W dniu 24 czerwca 2020 r. weszła w życie ustawa o dopłatach do oprocentowania kredytów bankowych udzielanych przedsiębiorcom dotkniętym skutkami COVID-19 oraz o uproszczonym postępowaniu o zatwierdzenie układu w związku z wystąpieniem COVID-19, potocznie zwana Tarczą 4.0. Wprowadziła ona m.in. nowy tryb postępowania restrukturyzacyjnego nazwany uproszczonym postępowaniem restrukturyzacyjnym.
Kolizja wniosku o ogłoszenie upadłości i otwarcia restrukturyzacji
Z założenia punktem wyjścia dla omawianego trybu jest postępowanie o zatwierdzenie układu. Istnieją jednak znaczące różnice, które z perspektywy omawianego tematu są niezwykle istotne. Przede wszystkim w uproszczonym postępowaniu restrukturyzacyjnym, inaczej niż w przypadku postępowania o zatwierdzenie układu, dochodzi do otwarcia postępowania. Otwarcie postępowania nie jest dokonywane jednak przez sąd, a czyni to nadzorca sądowy poprzez publikację ogłoszenia w Monitorze Sądowym i Gospodarczym, co ma kluczowe znaczenie dla relacji uproszczonego postępowania restrukturyzacyjnego z postępowaniem w przedmiocie ogłoszenia upadłości.
Czytaj w LEX: Filipiak Patryk, Uproszczone postępowanie restrukturyzacyjne. Komentarz >
Podstawową - choć nie bezwzględną - zasadą wyrażoną zarówno przez przepisy prawa restrukturyzacyjnego, jak i prawa upadłościowego jest pierwszeństwo rozpoznania wniosku restrukturyzacyjnego przed wnioskiem o ogłoszenie upadłości (art. 11 pr. rest. i art. 9b pr. up.). W przypadku przyspieszonego postępowania układowego, postępowania układowego i postępowania sanacyjnego w tej kwestii, co do zasady, nie ma wątpliwości – jeżeli do sądu wpłynie wniosek o otwarcie jednego z tych postępowań, to nawet jeżeli rozpoznanie wniosku o ogłoszenie upadłości jest już na zaawansowanym etapie (np. tymczasowy nadzorca sądowy już sporządza sprawozdanie) to musi ono zostać wstrzymane do czasu prawomocnego rozpoznania wniosku restrukturyzacyjnego.
Zobacz procedurę w LEX: Ocena podstaw do otwarcia uproszczonego postępowania restrukturyzacyjnego >
Ze względu na odmienność postępowania o zatwierdzenie układu, którego pierwszy etap polega na samodzielnym zbieraniu głosów, kolizja wniosków występuje dopiero z momentem złożenia wniosku o zatwierdzenie układu, zaś wcześniej nie ma żadnych mechanizmów „ochronnych” przed wnioskiem o ogłoszenie upadłości i nic nie stoi na przeszkodzie, aby tą upadłość ogłosić.
Poza zasadą pierwszeństwa wniosku restrukturyzacyjnego istnieje także regulacja, zgodnie z którą nie można ogłosić upadłości przedsiębiorcy w okresie od otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego do jego zakończenia lub prawomocnego umorzenia (art. 9a pr. up.). Przepis ten nie dotyczy postępowania o zatwierdzenie układu, gdyż w tym trybie nie ma w ogóle momentu otwarcia postępowania, a pierwszą czynnością przed sądem jest dopiero zatwierdzenie układu.
Zobacz procedurę w LEX: Przebieg uproszczonego postępowania restukturyzacyjnego >
Kolizja z postępowaniem o ogłoszenie upadłości
W uproszczonym postępowaniu restrukturyzacyjnym nie została wprost uregulowana relacja tego postępowania z postępowaniem w przedmiocie ogłoszenia upadłości i wydaje się ona być odmienna od obu standardowych modeli istniejących w przypadku dotychczas prowadzonych postępowań restrukturyzacyjnych. Wobec globalnego odesłania do postępowania o zatwierdzenie układu i braku odmiennych regulacji, jako wniosek restrukturyzacyjny należy traktować dopiero wniosek o zatwierdzenie układu. Zatem w przypadku wpływu wniosku o zatwierdzenie układu w tym trybie i wniosku o ogłoszenie upadłości, w pierwszej kolejności co do zasady powinien zostać rozpoznany wniosek restrukturyzacyjny.
