Czy stowarzyszenie nieprowadzące działalności gospodarczej może wystawiać rachunki?

Celem stowarzyszenia jest organizowanie spotkań seminariów i prezentacji propagujących gry towarzyskie i logiczne (nie hazardowe) oraz organizowanie imprez, turniejów oraz zawodów w grach towarzyskich i logicznych. Stowarzyszenie jest finansowane głównie z dotacji i darowizn. Również na zlecenie firm na podstawie umowy organizuje turnieje gier planszowych dla pracowników (integracja) lub jako działania reklamowe, np. organizacja festiwalu gier planszowych w galeriach handlowych. Przychody są przeznaczane w stowarzyszeniu na pokrycie kosztów imprezy i na koszty administracyjne.

Pytanie:
Czy stowarzyszenie nieprowadzące działalności gospodarczej może wystawiać rachunki?
Czy w związku z powyższym stowarzyszenie może za powyższe działania wystawiać rachunki?
Firmy nie chcą podpisywać umów na darowizny, bo takie wydatki nie stanowią dla nich kosztów uzyskania przychodów.

Odpowiedź:
W opisanej sytuacji stowarzyszenie może wystawiać rachunki. W przypadku zarejestrowania się przez stowarzyszenie jako podatnik VAT stowarzyszenie to mogłoby wystawiać również faktury. Szczegóły w uzasadnieniu.

Uzasadnienie:

