Przepisy ustawowe o tzw. stanach nadzwyczajnych, o których mowa a w art. 228 Konstytucji, a w tym te o klęskach żywiołowych zawierają głównie regulacje pozwalające na ograniczenie praw obywatelskich na czas trwania stanu nadzwyczajnego. Nie odpowiada to absolutnie aktualnym potrzebom jak i oczekiwaniom społecznym. Osoby dotknięte stanem klęski żywiołowej, a zwłaszcza przedsiębiorcy, powinny zostać objęte szczególną, ochronną regulacją prawną.
Ustawodawstwo covidowe (przy czym stan epidemii nie jest stanem nadzwyczajnym, o którym stanowi Konstytucja) pokazało, że zapotrzebowanie na przepisy szczegółowe jest ogromne.
Czytaj też: Kredyt hipoteczny a powódź – co dalej z zadłużeniem, gdy dom lub mieszkanie zostaną zalane?
SZKOLENIE ONLINE: „Powódź 2024” – procedury i zasady udzielania pomocy w stanie klęski żywiołowej >
Domniemanie i zawieszenie postępowań
Adresatami szczególnych rozwiązań prawnych powinny być wyłącznie osoby rzeczywiście dotknięte skutkami klęski żywiołowej, co do zasady przynajmniej na czas trwania klęski żywiołowej. Takie uregulowania powinny zawierać domniemanie, że osoba zamieszkała na terenie stanu klęski żywiołowej jest dotknięta jej skutkami. Domniemanie to mogłoby być obalone przez kontradowód. Jednocześnie aby zapobiec nadużyciom do prawa należałoby wprowadzić szczególne przepisy karne na wypadek nieuzasadnionej próby skorzystania z ułatwień przewidzianych dla osób rzeczywiście dotkniętych skutkami klęski żywiołowej. Obszarów dla ewentualnej szczególnej ochrony prawnej osób dotkniętych skutkami klęski żywiołowej jest jednak więcej.
Zobacz wzór w LEX: Zawiadomienie o niemożności dostarczenia przedmiotu kontraktacji z powodu klęski żywiołowej
Gdy chodzi o postępowania sądowe, administracyjne, sądowo- administracyjne można zaproponować uznanie stanu klęski żywiołowej jako przyczyny przedłużającej terminy do dokonania czynności w tych postępowaniach w stosunku do podmiotów dotkniętych stanem klęski żywiołowej.
Uproszczenie restrukturyzacji
W wypadku restrukturyzacji też jest kilka potrzeb. Przepisy szczególne mogłyby dopuszczać złożenia uproszczonego wniosku o otwarcie restrukturyzacji przez podmiot dotknięty stanem klęski żywiołowej i posiadający zdolność restrukturyzacyjną, z możliwością uzupełnienia tego wniosku już po otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego.
Warto również rozważyć wprowadzenie uproszczonej procedury restrukturyzacyjnej dla podmiotów dotkniętych stanem nadzwyczajnym oraz przedłużyć ważność głosów wierzycieli zbieranych w postępowaniu o zatwierdzenie układu o czas trwania klęski żywiołowej. Ustawodawca powinien też zastanowić się nad ustawowym zawieszeniem obowiązku wykonywania rat układowych (w przypadku zawartych układów) na czas trwania stanu klęski żywiołowej i automatyczne przesunięcie ich wymagalności na odpowiedni czas po ustaniu klęski żywiołowej (przedłużenie czasu wykonywania układu o czas klęski żywiołowej). W grę wchodzi także uwzględnienie stanu klęski żywiołowej jako ustawowej podstawy dla zmiany układu.
Gdy chodzi o upadłość kluczowe będzie zawieszenie obowiązku zgłoszenia wniosku o upadłość na czas trwania stanu klęski żywiołowej. Niewątpliwie duże znaczenie praktyczne miałoby zawieszenie obowiązku wykonywania planów spłaty na czas klęski żywiołowej.
