Warunki odbywania specjalizacji przez lekarzy

W obowiązującym stanie prawnym nałożono na lekarzy prawo, ale i obowiązek doskonalenia zawodowego1. Jedną z form tego procesu może być szkolenie specjalizacyjne ( 2 rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 6 października 2004 r. w sprawie sposobów dopełnienia obowiązku doskonalenia zawodowego lekarzy i lekarzy dentystów; Dz. U. Nr 231, poz. 2326 z późn. zm.).

1. Wstęp
W art. 16 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 136, poz. 857 z późn. zm.; dalej jako: u.z.l.l.d.) zagwarantowano możliwość uzyskania tytułu specjalisty w określonej dziedzinie medycyny. Wykaz specjalizacji został zamieszczony w załączniku 1 do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 20 października 2005 r. w sprawie specjalizacji lekarzy i lekarzy dentystów (Dz. U. Nr 213, poz. 1779 z późn. zm.; dalej jako: rozporządzenie). Obecny system kształcenia specjalizacyjnego nie przewiduje - jak to miało miejsce uprzednio - dwóch stopni specjalizacji i został dostosowany do standardów Unii Europejskiej.

2. Szkolenie i egzamin specjalizacyjny

Warunkiem podstawowym uzyskania specjalizacji jest odbycie odpowiedniego przeszkolenia określonego programem specjalizacji oraz złożenie egzaminu państwowego. Formy i metody pogłębiania i uzupełniania wiedzy teoretycznej oraz nabywania i doskonalenia umiejętności praktycznych określono w § 5 rozporządzenia. Okresy szkolenia zostały szczegółowo określone dla poszczególnych specjalizacji w § 6 rozporządzenia.
Lekarz może rozpocząć specjalizację w wybranej specjalności, jeżeli posiada prawo wykonywania zawodu lekarza (lekarza dentysty) na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i został zakwalifikowany do jej odbywania w wyniku postępowania kwalifikacyjnego (§ 18 rozporządzenia). Szczegóły dotyczące postępowania kwalifikacyjnego ustalono w § 19 rozporządzenia.
Opiekunem specjalizanta w tym okresie jest kierownik specjalizacji. Zgodnie z § 25 rozporządzenia może to być wyłącznie lekarz specjalista w dziedzinie medycyny będącej przedmiotem specjalizacji2. Tylko w uzasadnionych przypadkach może być to osoba będąca specjalistą w pokrewnej dziedzinie medycyny. Podobna zasada dotyczy lekarza opiekującego się szkolonym w okresie stażu kierunkowego.

W myśl § 28 rozporządzenia zaprzestanie szkolenia specjalizacyjnego następuje w następujących przypadkach:

• 1) zawieszenia lekarza w prawie wykonywania zawodu;
• 2) ograniczenia lekarza w wykonywaniu określonych czynności medycznych;
• 3) niepodjęcia przez lekarza szkolenia specjalizacyjnego w okresie 3 miesięcy;
• 4) zaprzestania przez lekarza odbywania specjalizacji;
• 5) przerwania szkolenia specjalizacyjnego lekarza, na wniosek kierownika specjalizacji, po uzyskaniu opinii konsultanta wojewódzkiego i właściwej okręgowej izby lekarskiej;
• 6) upływu okresu, w którym lekarz był obowiązany ukończyć specjalizację.

W ustawie sformułowano obwarowanie, iż w czasie trwania danej specjalizacji lekarz może odbywać tylko jedną specjalizację. Choć - rzecz jasna - rozwiązanie takie nie ogranicza zdobywania kolejnych specjalizacji.
Uprawnionymi do prowadzenia specjalizacji są tylko te podmioty, które spełniają wymogi określone w rozporządzeniu w sprawie specjalizacji lekarzy i lekarzy dentystów. Natomiast kursy szkoleniowe objęte programem danej specjalizacji mogą być prowadzone przez jednostki, o których mowa w art. 19 ust. 1 u.z.l.l.d., po uzyskaniu pozytywnej opinii konsultanta krajowego w odpowiedniej dziedzinie medycyny oraz wpisu na listę prowadzoną przez Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego.
Państwowy egzamin specjalizacyjny (PES) organizowany jest przez Centrum Egzaminów Medycznych (CEM), a przeprowadzany przez Państwową Komisję Egzaminacyjną, której przewodniczącego i członków powołuje i odwołuje Dyrektor CEM3. Zgodnie z § 31 ust. 1 rozporządzenia lekarz przed przystąpieniem do PES, składa następujące dokumenty: wniosek o przystąpienie do PES, kartę szkolenia specjalizacyjnego oraz indeks wykonanych zabiegów i procedur medycznych.

