Pełna treść komentarza dostępna jest w programie Serwis Budowlany .



1. Powstanie organów samorządu zawodowego
Przepisami ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. ustawy o samorządach zawodowych architektów, inżynierów budownictwa oraz urbanistów - dalej u.s.z.a. ustawodawca powołał do istnienia trzy samorządy zawodowe: izbę architektów, izbę inżynierów budownictwa oraz izbę urbanistów.


Jednocześnie określono wówczas, na czym polegało wykonywanie zawodu przez osoby zrzeszone w tych izbach. Zgodnie z powyższym:
• wykonywanie zawodu architekta polega na współtworzeniu kultury przez projektowanie architektoniczne obiektów budowlanych, ich przestrzennego otoczenia oraz ich realizację, nadzorze nad procesem ich powstawania oraz edukacji architektonicznej;
• wykonywanie zawodu inżyniera budownictwa polega na projektowaniu obiektów budowlanych, ich realizacji, nadzorze nad procesem ich powstawania, utrzymaniu tych obiektów oraz edukacji w tym zakresie;
• wykonywanie zawodu urbanisty polega na projektowaniu zagospodarowania przestrzeni w skali regionalnej i lokalnej zgodnie z wymaganiami ładu przestrzennego, ochrony wartości architektonicznych i krajobrazowych z wymaganiami ochrony środowiska, racjonalności struktur osadniczych i sieci infrastruktury oraz na edukacji w tym zakresie.

Przepisy u.s.z.a. weszły w życie po upływie 12 miesięcy od dnia ogłoszenia, czyli dnia 25 stycznia 2002 r. W regulacjach tych przewidziano także tworzenie komitetów organizacyjnych dla poszczególnych izb.

Zadaniem komitetów organizacyjnych, zgodnie z art. 61 ust. 2 u.s.z.a. było:
1. opracowanie projektów regulaminów pierwszych zjazdów okręgowych izb i Krajowych Zjazdów Izb oraz regulaminów wyborów delegatów na te zjazdy;
2. ustalenie liczny, obszaru i siedzib okręgowych izb;
3. zwołanie, zgodnie z przepisami ustawy, pierwszych zajazdów okręgowych izb i Krajowych Zjazdów Izb do dnia 31 grudnia 2002 r.

Zadaniem komitetów było również ustanowienie spośród swoich członków pełnomocników okręgowych oraz ustalenie dla nich okręgów i siedzib. Komitety organizacyjne posiadały uprawnienia Krajowych Rad Izb i okręgowych rad izb do czasu ich wyboru.

Do dnia zwołania pierwszych zjazdów okręgowych izb i Krajowych Zjazdów Izb oraz przez 3 miesiące od tego dnia prawo wykonywania samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie oraz samodzielnego projektowania przestrzeni w skali regionalnej i lokalnej lub kierowania zespołem prowadzącym takie projektowanie przysługiwało na zasadach dotychczasowych (art. 62 pkt 1 u.s.z.a.), czyli bez obowiązku przynależności do izby samorządu zawodowego.

Jednocześnie, zgodnie z art. 61 ust. 5 u.s.z.a., osoby posiadające uprawnienia budowlane składały do właściwych pełnomocników okręgowych:
1. wniosek o wpisanie na listę członków okręgowej izby, oraz
2. dokumenty poświadczające posiadane uprawnienia.

Pełnomocnik okręgowy, po sprawdzeniu prawidłowości złożonych dokumentów, bezzwłocznie miał dokonać wpisów wymienionych osób na listę członków okręgowej izby. Natomiast w przypadku odmowy wpisu na listę, pełnomocnik okręgowy przekazywał wniosek do Głównego Urzędu Nadzoru Budowlanego lub Prezesa Urzędu Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast w celu przeprowadzenia postępowania w sprawie wpisu i wydania decyzji.

