Przepisy ustawy z dnia 20 listopada 1998 r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne (Dz. U. Nr 144, poz. 930 z późn. zm.) – dalej u.z.p.d., zawierają własną definicję pojęcia „wolnego zawodu". Powyższe oznacza, że na gruncie omawianej ustawy pojęcia tego nie należy rozumieć potocznie czy też doktrynalnie. Nie jest również wskazane odwoływanie się do przepisów innych aktów prawnych, a w szczególności do przepisów ustawy z dnia 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 1030) dotyczących spółki partnerskiej. Wynika z nich, że wolnym zawodem jest w szczególności zawód: adwokata, aptekarza, architekta, inżyniera budownictwa, biegłego rewidenta, brokera ubezpieczeniowego, doradcy podatkowego, księgowego, lekarza, lekarza stomatologa, lekarza weterynarii, notariusza, pielęgniarki, położnej, radcy prawnego, rzecznika patentowego, rzeczoznawcy majątkowego i tłumacza przysięgłego.

Tymczasem przepisy ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne w inny sposób definiują wykonywanie wolnego zawodu. Ze stosownej definicji wynika bowiem, że – dla uznania, iż podatnik wykonuje wolny zawód – istotny jest nie tylko rodzaj wykonywanego zawodu, ale także okoliczności jego wykonywania, a w tym zwłaszcza forma prawna działalności oraz krąg świadczeniobiorców (podmiotów, na rzecz których świadczone są usługi).
Definicja wolnego zawodu zawarta została w art. 4 ust. 1 pkt 11 u.z.p.d. Zgodnie z jego treścią, przez wolny zawód rozumie się pozarolniczą działalność gospodarczą wykonywaną osobiście przez lekarzy, lekarzy stomatologów, lekarzy weterynarii, techników dentystycznych, felczerów, położne, pielęgniarki, tłumaczy oraz nauczycieli w zakresie świadczenia usług edukacyjnych polegających na udzielaniu lekcji na godziny, jeśli działalność ta nie jest wykonywana na rzecz osób prawnych oraz jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, albo na rzecz osób fizycznych dla potrzeb prowadzonej przez nie pozarolniczej działalności gospodarczej, z tym że za osobiste wykonywanie wolnego zawodu uważa się wykonywanie działalności bez zatrudniania na podstawie umów o pracę, umów zlecenia, umów o dzieło oraz innych umów o podobnym charakterze osób, które wykonują czynności związane z istotą danego zawodu.
Tak więc pierwszą z istotnych cech wolnego zawodu jest wykonywanie go w ramach pozarolniczej działalności gospodarczej. Przepisy ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne nakazują rozumieć ją w taki sposób w jaki została ona zdefiniowana w przepisach ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 361) – dalej u.p.d.o.f. Mając powyższe na uwadze, wolny zawód – w rozumieniu ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne – powinien być wykonywany w ramach działalności zarobkowej wykonywanej w sposób zorganizowany i ciągły, prowadzonej we własnym imieniu i na własny lub cudzy rachunek, z której uzyskane przychody nie są zaliczane do przychodów z innych źródeł. Powyższe oznacza, że dla uznania danej aktywności za pozarolniczą działalność gospodarczą (a w konsekwencji za wykonywanie wolnego zawodu) nie ma znaczenia fakt braku rejestracji działalności gospodarczej w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 672), czy też nawet okoliczność, że wedle tych przepisów dany podmiot nie może być uznany za przedsiębiorcę. Tak więc wolny zawód (w rozumieniu ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne) może wykonywać także podmiot niebędący przedsiębiorcą, o ile prowadzi wykonuje on go w ramach działalności zarobkowej wykonywanej w sposób zorganizowany i ciągły, prowadzonej we własnym imieniu i na własny lub cudzy rachunek.
Wolnym zawodem w rozumieniu u.z.p.d. są tylko zawody wyraźnie wymienione w przepisie. Przepis art. 4 ust. 1 pkt 11 u.z.p.d. wskazuje na następujące zawody:
1) lekarza,
2) lekarza stomatologa,
3) lekarza weterynarii,
4) technika dentystycznego,
5) felczera,
6) położnej,
7) pielęgniarki,
8) tłumacza oraz
9) nauczyciela w zakresie świadczenia usług edukacyjnych polegających na udzielaniu lekcji na godziny.
Powyższe wyliczenie ma charakter wyczerpujący. Żadne inne zawody – poza wyraźnie wskazanymi w przepisie – nie mogą być uznane za jakiekolwiek „wolne zawody", w tym także inne wolne zawody. Stąd też wykonywanie działalności, która potocznie czy też w rozumieniu innych przepisów mogłaby być uznana za wolny zawód, będzie zasadniczo uznane za wykonywanie działalności usługowej. W niektórych przypadkach będzie ona mogła zostać objęta opodatkowaniem zryczałtowanym.
Ustawa o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne wskazuje na kolejne dwa warunki, których spełnienie pozwala na uznanie, że wykonywanie określonego rodzaju czynności w ramach pozarolniczej działalności gospodarczej, stanowi wykonywanie wolnego zawodu (w rozumieniu tej ustawy). Dotyczą one kręgu podmiotów, na rzecz których usługi są świadczone, oraz osobistego wykonywania czynności składających się na istotę danego zawodu.
Czytaj więcej: Kompas Księgowo-Kadrowy