W maju mija rok od wejścia w życie ustawy o fundacji rodzinnej. Zainteresowanie możliwościami założenia fundacji rodzinnej w Polsce przerosły oczekiwania twórców ustawy, a samych zarejestrowanych podmiotów odnotowujemy przeszło 800. Kolejne wnioski o wpis do rejestru fundacji rodzinnych czekają na rozpoznanie.
Czytaj też: Fundacja rodzinna nie służy unikaniu opodatkowania - potwierdza KAS
Cele zasadnicze fundacji rodzinnej...
Fundacja rodzinna powstaje jako podmiot służący gromadzeniu mienia, zarządzania nim w interesie beneficjentów oraz spełniania świadczeń na ich rzecz. Przez świadczenie rozumie się składniki majątkowe, w tym środki pieniężne, rzeczy lub prawa, przeniesione na beneficjenta albo oddane beneficjentowi do korzystania przez fundację rodzinną albo fundację rodzinną w organizacji, zgodnie ze statutem i listą beneficjentów. Zasadnicze cele fundacji prywatnej, którą jest polska fundacja rodzinna jest zatem realizacja celów prywatnych, w tym również istotnego związanego z zabezpieczeniem firm rodzinnych i udziałów w nich przed rozdrobnieniem wynikającego z procesów spadkowych. W przeciwieństwie do podmiotów realizujących cele publiczne u podstaw fundacji rodzinnej leży idea unifikacji majątku rodzinnego i zapewnienia, aby ten służył całej rodzinie i wszystkim uprawnionym do tego beneficjentom zgodnie z wolą fundatora.
Polecamy też nagranie szkolenia: Fundacje rodzinne i inne modele sukcesji międzypokoleniowej. Nowe możliwości podatkowe >
…oraz cele mniej oczywiste
Ustawa dopuściła prowadzenie przez fundację rodzinną działalności gospodarczej. Pierwszy projekt, który miał wprowadzić tę instytucję do porządku prawnego przewidywał ogólny zakaz jej prowadzenia. Kwestia te uległa zmianie, wynikiem czego jest brzmienie art. 5 ustawy o fundacji rodzinnej. Zgodnie z nim, fundacja rodzinna może wykonywać działalność gospodarczą w rozumieniu art. 3 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. - Prawo przedsiębiorców (Dz. U. z 2023 r. poz. 221) tylko w zakresie:
- zbywania mienia, o ile mienie to nie zostało nabyte wyłącznie w celu dalszego zbycia;
- najmu, dzierżawy lub udostępniania mienia do korzystania na innej podstawie;
- przystępowania do spółek handlowych, funduszy inwestycyjnych, spółdzielni oraz podmiotów o podobnym charakterze, mających swoją siedzibę w kraju albo za granicą, a także uczestnictwa w tych spółkach, funduszach, spółdzielniach oraz podmiotach;
- nabywania i zbywania papierów wartościowych, instrumentów pochodnych i praw o podobnym charakterze;
- udzielania pożyczek: beneficjentom, spółkom kapitałowym, w których fundacja rodzinna posiada udziały albo akcje lub osobowym, w których fundacja rodzinna uczestniczy jako wspólnik,
- obrotu zagranicznymi środkami płatniczymi należącymi do fundacji rodzinnej w celu dokonywania płatności związanych z działalnością fundacji rodzinnej;
- produkcji przetworzonych w sposób inny niż przemysłowy produktów roślinnych i zwierzęcych, z wyjątkiem przetworzonych produktów roślinnych i zwierzęcych uzyskanych w ramach prowadzonych działów specjalnych produkcji rolnej oraz produktów opodatkowanych podatkiem akcyzowym, o ile ilość produktów roślinnych lub zwierzęcych pochodzących z własnej uprawy, hodowli lub chowu, użytych do produkcji danego produktu stanowi co najmniej 50% tego produktu;
- gospodarki leśnej.
Z brzmienia wskazanego przepisu oraz ogólnego celu, w którym powstaje fundacja rodzinna, wynika, że prowadzenie działalności gospodarczej przez ten podmiot nie jest celem samym w sobie. Jeśli nie będą realizowane podstawy, takie jak zabezpieczenie i zarządzanie majątkiem oraz wypłata świadczeń na rzecz beneficjentów, nasuwa się pytanie o zasadność jej powołania… oraz idące za tym negatywne skutki podatkowe, jak np. sankcyjne opodatkowanie. Przewidziana przez art. 5 ustawy o fundacji rodzinnej (dalej jako: uofr) możliwość prowadzenia przez fundację rodzinną działalność zarobkowej ma zatem na celu, jak się wydaje, urzeczywistnienie celi zasadniczych – czyli gromadzenia i zabezpieczenia mienia.
