Stwierdzenie zgonu

Problem stwierdzenia zgonu odgrywa ważne znaczenie w sferze stosunków prawnych a zwłaszcza w prawie cywilnym. Zgon człowieka to dla prawa cywilnego ustanie praw i obowiązków przysługujących osobie fizycznej, min: z tą chwilą następuje otwarcie spadku i powołanie do spadkobrania. Niektóre czynności prawne dopiero z chwilą śmierci uzyskują skuteczność prawną np. testament. Ze względu na doniosłość znaczenia śmierci i jej konsekwencje prawne tak ważne staje się precyzyjne stwierdzenie chwili śmierci oraz odpowiednie jej udokumentowanie.

Podstawa prawna stwierdzenia zgonu 

W polskim ustawodawstwie znajdujemy kilka aktów prawnych dotyczących stwierdzenia zgonu. Ustawa z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 226, poz. 1943 z późn. zm.) wskazuje na kompetencje do stwierdzenia zgonu, natomiast ustawa z dnia 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych (tekst jedn.: Dz. U. z 2000 r. Nr 23, poz. 295 z późn. zm.) wskazuje na czynności, jakie winny zostać wykonane w związku ze stwierdzeniem zgonu. Szczegółowe kwestie dotyczące stwierdzenia zgonu zostały uregulowane w rozporządzeniu Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 3 sierpnia 1961 r. w sprawie stwierdzenia zgonu i jego przyczyny (Dz. U. Nr 39, poz. 202).
W przypadku zgonu w szpitalu czynności z tym związane zostały uregulowane w rozporządzeniu Ministra Zdrowia w sprawie postępowania ze zwłokami osób zmarłych w szpitalu z dnia 31 października 2006 r. (Dz. U. Nr 203, poz. 1503).
W przypadku szczególnym, gdy nie został sporządzony akt zgonu, uprawnienie do stwierdzenia zgonu ma sąd na podstawie przepisów kodeksu postępowania cywilnego, ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. (DZ. U. Nr 43 poz. 296 z późn. zm.).

Osoby uprawnione do stwierdzenia zgonu

Osobą uprawnioną do stwierdzenia zgonu jest w świetle art. 43 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty, lekarz na podstawie przeprowadzonych osobiście badań. Lekarz na tej podstawie stwierdza zgon oraz jego przyczyny i wypisuje kartę zgonu. Uprawnienie to po raz kolejny znajdujemy w art. 11 ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych. Na podstawie tej ustawy zostało wydane rozporządzenie w sprawie stwierdzenia zgonu i jego przyczyny. Według tych przepisów uprawnienie do stwierdzenia zgonu oprócz lekarza, ma starszy felczer albo felczer zatrudniony w przychodni bądź ośrodku zdrowia lub jego placówce terenowej (wiejski, felczerski punkt zdrowia) i sprawujący opiekę zdrowotną nad rejonem, w którym znajdują się zwłoki. Uprawnienie takie posiada również położna wiejska, jeżeli nastąpił na terenie gromady zgon pozostającego pod jej opieką noworodka przed upływem 7 dni życia, a najbliższa przychodnia lub ośrodek zdrowia jest oddalony o więcej niż 4 km. W szczególnych przypadkach (trudności komunikacyjne lub inne uzasadnione powody) pielęgniarka, która przeszła odpowiednie przeszkolenie w tym zakresie i uzyskała uprawnienie od powiatowej rady narodowej. Należy jednak zwrócić uwagę, iż rozporządzenie to jest anachroniczne i nie odzwierciedlające obecnej sytuacji prawnej. W świetle tych przepisów upoważnienie dla pielęgniarki wydaje powiatowa rada narodowa, a nie starosta (zob. art. 11 ust. 2 ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych). Zawód felczera w chwili obecnej jest zanikającym zawodem. W związku z powyższym należy przyjąć, iż uprawnionym do stwierdzenia zgonu i wystawienia karty zgonu jest lekarz.
Ani ustawa ani rozporządzenie nie określa szczegółowych wymagań dotyczących posiadania specjalizacji, stażu i kwalifikacji.

Stwiedzenie zgonu - zasada ogólna

Jest zasadą, iż stwierdzenia zgonu powinien dokonać lekarz, który leczył chorego w jego ostatniej chorobie. Mowa tu o lekarzu, który jako ostatni, w okresie 30 dni poprzedzających zgon, udzielił choremu pomocy. Najczęściej jest to lekarz podstawowej opieki zdrowotnej (lekarz POZ).

Stwiedzenie zgonu - zasady szczególne

W przypadku, gdy lekarz podstawowej opieki zdrowotnej nie może stwierdzić zgonu według zasady ogólnej, obowiązek ten spoczywa na innym lekarzu (najczęściej na lekarzu pogotowia). Dotyczy to sytuacji, gdy nie można ustalić, który z lekarzy udzielił jako ostatni pomocy zmarłemu lub, jeżeli lekarz, (o którym mowa, w pkt 3 nin. opracowania) zamieszkuje w odległości większej niż 4 km od miejsca, w którym znajdują się zwłoki, albo z powodu choroby lub innych uzasadnionych przyczyn nie może dokonać oględzin zwłok w ciągu 12 godzin od chwili wezwania.
Jeżeli lekarza wezwano do nieszczęśliwego wypadku lub nagłego zachorowania, w następstwie których nastąpił zgon, wówczas uprawnionym o stwierdzenia zgonu jest właśnie ten lekarz, jeżeli udzielił świadczenia choremu tuż przed śmiercią.
Ustawa z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym (Dz. U. Nr 191, poz. 1410) przewiduje, że w skład zespołu wyjazdowego nie musi wchodzić lekarz. W takim wypadku żaden z pozostałych członków zespołu nie posiada uprawnień do stwierdzenia zgonu. Należy wówczas kierować się zasadą ogólną i wezwać lekarza POZ w celu stwierdzenia zgonu.
Jeżeli śmierć pacjenta nastąpiła w szpitalu, wtedy obowiązek stwierdzenia zgonu i dokonania oględzin ciąży na lekarzu leczącym pacjenta, a jeżeli go nie ma – na lekarzu dyżurnym (§ 2 i § 3 pkt 1 rozporządzenia w sprawie postępowania ze zwłokami osób zmarłych w szpitalu). Jeżeli mamy do czynienia z przypadkami, o których mowa w art. 24 ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 14, poz. 89) tj.: zwłoki osoby, która zmarła w szpitalu, mogą być poddane sekcji, w szczególności, gdy zgon tej osoby nastąpi przed upływem 12 godzin od przyjęcia do szpitala, a przedstawiciel ustawowy tej osoby nie wyraził sprzeciwu lub sam zmarły nie uczynił tego za życia – stwierdzenie przyczyny zgonu następuje po przeprowadzeniu sekcji zwłok.