Zobacz także w LEX: Upadłość przedsiębiorców z uwzględnieniem praktyki notarialnej
Stan klęski żywiołowej jako siła wyższa przy umowach
W wypadku relacji cywilnoprawnych warto wprowadzić automatyczne ustawowe uznanie stanu klęski żywiołowej jako siły wyższej dla umów, które odwołują się do siły wyższej jako okoliczności mającej wpływ na wykonywanie umowy (pomimo że kodeks cywilny nie posługuje się wprost pojęciem siły wyższej). Do dyskusji pozostaje zawieszenie płatności odsetek wobec podmiotów dotkniętych stanem klęski żywiołowej. Ustawodawca może przesądzić, że stan klęski żywiołowej to ustawowa podstawa dla nadzwyczajnej zmiany stosunków dla stosowania klauzuli rebus sic stantibus.
Stanu klęski żywiołowej można byłoby też uznać jako ustawowej przyczyny uzasadniającej powstrzymanie się z wykonaniem umowy przez osoby bezpośredniego dotkniętą tym stanem na czas trwania tej przyczyny (exceptio non adimpleti contractus).
Zawieszenie czynszu i wypowiedzenia umowy
Przepisy szczególne mogłyby też zawierać uregulowania odnoszące się do poszczególnych rodzajów stosunków prawnych. Na przykład zawieszenie obowiązku płatności czynszu od nieruchomości lub ruchomości zniszczonych lub uszkodzonych stanem klęski żywiołowej, względnie uznanie stanu klęski żywiołowej za podstawą do obniżenia wysokości czynszu.
W takich uregulowaniach nie powinno zabraknąć uznania zniszczenia lub uszkodzenia rzeczy nieruchomej bądź ruchomej w wyniku klęski żywiołowej jako ustawowej podstawy do natychmiastowego wypowiedzenia umowy. Jeżeli natomiast dana osoba doznała przeszkody w wykonaniu zobowiązania niepieniężnego bezpośrednio z uwagi na stan klęski żywiołowej możliwe jest wyraźne wyłączenie możliwości naliczania za ten okres kar umownych czy odszkodowań.
Taryfa ulgowa w podatkach i składkach
Nie można zapominać o ciężarów publicznych. Przepisy szczególne powinny przewidywać zawieszenie obowiązku płatności składek na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne przez przedsiębiorców dotkniętych samym klęski żywiołowej z możliwością wniosku o ich umorzenie. Gminy nie powinny pobierać również podatku od nieruchomości uszkodzonej lub zniszczonych w wyniku stanu klęski żywiołowej. Pożądane byłoby także wprowadzenie ulg podatkowych dla przedsiębiorców dotkniętych stanem klęski żywiołowej.
Sprawdź w LEX: Powódź - z jakich uprawnień mogą skorzystać pracownicy i pracodawcy
Pakiet ogólny rozwiązań warto mieć pod ręką
Stan klęski żywiołowej należałoby potraktować jako element stan nadzwyczajnego przewidzianego w konstytucji i dobrze byłoby uregulować prawne konsekwencje wszystkich stanów nadzwyczajnych. Oczywiście każdy stan nadzwyczajny może być inny, może generować bardzo różne problemy, może być dłuższy albo krótszy. Innymi słowy może wymagać bardzo indywidualnego podejścia. Niemniej w przypadku niektórych stanów nadzwyczajnych procedura legislacyjna może być znacznie utrudniona albo wręcz czasowo uniemożliwiona. Dlatego przygotowany zawczasu pakiet ogólnych regulacji mógłby być bardzo pomocny.
prof. dr hab. Rafał Adamus, radca prawny, wykładowca w Katedrze Prawa Gospodarczego i Finansowego Uniwersytetu Opolskiego, arbiter w Sądzie Polubownym przy Regionalnej Izbie Gospodarczej w Katowicach
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
