Zespoły kontroli zakażeń szpitalnych

Właściwa kontrola zakażeń szpitalnych jest uznawana we współczesnym szpitalnictwie za najważniejsze kryterium jakości pracy, i z tego powodu dla wielu placówek ochrony zdrowia problem zakażeń jest priorytetem 1. Zagadnienia związane z kontrolą zakażeń szpitalnych nabrały szczególnego znaczenia i stały się jednym z ważniejszych problemów w zarządzaniu opieką zdrowotną.

I tak na przykład w obecnie obowiązującej ustawie z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 164, poz. 1027 z późn. zm.) jest mowa o jakości udzielanych świadczeń, która może być potwierdzona certyfikatem jakości lub akredytacją, której jednym z obszarów jest kontrola zakażeń szpitalnych. Zarówno akredytacja, jak i normy serii ISO są przykładami zewnętrznego systemu oceny jakości szpitali 2, branymi pod uwagę tylko w przypadku porównania ofert w toku postępowania w sprawie zawarcia umowy o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej, z którymi nie są związane dodatkowe korzyści mające wymiar finansowy dla szpitala. Fakt posiadania zewnętrznych systemów oceny jakości szpitali jest traktowany jako element promocji z zakresu działań public relations – wpływających pozytywnie na kształtowanie wizerunku jednostki 3.

Zakażenia szpitalne a akredytacja

Moduł poświęcony kontroli zakażeń szpitalnych zawiera szereg pytań dotyczących tego zagadnienia (Czy szpital opracował i wykorzystuje skoordynowane procedury redukowania ryzyka endemicznych oraz epidemicznych zakażeń szpitalnych u pacjentów? Czy szpital opracował i wykorzystuje skoordynowane procedury redukowania ryzyka endemicznych oraz epidemicznych zakażeń szpitalnych u pracowników opieki medycznej? Czy szpital przyjął definicję endemicznych zakażeń szpitalnych? Czy szpital wdrożył program monitorowania zakażeń szpitalnych? Czy szpital przestrzega krajowych przepisów dotyczących postępowania z materiałem zakaźnym? Czy personel jest systematycznie szkolony w problematyce zakażeń szpitalnych odpowiednio do pracy którą wykonuje? Czy szpital określił zasady izolacji chorych o podwyższonym ryzyku rozprzestrzeniania się zakażenia?).

Obowiązki kierowników zakładów opieki zdrowotnej wynikające z ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi

Po raz pierwszy ustawa z dnia 6 września 2001 r. o chorobach zakaźnych i zakażeniach (Dz. U. Nr 126, poz. 1384 z późn. zm.; dalej jako: u.z.z.z.) uregulowała zagadnienia związane z zakażeniami szpitalnymi. Przepisy tej ustawy obowiązywały od 1 stycznia 2002 r. do 31 grudnia 2008 r. Od 1 stycznia 2009 r. obowiązuje ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz. U. Nr 234, poz. 1570; dalej jako: u.z.z.z.). Ustawa definiuje zakażenie szpitalne jako zakażenie, które wystąpiło w związku z udzieleniem świadczeń zdrowotnych, w przypadku gdy choroba nie pozostawała w momencie udzielania świadczeń zdrowotnych w okresie wylęgania lub wystąpiła po udzieleniu świadczeń zdrowotnych, w okresie nie dłuższym niż najdłuższy okres jej wylęgania.

Przepisy ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi określają między innymi obowiązki kierowników zakładów opieki zdrowotnej oraz innych osób udzielających świadczeń zdrowotnych. Podmioty te są obowiązane do podejmowania działań zapobiegających szerzeniu się zakażeń i chorób zakaźnych. Działania te są enumeratywnie wymienione w art. 11 ust. 2 u.z.z.z. Ponadto kierownicy zakładów opieki zdrowotnej oraz inne osoby udzielające świadczeń zdrowotnych, zostali zobowiązani do prowadzenia dokumentacji realizacji tych działań, których sposób dokumentowania oraz warunki i okres przechowywania dokumentacji ma zostać określony w rozporządzeniu ministra właściwego ds. zdrowia, a za realizację oraz prowadzenie dokumentacji tych działań – w tym wyniki kontroli wewnętrznej – są odpowiedzialne organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej.

