Gospodarka rynkowa polega generalnie na znoszeniu wszelkich barier dla prowadzenia działalności gospodarczej. Niekiedy jednak tworzone są, ze względów gospodarczych lub społecznych, ze względu na politykę gospodarczą i podatkową oraz w wielu innych celach, różne instrumenty szczególne, odbiegające od ogólnej zasady wolności gospodarczej. Do takich należy karta podatkowa, a instrumentami, które wprowadzają w niej ograniczenia są tzw. warunki nabycia uprawnienia do opodatkowania w formie karty podatkowej. Nabycie uprawnienia do opodatkowania kartą podatkową jest ograniczone podmiotowo, przedmiotowo oraz wymaga spełnienia pewnych specyficznych dla tej formy opodatkowania warunków. Wynika to stąd, że w opodatkowaniu w formie karty podatkowej występują takie rozwiązania, które mogą być uznawane za uprzywilejowane w stosunku do opodatkowania podatkiem dochodowym od osób fizycznych na zasadach ogólnych. Nie oznacza to jednak, że karta podatkowa jest ulgą podatkową. Uprzywilejowanie w tej formie opodatkowania polega na:
1) węższych niż w przypadku zasad ogólnych obowiązkach w zakresie ewidencji i dokumentacji podatkowej;
2) większym „bezpieczeństwie" prawno-podatkowym związanym ściśle z mniejszymi obowiązkami; ten węższy zakres obowiązków ogranicza możliwość postawienia zarzutów unikania opodatkowania i otrzymania „domiaru" podatkowego;
3) potencjalnie większej w stosunku do zasad ogólnych opłacalności ekonomicznej przy korzystaniu z tej formy opodatkowania.
W teorii karta podatkowa uznawana jest za wartościowe i pożyteczne rozwiązanie.
Warunki podmiotowe i przedmiotowe nabycia uprawnienia do opodatkowania w formie karty podatkowej
Zakres podmiotowy karty podatkowej nie pokrywa się z zakresem podmiotowym podatku dochodowego od osób fizycznych. Choć są to zamienne formy opodatkowania, to jednak karta podatkowa nie ma – w przeciwieństwie do podatku dochodowego od osób fizycznych – zastosowania powszechnego. Jest to konstrukcja, której zastosowanie ogranicza się do podmiotów wyraźnie wskazanych przez ustawę z dnia 20 listopada 1998 r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne (Dz. U. Nr 144, poz. 930 z późn. zm.) – dalej u.z.p.d.
Karta podatkowa jest formą opodatkowania działalności gospodarczej. Biorąc pod uwagę formę prawną przedsiębiorstwa, karta podatkowa ma zastosowanie do osób fizycznych i spółek cywilnych4, a więc podstawowych, najszerzej występujących w obrocie gospodarczym małych przedsiębiorstw. Nie stosuje się jednak tej formy opodatkowania do spółek cywilnych, w których choćby jeden ze wspólników nie jest osobą fizyczną, a także do spółek jawnych, spółek komandytowych, spółek partnerskich, spółek komandytowo-akcyjnych, spółek z ograniczoną odpowiedzialnością oraz spółek akcyjnych.
Zakres podmiotowy zastosowania ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne wyznacza także przedmiot działalności. Art. 23 ust. 1 u.z.p.d. stanowi, że zryczałtowany podatek dochodowy w formie karty podatkowej mogą płacić podatnicy prowadzący działalność:
1) usługową lub wytwórczo-usługową, określoną w części I tabeli stanowiącej załącznika nr 3 do ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne, zwanej dalej tabelą, w zakresie wskazanym w załącznika nr 4 do tej ustawy, przy zatrudnieniu nie przekraczającym stanu określonego w tabeli (z zastrzeżeniem art. 36 ust. 4 i 5 u.z.p.d.);
2) usługową w zakresie handlu detalicznego żywnością, napojami, wyrobami tytoniowymi oraz kwiatami, z wyjątkiem napojów o zawartości alkoholu powyżej 1,5% – w warunkach określonych w części II tabeli (z zastrzeżeniem art. 36 ust. 4 i 5 u.z.p.d.);
3) usługową w zakresie handlu detalicznego artykułami nieżywnościowymi (w tym obnośnego i obwoźnego) – w warunkach określonych w części III tabeli (z zastrzeżeniem art. 36 ust. 4 i 5 u.z.p.d.) – za wyjątkiem handlu paliwami silnikowymi, środkami transportu samochodowego, częściami i akcesoriami do pojazdów mechanicznych, ciągnikami rolniczymi i motocyklami oraz z wyjątkiem handlu artykułami nieżywnościowymi objętego koncesjonowaniem;
4) gastronomiczną – jeżeli nie jest prowadzona sprzedaż napojów o zawartości alkoholu powyżej 1,5% – w warunkach określonych w części IV tabeli (z zastrzeżeniem art. 36 ust. 4 i 5 u.z.p.d.);
5) w zakresie usług transportowych wykonywanych przy użyciu jednego pojazdu (głównie taksówkarze) – w warunkach określonych w części V tabeli;
6) w zakresie usług rozrywkowych – w warunkach określonych w części VI tabeli;
7) w zakresie sprzedaży posiłków domowych w mieszkaniach, jeżeli nie jest prowadzona sprzedaż napojów o zawartości alkoholu powyżej 1,5% – w warunkach określonych w części VII tabeli;
8) w wolnych zawodach, polegającą na świadczeniu usług w zakresie ochrony zdrowia ludzkiego – w warunkach określonych w części VIII tabeli (począwszy od roku podatkowego 2003 obok pielęgniarek i położnych do skorzystania z opodatkowania w formie karty podatkowej uprawnieni są również lekarze, lekarze stomatolodzy, felczerzy i technicy dentystyczni);
9) w wolnych zawodach, polegającą na świadczeniu przez lekarzy weterynarii usług weterynaryjnych, w tym również sprzedaż preparatów weterynaryjnych (PKWiU ex 21.10.51.0, ex 21.20.13.0, ex 21.20.21.0 oraz ex 21.20.23.0), w związku ze świadczonymi usługami – w warunkach określonych w części IX tabeli;
10) w zakresie opieki domowej nad dziećmi i osobami chorymi – w warunkach określonych w części X tabeli;
11) w zakresie usług edukacyjnych, polegającą na udzielaniu lekcji na godziny – w warunkach określonych w części XI tabeli.
Zgodnie z art. 23 ust. 1a u.z.p.d., opodatkowaniu w formie karty podatkowej podlegać może również działalność w zakresie:
1) usług agrotechnicznych i przewozowych świadczonych na rzecz kół łowieckich,
2) usług polegających na przewozie mleka do punktów skupu, zrywce i wywózce drewna z lasu do punktów przeładunkowych oraz na przewozie uczniów do szkoły,
3) sprzedaży piasku, żwiru, kamieni, glinki, torfu i innych minerałów wchodzących w skład gospodarstwa rolnego
– wykonywana, na zasadach i warunkach określonych w części XII tabeli, wyłącznie przez rolników prowadzących równocześnie gospodarstwo rolne;
a także działalność w dziedzinie:
4) usług hotelarskich polegających na wynajmie pokoi gościnnych i domków turystycznych (w tym wydawanie posiłków), jeżeli łączna liczba pokoi (w tym także w domkach turystycznych) nie przekracza 12,
5) usług z zakresu wytwórczości ludowej i artystycznej
– wykonywana, na zasadach i warunkach określonych w części XII tabeli, przez osoby fizyczne (w tym również przez rolników prowadzących równocześnie gospodarstwo rolne).