SN: Prowizja od pożyczki może być niedozwolona, nawet jeśli nie przekracza ustawowego limitu

Okoliczność, że pozaodsetkowe koszty kredytu konsumenckiego nie przekraczają wysokości maksymalnej granicy określonej w ustawie o kredycie konsumenckim nie wyłącza oceny przez sąd, czy postanowienia określające te koszty są niedozwolone. Przy czym prowizja nie jest świadczeniem głównym - taki jest sens uchwał, które zapadły w Izbie Cywilnej Sądu Najwyższego 26 i 27 października br.

Sąd Okręgowy w Poznaniu rozpoznawał roszczenie o zapłatę pożyczki, będącej kredytem konsumenckim - 9 tys. zł udzielonej przez przedsiębiorstwo P.

Wysokie koszty pożyczki

Umowę zawarto na 36 miesięcy, ale pożyczkobiorca spóźniał się z jej spłacaniem. W sumie prowizja i koszty wyniosły 10,5 tys. zł. w tym -opłata przygotowawcza, 1,1 tys. zł wynagrodzenia za udzielenie pożyczki w ramach tzw. specjalnego pakietu oraz prowizja pożyczkodawcy w wysokości 7,7 tys. zł.

Roszczenie przedsiębiorstwa trafiło do postępowania nakazowego. Jednak pożyczkobiorca zgłosił sprzeciw i postępowanie przeszło na zwykły tryb. W I instancji zasądzono na rzecz pożyczkodawcy ok. 7,4 tys. zł z odsetkami. Znaczne obniżenie kwoty sąd uzasadnił zawyżoną kwotą prowizji, która miała stanowić obejście regulacji w sprawie odsetek maksymalnych.  Zdaniem sądu była to klauzula niedozwolona.

Czy można obniżyć koszty?

Problem zasadniczy w tej sprawie sprowadzał się do wysokości wynagrodzenia prowizyjnego za udzielenie pożyczki. Z tym, że pozwany pożyczkobiorca zobowiązał się w umowie do zapłaty na rzecz pożyczkodawcy takiej prowizji.

SO postanowił przedstawić w związku z tym przedstawić Sądowi Najwyższego zagadnienie, czy w razie rozwiązania umowy pożyczki – na skutek wypowiedzenia dokonanego przez pożyczkodawcę w związku z zaległościami w spłacie pożyczki, świadczenie określone jako »wynagrodzenie prowizyjne« bądź »prowizja«, jest poza odsetkowym kosztem kredytu, który ulega obniżeniu i dostosowaniu do czasu obowiązywania umowy zgodnie z wzorem ustalonym w art. 36a ust. 1 ustawy o kredycie konsumenckim?

 Czy prowizja jest świadczeniem głównym? Czy w sytuacji, gdy wysokość pozaodsetkowych kosztów kredytu ujętych w zawartej z konsumentem umowie pożyczki, będącej umową o kredyt konsumencki nie przekracza ich maksymalnego pułapu wyznaczonego w art. 36a tej ustawy, dopuszczalne jest badanie postanowień umowy przewidujących składniki poza odsetkowych kosztów kredytu oraz ich wysokość z punktu widzenia niedozwolonych postanowień umownych, o których mowa w art. 385(1) § 1 k.c.?”

W odniesieniu do pierwszego zagadnienia, Sąd Okręgowy w Poznaniu stwierdził, że można wywodzić, iż maksymalna wysokość kosztów kredytu ma być wartością dopasowaną do warunków zawartej umowy. I nie powinny mieć na nią wpływu zdarzenia późniejsze związane z realizacją kontraktu, chyba że ustawa stanowi inaczej. Jest więc wartością stałą, wyznaczoną treścią umowy.

Ten sposób rozumowania potwierdza treść art. 49 ust. 1 ustawy z 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim Przyznaje on konsumentowi uprawnienie do obniżenia całkowitego kosztu kredytu w razie jego spłaty w całości przed terminem określonym w umowie, a uprawnienie to odnosi się także do pozaodsetkowych kosztów kredytu, w tym prowizji za udzielenie kredytu.

W art. 36a ust. 1 u.k.k. jako zmienną wskazano „okres spłaty wyrażony w dniach”, który musi być powiązany z czasem obowiązywania umowy w niej określonym.  W przeciwnym razie, w razie spłaty kredytu przed terminem określonym w umowie, art. 49 u.k.k. co do pozaodsetkowych kosztów kredytu należałoby uznać za zbędny.

Prowizja to świadczenie główne

Co do drugiego zagadnienia prawnego Sąd Okręgowy wskazał m.in. na celowość usunięcia rozbieżności występujących w orzecznictwie sądów powszechnych.  Skłonił się do uznania, że „wynagrodzenie prowizyjne” lub „prowizja” z tytułu udzielenia pożyczki stanowi świadczenie główne, co uniemożliwia jego weryfikację z perspektywy klauzul abuzywnych, dostrzegł jednak, że w orzecznictwie sądów powszechnych bardzo często zajmowane jest stanowisko przeciwne, zazwyczaj oparte na argumencie, iż świadczenie takie nie stanowi essentialia negotii umowy pożyczki, lub na twierdzeniu, że wynagrodzenie z tytułu umowy pożyczki to jedynie odsetki. Natomiast prowizja stanowi obejście przepisów o odsetkach maksymalnych.

Kolejna wątpliwość sądu drugiej instancji sprowadza się do pytania, czy sąd musi skontrolować kontroli abuzywność postanowień umów o kredyt konsumencki przewidujących pozaodsetkowe koszty kredytu, których suma nie przekracza wyznaczonego limitu.

Zdaniem sądu I instancji obowiązywanie limitu kosztów pozaodsetkowych nie wyłącza kontroli postanowień wzorca umowy, które odnoszą się do takich kosztów, pod względem ich abuzywności bądź ważności.

SN: Badanie przez sąd - możliwe

Sąd Najwyższy w Izbie Cywilnej 27 października br. podjął dwie uchwały w sprawie prowizji, czyli kosztów pozaodsetkowych, przy niemal identycznym stanie faktycznym spraw.

 Zgodnie z uchwałą wynagrodzenie prowizyjne, stanowiące wynagrodzenie z tytułu udzielenia pożyczki, przewidziane w umowie pożyczki, do której mają zastosowanie przepisy ustawy z 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim  nie jest świadczeniem głównym w rozumieniu art. 385¹ § 1 k.c.

Ponadto okoliczność, że pozaodsetkowe koszty kredytu konsumenckiego nie przekraczają wysokości określonej w art. 36a ust. 1 i 2 ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim, nie wyłącza oceny czy postanowienia określające te koszty są niedozwolone - stanowi uchwała Izby Cywilnej.

A zatem postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go - a ich badanie przez sąd jest możliwe i wskazane.

Sygnatura akt III CZP 43/20 i III CZP 42/20