Czytaj w LEX: Rola pełnomocnika w uproszczonym postępowaniu restrukturyzacyjnym >
Czy jednak również w uproszczonym postępowaniu restrukturyzacyjnym, tak jak w przypadku postępowania o zatwierdzenie układu, można ogłosić upadłość dłużnika na etapie przedsądowym? Wydaje się, że nie, ponieważ zgodnie z regulacją wprowadzoną Tarczą 4.0, dzień dokonania obwieszczenia w Monitorze Sądowym i Gospodarczym jest dniem otwarcia uproszczonego postępowania restruktryzacyjnego. Rodzi się więc kolejne pytanie, czy dzień otwarcia postępowania na gruncie tej ustawy nie jest tym samym, co „dzień otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego” w powołanym powyżej art. 9a Prawa upadłościowego. Tak interpretacja prowadziłaby jednak do absurdalnego wniosku, zgodnie z którym uproszczone postępowanie restrukturyzacyjne nie jest rodzajem postępowania restrukturyzacyjnego, a zatem należy ją odrzucić.
Zobacz procedurę w LEX: Uchylenie skutków obwieszczenia o otwarciu uproszczonego postępowania restrukturyzacyjnego >
Nieuregulowana kolizja wniosków
Wydaje się, że otrzymaliśmy w ten sposób ciekawą konstrukcję, gdzie formalnie nie zostało uregulowane rozstrzygnięcie kolizji wniosków i rozpoznawanie wniosku o ogłoszenie upadłości nie musi być w rzeczywistości wstrzymane, a zatem można wyznaczyć tymczasowego nadzorcę sądowego, zobowiązać go do złożenia sprawozdania i podejmować wszystkie czynności w ramach rozpoznania wniosku upadłościowego, jednakże nie jest możliwe wydanie postanowienia o ogłoszeniu upadłości do czasu zakończenia lub umorzenia uproszczonego postępowania restrukturyzacyjnego.
Powyższe wynika również z tego, że ustawodawca nie rozstrzyga jakie są losy wniosku o ogłoszenie upadłości złożonego jeszcze przed otwarciem postępowania restrukturyzacyjnego właśnie w przypadku jego otwarcia. Nie jest to miejsce na szczegółowe omawianie tej kwestii, jednakże w praktyce sądy często utrzymują postępowania w przedmiocie ogłoszenia upadłości w zawieszeniu przez cały okres trwania postępowania restrukturyzacyjnego.
Wyłączenie odpowiedzialności
Istniejąca zasada pierwszeństwa rozpoznania wniosku restrukturyzacyjnego przed wnioskiem o ogłoszenie upadłości powoduje po stronie dłużnika konieczność podjęcia dodatkowych kroków. Częstym sposobem obrony dłużników przed ogłoszeniem upadłości na wniosek wierzyciela jest właśnie złożenie wniosku restrukturyzacyjnego, gdyż w ten sposób bardzo szybko uzyskuje się czasową ochronę przed ogłoszeniem upadłości. Inną praktyką jest równoległe składanie wniosku restrukturyzacyjnego i wniosku o ogłoszenie upadłości przez samego dłużnika z uwagi na odmienne uregulowanie momentu zwolnienia reprezentantów spółki od odpowiedzialności osobistej. Momentem zrównanym z ogłoszeniem upadłości pod względem skutków odpowiedzialności osobistej reprezentantów spółki jest dopiero otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego lub zatwierdzenie układu w postępowaniu o zatwierdzeniu układu. Z uwagi na to, iż nie ma możliwości, aby przewidzieć ile czasu upłynie pomiędzy złożeniem wniosku restrukturyzacyjnego a jego rozpoznaniem, często reprezentanci dłużnika decydują się na równoległe złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości, aby uniknąć negatywnych konsekwencji przedłużającego się postępowania w przedmiocie otwarcia postępowania restruktryzacyjnego.
Wydaje się, że przy wprowadzaniu uproszczonego postępowania restrukturyzacyjnego zamiarem ustawodawcy było uniknięcie potrzeby takich działań, gdyż art. 25 Tarczy 4.0 samodzielnie reguluje termin wyłączenia odpowiedzialności. Jednakże regulacja nie jest pełna, gdyż nie uwzględnia ona zakazu prowadzenia działalności gospodarczej (art. 373 -377 PU) i odpowiedzialności osób trzecich z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne (do których zgodnie z art. 31 ustawy z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych do należności z tytułu składek stosuje się odpowiednio m.in. art. 116 Ordynacji podatkowej), czy też przepisów o odpowiedzialności karnej za nie zgłoszenie wniosku o upadłość spółki handlowej pomimo zaistnienia stanu niewypłacalności (art. 586 KSH). Pominięcie wyłączenia stosowania tych przepisów może rodzić uzasadnione podstawy do przypuszczenia, że dłużnicy decydujący się na otwarcie uproszczonego postępowania restrukturyzacyjnego będą skłonni do równoległego złożenia wniosku upadłościowego w celu uniknięcia ryzyka odpowiedzialności osobistej.
Autorzy:
Wojciech Młocek – radca prawny, partner w kancelarii Tomasik Groele i Partnerzy
Karolina Piątek – aplikant radcowski w kancelarii Tomasik Groele i Partnerzy
Sprawdź również książkę: Restrukturyzacja i upadłość. Zagadnienia praktyczne >>