Od dnia 1 lipca 2012 r. podmioty wykonujące działalność leczniczą – za wyjątkiem podmiotu leczniczego niebędącego przedsiębiorcą – nie są zobligowane do posiadania statutu. Jego rolę przejął regulamin organizacyjny, który stał się jedynym wewnętrznym aktem normatywnym regulującym całokształt stosunków wewnętrznych podmiotu i stanowiącym podstawę jego funkcjonowania.

1. Zasady nadawania regulaminu organizacyjnego podmiotom wykonującym działalność leczniczą

Regulamin organizacyjny nadaje podmiotowi wykonującemu działalność leczniczą jego kierownik (art. 23 ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej; tekst jedn.: Dz. U. Nr 112, poz. 654 z późn. zm.) – dalej u.dz.l. Zgodnie z definicją określoną w art. 2 ust. 2 pkt 1 u.dz.l. kierownikiem podmiotu wykonującego działalność leczniczą jest zarząd spółki kapitałowej, a w przypadku innych podmiotów – osoby uprawnione do kierowania tymi podmiotami i ich reprezentowania na zewnątrz. W przypadku zaś podmiotu leczniczego niebędącego przedsiębiorcą, a więc samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej i jednostki budżetowej, kierownikiem jest osoba powołana do pełnienia tej funkcji przez podmiot tworzący. Oznacza to, że w zależności od formy organizacyjno-prawnej prowadzenia działalności leczniczej procedura uchwalania i nadawania regulaminu może być odmienna.

1.1.Wykonywanie działalności leczniczej w formie jednoosobowej działalności gospodarczej, w tym w ramach spółki cywilnej

W przypadku działalności leczniczej wykonywanej w formie jednoosobowej działalności gospodarczej obowiązek nadania statutu ciąży bezpośrednio na osobie wykonującej praktykę zawodową lub będącej podmiotem leczniczym. Jeśli jednak działalność prowadzi kilka osób, które łączy umowa spółki cywilnej, to nadanie regulaminu winno nastąpić zgodnie z tą umową. W przypadku gdy umowa nie przewiduje żadnego szczególnego sposobu podejmowania decyzji i prowadzenia spraw spółki, zastosowanie będzie miała regulacja z kodeksu cywilnego, zgodnie z którą każdy wspólnik jest uprawniony i zobowiązany do prowadzenia spraw spółki, z tym że sprawy przekraczające zwykły zarząd wymagają uprzedniej uchwały wspólników. Jeśli wspólnicy w umowie spółki nie postanowili inaczej, uchwała powinna zapaść jednomyślnie. Jako że regulamin organizacyjny kształtuje podstawowe kwestie dotyczące sposobu i warunków udzielania świadczeń zdrowotnych, a więc zasady funkcjonowania i prowadzenia działalności w spółce cywilnej w tym celu powołanej, uchwalenie go należy zaliczyć do spraw przekraczających zwykły zarząd. Natomiast zmiany w regulaminie, w zależności od ich charakteru i wagi, mogą być oceniane różnie.

1.2. Wykonywanie działalności leczniczej w formie spółki prawa handlowego

Uchwalenie i nadanie regulaminu organizacyjnego winno nastąpić w sposób zgodny z ogólnymi zasadami normującymi sposób podejmowania decyzji przez dany podmiot. Zasady te są określone w ustawie z dnia 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych (Dz. U. Nr 94, poz. 1037 z późn. zm.), jak również mogą być dookreślone w umowie konkretnej spółki.

