1. Charakter prawny opłaty podwyższonej
Zgodnie z art. 276 ust. 1 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150, z późn. zm.) - dalej p.o.ś., podmiot korzystający ze środowiska bez uzyskania wymaganego pozwolenia lub innej decyzji, ponosi opłatę podwyższoną (w stosunku do opłaty zasadniczej wskazanej w art. 272 i nast. p.o.ś.) za korzystanie ze środowiska. Ponadto, w razie korzystania ze środowiska z przekroczeniem lub naruszeniem warunków określonych w pozwoleniu lub innej decyzji, podmiot korzystający ze środowiska ponosi, oprócz opłaty, administracyjną karę pieniężną (art. 276 ust. 2 p.o.ś.). Zasadą funkcjonowania przedstawionego mechanizmu w świetle przepisów p.o.ś. jest bezdecyzyjny tryb realizacji obowiązku uiszczenia opłaty, co oznacza w praktyce ustalenie przez podmiot korzystający ze środowiska we własnym zakresie wysokości tej opłaty oraz wniesienie jej bez wezwania na rachunek właściwego urzędu marszałkowskiego (zasada samorozliczania). Należy podkreślić, że wniesienie przez podmiot korzystający ze środowiska opłaty podwyższonej nie zwalnia z innych sankcji przewidzianych z tytułu niewypełnienia obowiązku uzyskania wymaganej decyzji administracyjnej, w tym również odpowiedzialności karnej.
Opłaty podwyższone są niewątpliwie środkiem o charakterze represyjnym. Środek ten zastosowanie w sytuacji, gdy podmioty nie ponoszą opłat za korzystanie ze środowiska w podstawowej wysokości i nie można im wymierzyć kary pieniężnej, ponieważ nie posiadają pozwolenia na korzystanie ze środowiska i w związku z tym nie ma miejsca przekroczenie warunków, które uzasadniałoby zastosowane tego środka.
2. Przesłanki nałożenia opłaty dodatkowej za korzystanie ze środowiska
Zgodnie z przytoczonym powyżej przepisem art. 276 ust. 1 p.o.ś., by móc nałożyć na podmiot opłatę dodatkową, muszą być spełnione łącznie następujące przesłanki:
a. dany podmiot musi korzystać ze środowiska, oraz
b. musi to robić bez wymaganego zezwolenia lub decyzji.
Pojęcie podmiotu
Użyte w p.o.ś. pojęcie "podmiotu" powinno być rozumiane bardzo szeroko. Podmiotem mogą być zarówno osoby fizyczne, osoby prawne (zarówno "prywatne" jak i "państwowe") oraz jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej. Mogą to być więc zarówno jednoosobowi przedsiębiorcy, prowadzący działalność gospodarczą na podstawie wpisu do ewidencji, jak również spółki prawa handlowego, jednostki samorządu terytorialnego oraz spółdzielnie. Wątpliwości może budzić kwestia, czy "podmiotem" w rozumieniu p.o.ś. może być również jednostka organizacyjna gminy. Odpowiedź na to pytanie daje nam orzecznictwo wojewódzkich sądów administracyjnych. Tytułem przykładu, zgodnie z orzeczeniem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie (wyrok WSA w Warszawie z dnia 13 grudnia 2005 r., IV SA/Wa 1910/05, LEX nr 189803), w sprawach unormowanych w p.o.ś., a dotyczących korzystania ze środowiska, jednostka organizacyjna nie mająca osobowości prawnej może być podmiotem praw i obowiązków. Jednostka organizacyjna gminy, wydzielona z jej struktury, nie mająca osobowości prawnej, której przedmiotem działania jest między innymi odprowadzanie ścieków do wód jest stroną postępowania administracyjnego w sprawie o ustalenie wysokości opłat z tytułu korzystania ze środowiska.
Pojęcie korzystania ze środowiska
Zgodnie z art. 4 ust. 1 p.o.ś., powszechne korzystanie ze środowiska przysługuje z mocy ustawy każdemu i obejmuje korzystanie ze środowiska, bez użycia instalacji, w celu zaspokojenia potrzeb osobistych oraz gospodarstwa domowego, w tym wypoczynku oraz uprawiania sportu, w zakresie:
(i) wprowadzania do środowiska substancji lub energii; oraz
(ii) powszechnego korzystania z wód w rozumieniu ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. - Prawo wodne (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 239, poz. 2019, z późn. zm.) - dalej pr. wod.
Korzystanie ze środowiska wykraczające poza ramy korzystania powszechnego może być, w drodze ustawy, obwarowane obowiązkiem uzyskania pozwolenia, ustalającego w szczególności zakres i warunki tego korzystania, wydanego przez właściwy organ ochrony środowiska.
Zwykłym korzystaniem ze środowiska jest takie korzystanie wykraczające poza ramy korzystania powszechnego, co do którego ustawa nie wprowadza obowiązku uzyskania pozwolenia, oraz zwykłe korzystanie z wody w rozumieniu przepisów pr. wod. (art. 4 ust. 3 p.o.ś.).