W myśl § 32 rozporządzenia, egzamin dla każdej specjalności jest składany w formie egzaminu praktycznego, testowego oraz ustnego, obejmujących program specjalizacji. Lekarz może przystępować do PES trzy razy, a w szczególnych sytuacjach określonych w § 36 ust. 4 rozporządzenia - nawet cztery.
W § 45 rozporządzenia przewidziano sytuacje szczególne. Mianowicie lekarz posiadający stopień naukowy doktora habilitowanego i mający odpowiedni dorobek zawodowy w szczegółowej dziedzinie medycyny, może złożyć wniosek o skierowanie go do odbywania tej specjalizacji bez postępowania kwalifikacyjnego, na wniosek właściwego konsultanta krajowego. W pewnych sytuacjach określonych w tym przepisie, możliwe jest także uznanie dotychczasowego dorobku naukowego i zawodowego lekarza za równoważny ze zrealizowaniem w części lub w całości szczegółowego programu właściwej specjalizacji. Ustawa zezwala także Ministrowi Zdrowia na uznanie programu szkolenia odbytego w kraju albo za granicą za równoważny z programem wymaganym w Polsce (§ 41 rozporządzenia).
Po złożeniu - z wynikiem pozytywnym - państwowego egzaminu specjalizacyjnego, lekarz uzyskuje tytuł specjalisty w określonej dziedzinie medycyny. Tylko zatem lekarz posiadający specjalizację (a według starego systemu kształcenia - specjalizację II stopnia) może posługiwać się tytułem specjalisty. Przypomnieć w tym miejscu należy, że zgodnie art. 62 zdanie 2 Kodeksu Etyki Lekarskiej "lekarzowi wolno używać tylko należnych mu tytułów zawodowych i naukowych". Naruszenie tej normy grozić może odpowiedzialnością zawodową.

3. Formy zatrudnienia w trakcie szkolenia specjalizacyjnego

Zatrudnienie w okresie specjalizacji może przybierać różne formy:

• rezydentura, czyli umowa o pracę na czas określony obejmujący realizację programu specjalizacji, w pełnym wymiarze czasu, zawarta z jednostką organizacyjną prowadzącą specjalizację (art. 16 ust. 1a u.z.l.l.d);4
• umowa o pracę, zawarta na czas nieokreślony lub określony wyznaczony okresem trwania specjalizacji z taką jednostką;
• płatny urlop szkoleniowy, udzielany pracownikowi na czas trwania określonej specjalizacji;
• poszerzenie zajęć programowych dziennych studiów doktoranckich o program specjalizacji zgodny z kierunkiem tych studiów i udzielony urlop szkoleniowy lub urlop bezpłatny;
• umowa cywilnoprawna o szkolenie specjalizacyjne, zawarta z jednostką organizacyjną prowadzącą specjalizację. Podmiot ten nie pobiera od lekarza opłat za to szkolenie;
• umowa o pracę, zawarta na czas nieokreślony z jednostką organizacyjną inną niż uprawnioną do prowadzenia kształcenia podyplomowego lekarzy (art. 16 ust. 1b u.z.l.l.d.).5Konieczne jest jednak, w tym ostatnim przypadku, zapewnienie przez jednostkę:
• realizacji części programu specjalizacji w zakresie samokształcenia, szkolenia i uczestniczenia w wykonywaniu oraz wykonanie ustalonej liczby określonych zabiegów lub procedur medycznych;
• pełnienia dyżurów medycznych, które lekarz jest obowiązany pełnić w czasie realizacji programu odpowiedniej specjalizacji;6
• płatnych urlopów szkoleniowych udzielanych pracownikowi na czas niezbędny do zrealizowania pozostałej części programu specjalizacji w jednostce organizacyjnej prowadzącej specjalizację.

Czas pracy lekarza w trakcie specjalizacji jest identyczny jak dla pracowników medycznych (zgodnie z postanowieniami ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej; tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 14, poz. 89 z późn. zm.).
Na mocy nowelizacji ustawy z dnia 20 lutego 2009 r. (Dz. U. Nr 40, poz. 323) wprowadzono nowe zasady wynagradzania rezydentów. I tak lekarz, który odbywa specjalizację w ramach rezydentury, otrzymuje zasadnicze wynagrodzenie miesięczne ustalane przez ministra właściwego do spraw zdrowia na podstawie przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku za ubiegły rok, w wysokości nie mniejszej niż 70% tego wynagrodzenia.

Wysokość wynagrodzenia miesięcznego jest zróżnicowana ze względu na: dziedzinę medycyny, w której lekarz odbywa specjalizację w ramach rezydentury, ze szczególnym uwzględnieniem dziedzin uznanych za priorytetowe oraz rok, na którym lekarz odbywa specjalizację w ramach rezydentury (art. 16 ust. 1ha i 1hb u.z.l.l.d.). Szczegółowe kwestie zostały określone w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie wysokości zasadniczego wynagrodzenia miesięcznego lekarzy i lekarzy dentystów odbywających specjalizacje w ramach rezydentury (Dz. U. Nr 66, poz. 560).
(...)