Postępowanie takie było zgodne z ogólnie obowiązującą zasadą automatycznego dokonywania wpisu na listę właściwej izby samorządu zawodowego, jeżeli wnioskodawca posiadał odpowiednie uprawnienia budowlane. Organ samorządu zawodowego nie mógł odmówić dokonania wpisu na listę członków okręgowej izby samorządu zawodowego, jeśli dana osoba posiadała odpowiedni rodzaj uprawnień budowlanych, określony w art. 5 u.s.z.a. Wskazana zasada obowiązuje również obecnie.

Utworzenie samorządu zawodowego architektów, inżynierów budownictwa oraz urbanistów było wynikiem długoletnich działań zainteresowanych środowisk, które przy pomocy własnych organów chciały mieć wpływ na działalność budowlaną i w ten sposób dążyć do zapewnienia wysokiego poziomu świadczonych usług oraz rzetelności osób wykonujących samodzielne funkcje techniczne w budownictwie.

Powstanie samorządów zawodowych zgodne jest również z art. 17 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., który stanowi, iż w drodze ustawy można tworzyć samorządy zawodowe, reprezentujące osoby wykonujące zawody zaufania publicznego i sprawujące pieczę nad należytym wykonywaniem tych zawodów w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony.

Powierzając ustawom regulowanie problematyki samorządu zawodowego Konstytucja wprowadza jednak pewne ograniczenia. Nie mogą one bowiem naruszać wolności wykonywania zawodu ani też uszczuplać wolności podejmowania działalności gospodarczej. W przypadku utworzonych w 2001 r. samorządów zawodowych architektów, inżynierów budownictwa oraz urbanistów, warunki powyższe należało uznać za spełnione.

Jak zastrzegł ustawodawca, samorządy zawodowe architektów, inżynierów budownictwa oraz urbanistów tworzyli członkowie zrzeszeni w izbach, a przynależność powstawała z chwilą uzyskania wpisu na listę członków okręgowej izby właściwej według miejsca zamieszkania.

Jednostkami organizacyjnymi samorządów zawodowych byli i nadal są:
1. Krajowa Izba Architektów, Krajowa Izba Inżynierów Budownictwa oraz Krajowa Izba Urbanistów;
2. okręgowe izby architektów, okręgowe izby inżynierów budownictwa oraz okręgowe izby urbanistów.
Siedzibą Krajowych Izb jest Warszawa, natomiast obszary działania okręgowych izb oraz ich siedziby ustalają właściwe Krajowe Izby, uwzględniając podział terytorialny państwa.
2. Likwidacja izby urbanistów

Opisany powyżej stan prawny uległ istotnej zmianie, która weszła w życie dnia 10 sierpnia 2014 r., a dokonana została przepisami ustawy z dnia 9 maja 2014 r. o ułatwieniu dostępu do wykonywania niektórych zawodów regulowanych - ustawa deregulacyjna, dokonującej zmian w ustawie o samorządach zawodowych.

Zgodnie z przepisami tej ustawy samorząd zawodowy urbanistów przestał istnieć, w konsekwencji czego zawód urbanisty został pozbawiony reprezentacji. Projektodawcy tej zmiany nie zdołały przekonać żadne argumenty merytoryczne prezentowane zarówno przez przedstawicieli samorządu urbanistów, jak i przedstawicieli innych samorządów. Samorząd zawodowy urbanistów został zniesiony.

Ustawodawca dokonał tego wykorzystując brak precyzyjnego określenia katalogu zawodów zaufania publicznego. Uzasadniając przedmiotową zmianę, Ministerstwo Sprawiedliwości, które kierowało pracami nad przepisami ustawy deregulacyjnej, w uzasadnieniu powołało się m.in. na orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego, który orzekł, że zawód zaufania publicznego to tego rodzaju zawód, który charakteryzuje się tym, iż jest wykonywany przez osoby mające kwalifikacje określone w przepisach właściwych dla danego zawodu; jest wykonywany w formach określonych w przepisach właściwych dla danego zawodu; wiąże się z przynależnością do samorządu zawodowego; tworzy szczególną więź zaufania między osobą wykonującą zawód i świadczącą usługi na rzecz klienta, a klientem; wiąże się z dostępem do informacji dotyczących sfery prywatności osoby fizycznej lub tajemnicy przedsiębiorcy; gwarantuje, że informacje uzyskane przez wykonującego zawód stanowią, w zakresie wynikającym z przepisów właściwych dla danego zawodu, tajemnicę zawodową, której ujawnienie może nastąpić jedynie w przypadkach określonych w przepisach ustawowych; posiada zasady etyczne jego wykonywania (wyrok TK z dnia 19 października 1999 r., sygn. akt SK 4/99, OTK ZU 1999, nr 6 poz. 119).