Również kierownicy szpitali zostali zobowiązani do wdrożenia i zapewnienia funkcjonowania systemu zapobiegania i zwalczania zakażeń szpitalnych, który obejmuje powołanie i nadzór nad działalnością zespołu i komitetu kontroli zakażeń szpitalnych; ocenę ryzyka i monitorowanie występowania zakażeń szpitalnych i czynników alarmowych; organizację udzielania świadczeń zdrowotnych, monitorowanie i rejestrację zakażeń szpitalnych i czynników alarmowych; sporządzanie i przekazywanie właściwemu państwowemu inspektorowi sanitarnemu raportów o bieżącej sytuacji epidemiologicznej szpitala oraz zgłaszanie w ciągu 24 godzin potwierdzonego epidemicznego wzrostu liczby zakażeń szpitalnych właściwemu państwowemu inspektorowi sanitarnemu. Ponadto kierownicy szpitali są obowiązani do gromadzenia w szpitalu informacji o zakażeniach szpitalnych i czynnikach alarmowych oraz prowadzenia rejestru zakażeń szpitalnych i czynników alarmowych, których listę określi w drodze rozporządzenia Minister Zdrowia.

Skład i zadania zespołu oraz komitetu kontroli zakażeń zakładowych

W skład zespołu kontroli zakażeń zakładowych powinien wchodzić lekarz jako przewodniczący zespołu oraz pielęgniarki lub położne – jako specjaliści do spraw epidemiologii lub higieny i epidemiologii, w liczbie nie mniejszej niż 1 na 200 łóżek szpitalnych oraz diagnosta laboratoryjny jako specjalista do spraw mikrobiologii, jeżeli lekarz nie posiada specjalizacji z dziedziny mikrobiologii lekarskiej.

W porównaniu do składu zespołu określonego w poprzednio obowiązującej ustawie, wprowadzono alternatywę – pielęgniarka albo położna; zwiększono liczbę pielęgniarek przypadających na liczbę łóżek (z 250 na 200), a ponadto włączono w skład zespołu diagnostę laboratoryjnego.
W ustawie o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi zdefiniowano zadania zespołu kontroli zakażeń szpitalnych, do których należy opracowywanie i aktualizacja systemu zapobiegania i zwalczania zakażeń szpitalnych; prowadzenie kontroli wewnętrznej oraz przedstawianie wyników i wniosków z tej kontroli kierownikowi szpitala i komitetowi zakażeń szpitalnych; szkolenie personelu w zakresie kontroli zakażeń szpitalnych; konsultowanie osób podejrzanych o zakażenie lub chorobę zakaźną oraz tych, u których rozpoznano zakażenie lub chorobę zakaźną.

Określono także skład komitetu kontroli zakażeń szpitalnych, do którego wchodzi kierownik szpitala lub jego przedstawiciel oraz wyznaczeni przez niego kierownicy komórek organizacyjnych szpitala, w tym działu diagnostyki mikrobiologicznej, centralnej sterylizatorni, apteki szpitalnej – jeżeli szpital posiada takie komórki organizacyjne; przewodniczący oraz członkowie zespołu kontroli zakażeń szpitalnych; osoba kierująca pracą pielęgniarek w szpitalu; lekarz wykonujący zadania służby medycyny pracy w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o służbie medycyny pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 2004 r. Nr 125, poz. 1317 z późn. zm.). Do zadań komitetu kontroli zakażeń szpitalnych należy m.in. opracowywanie planów i kierunków systemu zapobiegania i zwalczania zakażeń szpitalnych; ocena wyników kontroli wewnętrznej przedstawianych przez zespół kontroli zakażeń szpitalnych; opracowywanie i aktualizacja standardów farmakoprofilaktyki i farmakoterapii zakażeń i chorób zakaźnych w szpitalu. Ponadto nałożono na ministra właściwego do spraw zdrowia obowiązek określenia, w drodze rozporządzenia, wymaganych kwalifikacje członków zespołu kontroli zakażeń szpitalnych.