Fundacja rodzinna oraz jej ogólnie dozwolona aktywność jako osoby prawnej, a także dalej idąca działalność gospodarcza są ściśle związane z kwestiami opodatkowania. Ustawodawca przyjął, że fundacja rodzinna jest zwolniona z podatku dochodowego od osób prawnych. Oznacza to również, że tak długo jak będzie wykonywać działalność gospodarczą w dozwolonym zakresie, tak długo nie dojdzie do jej objęcia CIT. W przypadku przekroczenia zakresu przyjętego w art. 5 uofr zachodzi ryzyko sankcyjnego opodatkowania w stawce 25 proc. Poza „jedynie” sankcją podatkową ustawa nie przewiduje wprost z jakimi konsekwencjami może wiązać się przekroczenie tego zakresu. Wydaje się, że na zasadach ogólnych może to rzutować na odpowiedzialność zarządu fundacji rodzinnej za podejmowanie działań niezgodnych z ustawą czy statutem.
Jeżeli zatem dojdzie np. do prowadzenia przez fundację rodzinną działalności typowo handlowej czy produkcyjnej (np. obrót nieruchomościami czy prowadzenie sklepu internetowego), to ryzyko sankcyjnego opodatkowania może być poważne. Analizując jednak wydawane dotychczas interpretacje indywidualne, wydaje się, że większość dotyczy dozwolonej działalność gospodarczej i skutków z tym związanych z pominięciem niejako elementarnego celu fundacji rodzinnej.
Czytaj też w LEX: Funkcjonowanie fundacji rodzinnej, od założenia do wykreślenia z rejestru >
Zgodnie z definicją zawartą w ustawie prawo przedsiębiorców, działalnością gospodarczą jest zorganizowana działalność zarobkowa, wykonywana we własnym imieniu i w sposób ciągły. Oznacza to, że nie każda czynność i działanie podejmowane przez fundację rodzinną będzie stanowić o prowadzeniu przez nią działalność gospodarczej. Czy w związku z tym zbycie kilku nieruchomości czy elementów posiadanych przez fundację rodzinną kolekcji będzie świadczyć z góry o prowadzeniu działalności gospodarczej? W sytuacji gdy takie działania nie będą miały ciągłego i zorganizowanego charakteru, trudno będzie przyjąć taką wykładnię.
Prowadzenie działalności w praktyce
Fundacja rodzinna z uwagi na swoją konstrukcję pozwala na prowadzenie sprawnej działalności inwestycyjnej, a dzięki możliwości posiadania udziałów w spółkach prawa handlowego – dodatkowo sprawnego zarządzania podmiotami w ramach firmy rodzinnej oraz korzystnej podatkowo redystrybucji środków finansowych.
Dobrym przykładem jest sprzedaż firmy rodzinnej. W przypadku sprzedaży udziałów np. w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością i uzyskania ceny sprzedaży przez fundację rodzinną może ona w sposób korzystny przekazać otrzymane środki na dalsze inwestycje – np. nabycie nieruchomości, lokat, udziałów i akcji. Tak długo jak nie dojdzie do wypłaty świadczenia na rzecz beneficjentów, nie powstanie opodatkowanie z tytułu sprzedaży udziałów.
Podobnie będzie kształtować się sytuacja przy wykorzystaniu środków pochodzących z dywidend. Środki te będą po stronie fundacji nieopodatkowane. Osoba fizyczna jako wspólnik zapłaciłaby z tytułu ich otrzymania 19 proc. podatek dochodowy. Fundacja rodzinna jako wspólnik będzie mogła natomiast bez podatku zainwestować ją, również poprzez dokapitalizowanie innego podmiotu w grupie.
Zobacz też procedurę: Zakres odpowiedzialności fundacji rodzinnej za zobowiązania fundatora >
Podsumowanie
Fundacja rodzinna to sprawne narzędzie do ochrony rodzinnego majątku przed rozdrobnieniem oraz zabezpieczenia procesów sukcesyjnych. Służą temu zasady opodatkowania powodujące, że tak długo jak nie dojdzie do wypłaty środków na rzecz beneficjentów, środki otrzymane przez nią będą zwolnione z podatku CIT. Niemniej niesłusznie część podmiotów zastanawia się, czy podejmowane przez nią działania, jak np. incydentalna sprzedaż, należy traktować jako prowadzenie działalności gospodarczej. Nie każde bowiem działanie nosi cechy działalności zorganizowanej, ciągłej i mającej cechy zarobkowe. W pierwszej kolejności należy pamiętać o ogólnych możliwościach fundacji rodzinnej jakimi są gromadzenie i zabezpieczenie mienia i związanego z tym zwolnienia w CIT, a dopiero dalej zastanawiać się nad tym czy aby na pewno podejmowana aktywność nosi cechy działalności gospodarczej. Warto zatem ustawy czytać od pierwszym jej artykułów i nie zaczynać „od środka”, bo wtedy widmo sankcyjnego opodatkowania może okazać się już nie tak straszne jak pierwotnie zakładano.
Anita Pardej, radca prawny i menedżer ds. firm rodzinnych w Mariański Group
Sprawdź w LEX:
Czy wniesienie przedsiębiorstwa do fundacji rodzinnej podlega PCC? >
Czy fundacja rodzinna może amortyzować nieruchomość wniesioną do niej przez fundatora? >
Czy fundacja rodzinna może nabywać i zbywać złoto inwestycyjne? >
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