Zgodnie z art. 276 ust. 1 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150, z późn. zm.) - dalej p.o.ś., podmiot korzystający ze środowiska bez uzyskania wymaganego pozwolenia lub innej decyzji, ponosi opłatę podwyższoną (w stosunku do opłaty zasadniczej wskazanej w art. 272 i nast. p.o.ś.) za korzystanie ze środowiska. Ponadto, w razie korzystania ze środowiska z przekroczeniem lub naruszeniem warunków określonych w pozwoleniu lub innej decyzji, podmiot korzystający ze środowiska ponosi, oprócz opłaty, administracyjną karę pieniężną (art. 276 ust. 2 p.o.ś.). Zasadą funkcjonowania przedstawionego mechanizmu w świetle przepisów p.o.ś. jest bezdecyzyjny tryb realizacji obowiązku uiszczenia opłaty, co oznacza w praktyce ustalenie przez podmiot korzystający ze środowiska we własnym zakresie wysokości tej opłaty oraz wniesienie jej bez wezwania na rachunek właściwego urzędu marszałkowskiego (zasada samorozliczania). Należy podkreślić, że wniesienie przez podmiot korzystający ze środowiska opłaty podwyższonej nie zwalnia z innych sankcji przewidzianych z tytułu niewypełnienia obowiązku uzyskania wymaganej decyzji administracyjnej, w tym również odpowiedzialności karnej.
Opłaty podwyższone są niewątpliwie środkiem o charakterze represyjnym. Środek ten zastosowanie w sytuacji, gdy podmioty nie ponoszą opłat za korzystanie ze środowiska w podstawowej wysokości i nie można im wymierzyć kary pieniężnej, ponieważ nie posiadają pozwolenia na korzystanie ze środowiska i w związku z tym nie ma miejsca przekroczenie warunków, które uzasadniałoby zastosowane tego środka.
2. Przesłanki nałożenia opłaty dodatkowej za korzystanie ze środowiska
Zgodnie z przytoczonym powyżej przepisem art. 276 ust. 1 p.o.ś., by móc nałożyć na podmiot opłatę dodatkową, muszą być spełnione łącznie następujące przesłanki:
a. dany podmiot musi korzystać ze środowiska, oraz
b. musi to robić bez wymaganego zezwolenia lub decyzji.
Pojęcie podmiotu
Użyte w p.o.ś. pojęcie "podmiotu" powinno być rozumiane bardzo szeroko. Podmiotem mogą być zarówno osoby fizyczne, osoby prawne (zarówno "prywatne" jak i "państwowe") oraz jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej. Mogą to być więc zarówno jednoosobowi przedsiębiorcy, prowadzący działalność gospodarczą na podstawie wpisu do ewidencji, jak również spółki prawa handlowego, jednostki samorządu terytorialnego oraz spółdzielnie. Wątpliwości może budzić kwestia, czy "podmiotem" w rozumieniu p.o.ś. może być również jednostka organizacyjna gminy. Odpowiedź na to pytanie daje nam orzecznictwo wojewódzkich sądów administracyjnych. Tytułem przykładu, zgodnie z orzeczeniem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie (wyrok WSA w Warszawie z dnia 13 grudnia 2005 r., IV SA/Wa 1910/05, LEX nr 189803), w sprawach unormowanych w p.o.ś., a dotyczących korzystania ze środowiska, jednostka organizacyjna nie mająca osobowości prawnej może być podmiotem praw i obowiązków. Jednostka organizacyjna gminy, wydzielona z jej struktury, nie mająca osobowości prawnej, której przedmiotem działania jest między innymi odprowadzanie ścieków do wód jest stroną postępowania administracyjnego w sprawie o ustalenie wysokości opłat z tytułu korzystania ze środowiska.
Pojęcie korzystania ze środowiska
Zgodnie z art. 4 ust. 1 p.o.ś., powszechne korzystanie ze środowiska przysługuje z mocy ustawy każdemu i obejmuje korzystanie ze środowiska, bez użycia instalacji, w celu zaspokojenia potrzeb osobistych oraz gospodarstwa domowego, w tym wypoczynku oraz uprawiania sportu, w zakresie:
(i) wprowadzania do środowiska substancji lub energii; oraz
(ii) powszechnego korzystania z wód w rozumieniu ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. - Prawo wodne (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 239, poz. 2019, z późn. zm.) - dalej pr. wod.
Korzystanie ze środowiska wykraczające poza ramy korzystania powszechnego może być, w drodze ustawy, obwarowane obowiązkiem uzyskania pozwolenia, ustalającego w szczególności zakres i warunki tego korzystania, wydanego przez właściwy organ ochrony środowiska.
Zwykłym korzystaniem ze środowiska jest takie korzystanie wykraczające poza ramy korzystania powszechnego, co do którego ustawa nie wprowadza obowiązku uzyskania pozwolenia, oraz zwykłe korzystanie z wody w rozumieniu przepisów pr. wod. (art. 4 ust. 3 p.o.ś.).