ratio legis dyżuru medycznego, którym jest możliwość zapewnienia pacjentom szpitali całodobowej opieki medycznej, bez konieczności zatrudniania dodatkowego personelu. Trybunał Konstytucyjny określił pełnienie dyżuru medycznego jako "aktywność specyficzną, wynikającą z podporządkowania pracy placówek medycznych zjawiskom losowym i konieczności utrzymywania stałych rezerw mocy w szpitalach".
Grzegorz Łyjak, autor współpracuje z publikacją Serwis BHP.
Odpowiedzi udzielono: 23 sierpnia 2016 r.