W ustawie o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi określono, że do dnia 31 grudnia 2015 r. przewodniczącym zespołu kontroli zakażeń szpitalnych może być lekarz, który posiada specjalizację inną niż określona na podstawie art. 15 ust. 5 u.z.z.z. oraz ukończył kurs specjalistyczny z zakresu epidemiologii i kontroli zakażeń szpitalnych, a w skład zespołu kontroli zakażeń szpitalnych mogą wchodzić pielęgniarki i położne, które do tego dnia zostały zatrudnione na stanowisku pielęgniarki epidemiologicznej oraz ukończyły kurs kwalifikacyjny z zakresu pielęgniarstwa epidemiologicznego.

System Czynnej Rejestracji Zakażeń Szpitalnych

Zakażenia szpitalne zwiększają zachorowalność, śmiertelność i koszty leczenia hospitalizowanych chorych. Polskie Towarzystwo Zakażeń Szpitalnych opracowało System Czynnej Rejestracji Zakażeń Szpitalnych, który daje kierownictwu szpitala pełen obraz epidemiologiczny placówki.
Dokładnie, codziennie aktualizowane dane, w postaci analiz epidemiologicznych pozwalają dyrektorowi szpitala kontrolować to zjawisko, przyczyniając się do oszczędności, poprawy bezpieczeństwa personelu i pacjentów oraz podniesienia standardu danej placówki.

Współcześnie medycyna, obok wspaniałych osiągnięć, niesie też ze sobą negatywne skutki w postaci zwiększonej podatności na zakażenia. Zakażenia stanowią zagrożenie nie tylko dla pacjentów, ale i dla personelu szpitalnego. Problem zakażeń szpitalnych to również problem wielomilionowych budżetów przeznaczanych na zwalczanie ich skutków. Oprócz skutków o charakterze czysto ekonomicznym należy również uwzględnić koszty medyczne – przedłużenie czasu hospitalizacji, przedwczesne zgony, inwalidztwo oraz koszty psychologiczne – dodatkowe obciążanie psychiczne dla pacjenta, który oprócz określonej jednostki chorobowej będącej przyczyną hospitalizacji, znajduje się niespodziewanie pod działaniem dodatkowego czynnika zagrażającego jego zdrowiu, a nawet życiu. Jest to więc problem o charakterze ekonomicznym, społecznym, medycznym oraz prawnym.

Jednostka ochrony zdrowia odpowiada za szkodę wyrządzoną wskutek zakażenia pacjenta według ogólnych zasad prawa cywilnego. Jest to odpowiedzialność na zasadzie winy. Nie wystarczy dowód szkody, trzeba jeszcze udowodnić, że powstała ona podczas pobytu pacjenta w szpitalu i w razie oparcia odpowiedzialności na zasadzie winy, że jest zawiniona 4.

Wizją leżącą u podstaw Projektu Informatycznego Czynnego Nadzoru nad Zakażeniami Szpitalnymi jest budowa spójnego, ogólnopolskiego systemu ochrony zdrowia. Dzięki globalnej analizie danych możliwe będzie stałe udoskonalanie procedur zwalczania zakażeń szpitalnych oraz zwrotne przekazywanie tej wiedzy do placówek objętych Programem 5.

Uboczną, ale bardzo ważną korzyścią, która wynika ze stosowania systemu rejestracji zakażeń, jest stworzenie dokumentacji pozwalającej szpitalowi na skuteczną obronę prawną w przypadku zarzutów (lub roszczeń finansowych) stawianych przez pacjentów czy personel w przypadku stwierdzenia zakażenia.
Wprowadzenie systemu czynnej rejestracji pozwala na znaczące obniżenie poziomu ryzyka. Współdziałanie w tym zakresie pomiędzy personelem medycznym, Zespołem Kontroli Zakażeń i lekarzem zakładowym na pewno podniesie komfort pracy i poczucie bezpieczeństwa. Czynny nadzór nad zakażeniami umożliwia m.in. szybkie wykrycie i identyfikację pacjentów, w stosunku do których należy zastosować szczególne środki ostrożności, z izolacją włącznie. (...)