Pytanie:
Towarzystwo Hydrologiczno-Przyrodnicze poinformowało burmistrza o fakcie naruszenia zakazów dotyczących zniszczenia miejsc rozrodu oraz siedlisk gatunków płazów. Teren stanowi własność prywatną. Towarzystwo dokonujące zgłoszenia w piśmie skierowanym do burmistrza wnosi o przywrócenie stanu sprzed ingerencji, wykonanie projektu hydrologiczno-hydraulicznego, odtworzenia zasypanych zbiorników, a także wnosi o utworzenie użytku ekologicznego. Jak w opisanej sytuacji powinien postąpić burmistrz? Czy zgłosić sprawę do RDOŚ? Czy przekazać sprawę do właściciela terenu? Na jakiej podstawie gmina może utworzyć użytek ekologiczny? Kto powinien przedstawić dokumentację, że teren jest cenny przyrodniczo? Czy towarzystwo przyrodnicze może nakazać wykonanie kompensacji przyrodniczej na prywatnym terenie? Czy obserwacje gatunków chronionych prowadzone na gruncie prywatnym bez zgody właściciela przez Towarzystwo Przyrodnicze można uznać za wiarygodne i dopuścić jako argument uznania terenu za użytek ekologiczny?
Odpowiedź:
Wójt powinien wszcząć postępowanie w celu ustalenia, czy zarzuty są słuszne. Towarzystwo Hydrologiczno-Przyrodnicze mogło zawiadomić RDOŚ o szkodzie podmiotu korzystającego ze środowiska, jeżeli dotyczą gatunków chronionych lub chronionych siedlisk przyrodniczych oraz wystąpiły z winy podmiotu korzystającego ze środowiska, o ile mamy do czynienia z podmiotem korzystającym ze środowiska, o którym mowa w art. 3 pkt 20 ustawy z 27.04.2001 r. Prawo ochrony środowiska - dalej p.o.ś. i ze szkodą w środowisku w rozumieniu art. 6 pkt 11 ustawy z 13.04.2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie.
Jeżeli właściciel gruntu nie jest podmiotem korzystającym ze środowiska, to organem właściwym do rozpatrzenia sprawy jest wójt, burmistrz, prezydent miasta. Organ ten dokonawszy ustaleń, że doszło do zniszczenia miejsc rozrodu oraz siedlisk gatunków płazów powinien zawiadomić o tym Policję. Jest to wykroczenie z art. 131 pkt 13 ustawy z 16.04.2004 r. o ochronie przyrody - dalej u.o.p., natomiast czym innym jest nakazanie przywrócenie środowiska do stanu poprzedniego. Wydaje się, że w przypadku, gdy doszło do zniszczenia gatunków chronionych, to przywrócenie środowiska do stanu poprzedniego nie jest możliwe. Zniszczenie gatunków chronionych jest działaniem nieodwracalnym.
Towarzystwo przyrodnicze nie może nakazać wykonanie kompensacji przyrodniczej na prywatnym terenie w rozumieniu art. 3 pkt 8 p.o.ś.
Wejście na teren bez zgody właściciela podmiotów nieuprawnionych stanowi wykroczenie. Jest to czyn zabroniony, zgodnie z art. 193 ustawy z 6.06.1997 r. Kodeks karny. Jest to zakłócenie miru domowego. Naruszenie zakazu wejścia na cudzy teren bez zezwolenia właściciela skutkować może nałożeniem grzywny, karą ograniczenia wolności albo nawet pozbawieniem wolności do roku.
Towarzystwo zainteresowane ustanowieniem formy ochrony przyrody, jaką jest użytek ekologiczny występując do rady gminy (a nie do burmistrza) powinno sporządzić uzasadnienie merytoryczne swojego wniosku, ale nie musi przygotowywać pełnej dokumentacji wymaganej dla utworzenia użytku ekologicznego. Samo twierdzenie, na podstawie obserwacji terenu nie stanowi argumentu uzasadniającego utworzenie na terenie prywatnym (bez zgody właściciela) użytku ekologicznego.
Utworzenie użytku ekologicznego następuje w drodze uchwały rady gminy, wydanej w trybie art. 44 u.o.p. Uchwała wymaga uzgodnienia z RDOŚ.
Akt u.o.p. nie przewiduje konieczności uzyskania zgody właściciela gruntu przed wydaniem uchwały w sprawie ustanowienia użytku ekologicznego.