Na wstępie przedstawionego stanu faktycznego zaznaczono, że stowarzyszenie nie prowadzi działalności gospodarczej. Cały opis stanu faktycznego może jednak prowadzić do odmiennych wniosków. Wskazano bowiem, że stowarzyszenie na zlecenie firm na podstawie umowy organizuje turnieje gier planszowych dla pracowników (integracja) lub jako działania reklamowe (np. organizacja festiwalu gier planszowych w galeriach handlowych). Równocześnie przedstawiona została informacja, że "firmy nie chcą podpisywać umów jako darowizny dlatego, że nie stanowią dla nich takie wydatki kosztów uzyskania przychodów".
Powyższe elementy stanu faktycznego sugerują, że stowarzyszenie prowadzi jednak na zlecenie różnych firm działalność usługową, za którą uiszczane jest świadczenie wzajemne, któremu nadaje się formę "darowizny". Zgodnie z art. 888 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.) - dalej k.c., przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku. Darowizna jest zatem świadczeniem nieodpłatnym, tzn. takim, z którym nie wiąże się żadne świadczenie wzajemne. Tymczasem w analizowanym stanie faktycznym wydaje się, że udzielane przez firmy "darowizny" są de facto wynagrodzeniem za realizowane przez stowarzyszenie na zlecenie firm działania w postaci organizowania imprez integracyjnych lub reklamowych. Mamy tutaj zatem najprawdopodobniej do czynienia z odpłatnym świadczeniem usług przez stowarzyszenie, które to usługi wypełniają znamiona prowadzenia działalności gospodarczej.
Stosownie do art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. – Prawo o stowarzyszeniach (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 79, poz. 855 z późn. zm.) – dalej p.o.s., stowarzyszenie jest dobrowolnym, samorządnym, trwałym zrzeszeniem o celach niezarobkowych. Co do zasady zatem stowarzyszenie jest organizacją o niekomercyjnym charakterze. W myśl jednak art. 34 p.o.s., stowarzyszenie może prowadzić działalność gospodarczą, według ogólnych zasad określonych w odrębnych przepisach. Dochód z działalności gospodarczej stowarzyszenia służy realizacji celów statutowych i nie może być przeznaczony do podziału między jego członków.
Stowarzyszenie może zatem prowadzić działalność gospodarczą na zasadach ogólnych. Jedyne ograniczenie dotyczy dysponowania przez stowarzyszenie dochodem z działalności gospodarczej. Dochód ten może być przeznaczony wyłącznie na realizację celów statutowych stowarzyszenia i nie może być przeznaczony do podziału między jego członków.
Zgodnie z art. 87 § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 749 z późn. zm.) - dalej o.p., jeżeli odrębne przepisy nie stanowią inaczej, podatnicy prowadzący działalność gospodarczą obowiązani są na żądanie kupującego lub usługobiorcy wystawić rachunek potwierdzający dokonanie sprzedaży lub wykonanie usługi. Stosownie zaś do art. 3 pkt 9 o.p., ilekroć w ustawie jest mowa o działalności gospodarczej, rozumie się przez to każdą działalność zarobkową w rozumieniu przepisów o swobodzie działalności gospodarczej, w tym wykonywanie wolnego zawodu, a także każdą inną działalność zarobkową wykonywaną we własnym imieniu i na własny lub cudzy rachunek, nawet gdy inne ustawy nie zaliczają tej działalności do działalności gospodarczej lub osoby wykonującej taką działalność – do przedsiębiorców.
Powyższa definicja działalności gospodarczej jest bardzo obszerna. Jest ona szersza od definicji działalności gospodarczej zawartej w ustawie o swobodzie działalności gospodarczej. Wydaje się, że działania wykonywane przez stowarzyszenie w analizowanym stanie faktycznym spełniają warunki do uznania ich za działalność gospodarczą w rozumieniu art. 3 pkt 9 o.p. W efekcie stwierdzić należy, iż stowarzyszenie może wystawiać rachunki na podstawie art. 87 § 1 o.p. Stowarzyszenie jest bowiem podatnikiem prowadzącym działalność gospodarczą w rozumieniu przepisów o.p.
Podkreślić jednak należy, iż przepis art. 87 § 1 o.p. tworzy uprawnienie do wystawiania rachunków jedynie w takim zakresie, w jakim odrębne przepisy nie stanowią inaczej. W efekcie podkreślenia wymaga, że uprawnienie do wystawiania rachunków materializuje się w sytuacjach, w których dany podatnik nie ma obowiązku wystawiania faktur. Obowiązek wystawiania faktur dotyczy natomiast podatników podatku VAT. Zgodnie z art. 106 ust. 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (test jedn.: Dz. U. z 2011 r. Nr 177, poz. 1054 z późn. zm.) – dalej u.p.t.u., podatnicy, o których mowa w art. 15 u.p.t.u., są obowiązani wystawić fakturę stwierdzającą w szczególności dokonanie sprzedaży, datę dokonania sprzedaży, cenę jednostkową bez podatku, podstawę opodatkowania, stawkę i kwotę podatku, kwotę należności oraz dane dotyczące podatnika i nabywcy. Stosownie natomiast do art. 15 ust. 1 u.p.t.u., podatnikami są osoby prawne, jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej oraz osoby fizyczne, wykonujące samodzielnie działalność gospodarczą, o której mowa w art. 15 ust. 2 u.p.t.u., bez względu na cel lub rezultat takiej działalności. W myśl zaś art. 15 ust. 2 u.p.t.u., działalność gospodarcza obejmuje wszelką działalność producentów, handlowców lub usługodawców, w tym podmiotów pozyskujących zasoby naturalne oraz rolników, a także działalność osób wykonujących wolne zawody. Działalność gospodarcza obejmuje w szczególności czynności polegające na wykorzystywaniu towarów lub wartości niematerialnych i prawnych w sposób ciągły dla celów zarobkowych.
Do określenia w drodze rozporządzenia szczegółowych zasad wystawiania faktur, danych, które powinny zawierać, oraz sposobu i okresu ich przechowywania upoważniony został – na podstawie art. 106 ust. 8 pkt 1 u.p.t.u. – minister właściwy do spraw finansów publicznych. Zagadnienia te zostały uregulowane w rozporządzeniu Ministra Finansów z dnia 28 marca 2011 r. w sprawie zwrotu podatku niektórym podatnikom, wystawiania faktur, sposobu ich przechowywania oraz listy towarów i usług, do których nie mają zastosowania zwolnienia od podatku od towarów i usług (Dz. U. Nr 68, poz. 360 z późn. zm.) – dalej r.z.p.n.p. Zgodnie z § 4 ust. 1 pkt 1 r.z.p.n.p., fakturę wystawia zarejestrowany podatnik VAT czynny. Stosownie zaś do § 4 ust. 2 r.z.p.n.p., faktury mogą również wystawiać zarejestrowani podatnicy VAT zwolnieni.
W świetle powyższych przepisów status podatnika VAT jest uzależniony wyłącznie od samodzielnego wykonywania działalności gospodarczej zdefiniowanej w art. 15 ust. 2 u.p.t.u. Działalnością taką jest m.in. każda działalność charakterystyczna dla usługodawców. Dlatego też jeżeli w analizowanym stanie faktycznym stowarzyszenie wykonuje czynności właściwe dla działalności usługodawców, to wydaje się, że prowadzi ono działalność gospodarczą w rozumieniu art. 15 ust. 2 u.p.t.u., a tym samym posiada status podatnika podatku VAT. Obowiązek albo uprawnienie do wystawiania faktur jest jednak uzależniona – zgodnie z przedstawionymi powyżej przepisami – od zarejestrowania się przez podatnika na potrzeby VAT. Obowiązek wystawiania faktur ciąży bowiem na zarejestrowanych podatnikach VAT czynnych. Z kolei zarejestrowani podatnicy VAT zwolnieni mają uprawnienie do wystawiania faktur. Do momentu zarejestrowania się przez stowarzyszenie na potrzeby VAT nie może ono zatem wystawiać faktur. Dokonanie rejestracji na potrzeby VAT jest co do zasady obowiązkowe dla podatników wykonujących samodzielnie działalność gospodarczą (art. 96 ust. 1 u.p.t.u.). Z obowiązku tego zwolnieni są jednak m.in. podatnicy zwolnieni od podatku VAT na podstawie przepisów dotyczących drobnych przedsiębiorców, którzy mogą, ale nie muszą składać zgłoszenia rejestracyjnego (art. 96 ust. 3 u.p.t.u.). Jeżeli podatnik taki złoży zgłoszenie rejestracyjne, wówczas jest rejestrowany jako podatnik VAT zwolniony (art. 96 ust. 4 u.p.t.u.). Zwolnieni podmiotowo od podatku VAT są podatnicy, u których wartość sprzedaży opodatkowanej nie przekroczyła łącznie w poprzednim roku podatkowym kwoty 150.000 zł. Do wartości sprzedaży nie wlicza się kwoty podatku (art. 113 ust. 1 u.p.t.u.). W przypadku podatników rozpoczynających w trakcie roku podatkowego wykonywanie czynności podlegających opodatkowaniu zwolnienie od podatku VAT ma zastosowanie, jeżeli przewidywana przez podatnika wartość sprzedaży nie przekroczy kwoty 150.000 zł w proporcji do okresu prowadzonej działalności gospodarczej w roku podatkowym (art. 113 ust. 9 u.p.t.u.). Jeśli zatem w analizowanym stanie faktycznym stowarzyszenie posiada status podatnika VAT (z racji samodzielnego wykonywania działalności gospodarczej) i równocześnie korzysta ze zwolnienia podmiotowego od VAT, to stowarzyszenie uzyska możliwość wystawiania faktur po zarejestrowaniu się jako podatnik VAT zwolniony.