1.3. Wykonywanie działalności leczniczej przez podmioty lecznicze niebędące przedsiębiorcami

Szczególny sposób nadawania regulaminu organizacyjnego przewiduje ustawa o działalności leczniczej dla podmiotów leczniczych niebędących przedsiębiorcami, a więc dla samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej oraz dla jednostek budżetowych, które w swej strukturze posiadają ambulatorium, ambulatorium z izbą chorych lub lekarza podstawowej opieki zdrowotnej. Podobnie jak i w innych podmiotach, regulamin nadawany jest przez kierownika. Jednakże w przypadku podmiotów niebędących przedsiębiorcami musi być on uprzednio zaopiniowany przez radę społeczną, jeżeli takowa działa.
Ustawa o działalności leczniczej wprowadziła zmianę w procedurze uchwalania i nadawania regulaminu w stosunku do tej obowiązującej na gruncie ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 14, poz. 89 z późn. zm.) – dalej u.z.o.z. Dotychczasowe przepisy wymagały bowiem zatwierdzenia przez radę społeczną regulaminu porządkowego publicznego zakładu opieki zdrowotnej, obecnie natomiast nadanie regulaminu organizacyjnego pozostaje w wyłącznej kompetencji kierownika.
Podobnie jak dotychczas, rada społeczna jest podmiotem inicjującym i opiniodawczym podmiotu tworzącego (art. 48 u.dz.l.). Jednym z jej uprawnień jest wydawanie wniosków i opinii w sprawach dotyczących regulaminu organizacyjnego. Z brzmienia przepisu wynika więc, iż rada społeczna ma uprawnienie do samodzielnego inicjowania zmian w treści regulaminu (poprzez składanie podmiotowi tworzącemu stosownych wniosków), ale też obowiązana jest do wydawania – na żądanie podmiotu tworzącego – opinii w tym zakresie. Należy tu jednak zaznaczyć, iż obowiązek przedstawienia przez radę opinii nie oznacza jednocześnie obowiązku zaciągania przez podmiot tworzący takowych opinii (zob. wyrok NSA z dnia 11 lutego 2000 r., sygn. akt I SA 1603/99). Znamienny jest jednak fakt, iż rada społeczna zgłasza wnioski i wydaje opinie w przedmiocie regulaminu podmiotowi tworzącemu, podczas gdy regulamin jest nadawany przez kierownika. Takie rozwiązanie w znaczny sposób ogranicza wpływ rady na treści zawarte w regulaminie. Rada społeczna wyraża swoje zdanie w tym zakresie za pośrednictwem podmiotu tworzącego, który może oddziaływać – jako właściciel – na kierownika. Nie ma on jednak obowiązku – jak to było dotychczas – uzyskania akceptacji rady w zakresie treści zawartych w regulaminie.
Mówiąc o podmiotach leczniczych niebędących przedsiębiorcami, zwrócić należy uwagę na jeszcze jeden akt normujący ich ustrój, a mianowicie statut, który określa m.in. cele i zadania podmiotu oraz jego strukturę organizacyjną (art. 42 u.dz.l.). Jest on nadawany przez podmiot tworzący, a zatem należy przyjąć, iż ma rangę wyższą od regulaminu, skutkiem czego regulamin nadawany przez kierownika nie może być sprzeczny z wolą podmiotu tworzącego wyrażoną w statucie.

1.4. Pozostałe formy prawne wykonywania działalności leczniczej

Działalność lecznicza może być ponadto wykonywana przez instytuty badawcze, stowarzyszenia, fundacje, kościoły, kościelne osoby prawne i związki wyznaniowe. Każdy z tych podmiotów posiada odrębne regulacje ustawowe określające organy lub osoby upoważnione do prowadzenia spraw i reprezentowania ich na zewnątrz, a także dotyczące sposobu ich funkcjonowania. Nadanie regulaminu musi nastąpić z poszanowaniem tych przepisów.
Zasady rządzące procedurą nadawania regulaminu mają odpowiednie zastosowanie do jego zmiany, uchylenia i zastąpienia nowym aktem.

2. Co musi określać regulamin organizacyjny?

Regulamin organizacyjny musi odpowiadać wymogom określonym w art. 24 u.d.l. Przepis ten wskazuje na elementy konieczne, jakie muszą się znaleźć w regulaminie. Katalog ten jest otwarty i wymienia niezbędne elementy jedynie przykładowo, co oznacza, iż każdy podmiot, wedle własnych potrzeb, może dodatkowo unormować w regulaminie inne kwestie istotne z punktu widzenia jego działalności. Jedynym warunkiem jest, aby zapisy regulaminu nie były sprzeczne z zasadami prowadzenia działalności leczniczej określonymi w powszechnie obowiązujących przepisach oraz nie naruszały praw pacjenta. Niezbędne minimum, jakie musi określać regulamin podmiotu leczniczego, to m.in.: firma podmiotu, cele i zadania podmiotu, struktura organizacyjna.
(...)

Marta Bogusiak, Katarzyna Fortak- Karasińska