Uzasadnienie:
Burmistrz może wszcząć kontrolę interwencyjną bez zawiadamiania właściciela gruntu i wejść na jego teren wraz ze specjalistami w celu dokonania oceny, czy doszło faktycznie do zniszczenia gatunków chronionych. Jeżeli tak, i jeśli właściciel gruntu jest podmiotem korzystającym ze środowiska, a zniszczenie miejsc rozrodu oraz siedlisk gatunków płazów jest szkodą w środowisku powinien sprawę przekazać do RDOŚ w celu jej dalszego poprowadzenia. Jeśli jednak właściciel gruntu nie jest podmiotem korzystającym ze środowiska, to po stwierdzeniu naruszenia zakazów wskazanych w art. 52 u.o.p. i ustaleniu, że właściciel gruntu nie uzyskał zwolnienia RDOŚ od zakazów wskazanych w art. 52 u.o.p. na podstawie art. 56 u.o.p. powinien złożyć zawiadomienie o popełnionym wykroczeniu.
W mojej ocenie, wójt nie ma kompetencji do nakazania osobie fizycznej wykonania projektu hydrologiczno-hydraulicznego i odtworzenia zasypanych naturalnych zbiorników. Jeżeli właściciel gruntu faktycznie zasypał zbiorniki wodne, to sprawę wójt powinien przekazać staroście, gdyż powyższe prace zostały wykonane bez wymaganego prawem pozwolenia wodnoprawnego, a organem właściwym w sprawie wydania pozwolenia wodnoprawnego jest starosta, stosownie do art. 140 ust. 1 ustawy z 18.07.2001 r. Prawo wodne - dalej pr. wod. Na podstawie art. 64a ust. 5 pr. wod., starosta jest również właściwym do wydania decyzji nakładającej obowiązek zlikwidowania takiego zasypania, lub decyzji o legalizacji (art. 64a ust. 2 pr. wod., jeżeli sprawca zasypania złoży stosowny wniosek, i nie będzie to sprzeczne z przepisami prawa). Na podstawie art. 9 ust. 2 pkt 1 lit. d pr. wod., do robót w wodach oraz innych robót, które mogą być przyczyną zmiany stanu wód stojących i wód podziemnych mają bowiem zastosowanie przepisy o urządzeniach wodnych.
Zgodnie z art. 44 ust. 2 u.o.p., uchwała rady gminy w sprawie ustanowienia użytku ekologicznego określa nazwę danego obiektu lub obszaru, jego położenie, sprawującego nadzór, szczególne cele ochrony, w razie potrzeby ustalenia dotyczące jego czynnej ochrony oraz zakazy właściwe dla tego obiektu, obszaru lub jego części, wybrane spośród zakazów wymienionych w art. 45 ust. 1 u.o.p. Projekt uchwały wymaga uzgodnienia z właściwym RDOŚ. Uzgodnienia dokonuje się w trybie art. 106 ustawy z 14.06.1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego, z zastrzeżeniem że brak przedstawienia stanowiska w terminie miesiąca od dnia otrzymania projektu uchwały, jest uważane za uzgodnienie projektu.
Wniosek skierowany do rady gminy o utworzenie użytku ekologicznego może złożyć każdy. Aby wniosek został rozpatrzony pozytywnie najlepiej do niego załączyć uzasadnienie merytoryczne, z którego wynika, że dany teren odpowiada ustawowej definicji użytku ekologicznego, wyrys i wypis z ewidencji gruntów, zestawienie działek ewidencyjnych mających wejść w skład użytku z zestawieniem powierzchni i właścicieli działek oraz opinię właścicieli, posiadaczy czy zarządców odpowiednich gruntów. Mimo iż, do inicjatora utworzenia użytku ekologicznego należy tylko sporządzenie pisma z wnioskiem o utworzenie w danym miejscu użytku.
Ustanowienie użytku ekologicznego na prywatnym gruncie może narażać właściciela gruntu, zgodnie z art. 130 p.o.ś. na ograniczenie sposobu korzystania z nieruchomości. Dlatego zgodnie z art. 131 p.o.ś., ma on prawo do odszkodowania na rzecz poniesionych strat, którego wysokość ustala starosta. W przypadku niezadowolenia z wysokości odszkodowania możliwe jest w okresie 30 dni od daty doręczenia decyzji wniesienie powództwa do sądu powszechnego.