Według Ministerstwa, odnosząc powyższe do zawodu urbanisty należało uznać, że nie spełnia on wielu z zaproponowanych przez Trybunał Konstytucyjny warunków. Z uwagi na fakt, że klientem urbanisty jest organ administracji publicznej, nie można w tym przypadku mówić o szczególnej więzi zaufania między osobą wykonującą zawód i świadczącą usługi na rzecz klienta, a klientem, czy o dostępie do informacji dotyczących sfery prywatności osoby fizycznej lub tajemnicy przedsiębiorcy.

Mając na uwadze powyższe, a w szczególności:
• brak potrzeby i wystarczających przesłanek ku utrzymywaniu obowiązku samodzielnego projektowania przestrzeni w skali regionalnej i lokalnej lub kierowania zespołem prowadzącym takie projektowanie tylko przez członków izb urbanistów, co skutkuje niespełnianiem przesłanki z art. 17 ust. 1Konstytucji RP tj. sprawowania pieczy nad należytym wykonywaniem zawodu,
• swobodę ustawodawcy w tworzeniu i znoszeniu samorządów zawodowych,
• wątpliwości co do możliwości zaliczenia urbanisty w poczet zawodów zaufania publicznego,
zdaniem Ministerstwa, że nie było wystarczających przesłanek do zaliczenia samorządu zawodowego urbanistów do wskazanych w art. 17 ust. 1Konstytucji RP, a tym samym podstaw do ograniczenia zagwarantowanej w art. 65 Konstytucji RP wolności wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy. Powyższe z kolei skutkuje również zniesieniem obowiązku przynależności do samorządu zawodowego urbanistów.

W konsekwencji powyższego, izba urbanistów została zlikwidowana.

3. Zadania samorządu zawodowego
Do ustawowych zadań izb jako samorządu zawodowego architektów i inżynierów budownictwa należy:
1) sprawowanie nadzoru nad należytym i sumiennym wykonywaniem zawodu przez członków izb;
2) reprezentowanie i ochrona interesów zawodowych swoich członków;
3) ustalanie zasad etyki zawodowej i nadzór nad jej przestrzeganiem;
4) nadawanie i pozbawianie uprawnień budowlanych w specjalnościach, wymienionych enumeratywnie w art. 14 ust. 1 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. - Prawo budowlane - dalej pr. bud., uznawanie kwalifikacji zawodowych oraz nadawanie i pozbawianie tytułu rzeczoznawcy budowlanego;
5) współdziałanie z organami administracji rządowej i organami samorządu terytorialnego oraz z innymi samorządami zawodowymi i stowarzyszeniami zawodowymi;
6) współdziałanie w doskonaleniu kwalifikacji zawodowych architektów lub inżynierów budownictwa;
7) zarządzanie majątkiem i działalnością gospodarczą samorządu zawodowego;
8) prowadzenie postępowań w zakresie odpowiedzialności zawodowej i dyscyplinarnej członków samorządów zawodowych;
9) opiniowanie projektów aktów normatywnych dotyczących architektury lub budownictwa;
10) organizowanie i prowadzenie instytucji samopomocowych oraz innych form pomocy materialnej członkom samorządów zawodowych;
11) prowadzenie list członków samorządów zawodowych;
12) realizacja zadań statutowych.

Przywołane powyżej wyliczenie nie ma charakteru wyczerpującego, na co wskazuje użycie przez ustawodawcę zwrotu „w szczególności". Oznacza to, że izby jako niezależne w wykonywaniu swoich zadań mogą podjąć jeszcze inne działania, które uznają za celowe.

Pełna treść komentarza dostępna jest w programie Serwis Budowlany .