Sąd Rejonowy stwierdził, iż uczestnik procesu jest osobą uzależnioną od alkoholu i zobowiązał go do poddania się leczeniu w niestacjonarnym zakładzie lecznictwa odwykowego; zaś na czas trwania leczenia ustanowił nadzór kuratora. Apelacja uczestnika została oddalona. Sąd odwoławczy wskazał, że z winy uczestnika orzeczono rozwód jego małżeństwa, a nadto był on dwukrotnie skazany za przestępstwa (znęcanie się nad żoną i pobicie żony).

W skardze kasacyjnej od postanowienia Sądu Okręgowego uczestnik wskazywał, iż brak było podstaw do zobowiązana go do podjęcia leczenia odwykowego przeciwalkoholowego, bowiem nie zostały spełnione przesłanki ustawowe takiej decyzji, co wykluczało uwzględnienie wniosku o jego przymusowe leczenie.

Sąd Najwyższy uznał skargę kasacyjną za skuteczną. Sąd Najwyższy uchylił zaskarżone postanowienie oraz zmienił je w ten sposób, że oddalił wniosek o zastosowanie leczenia odwykowego.

Na podstawie art. 24 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi osoby, które w związku z nadużywaniem alkoholu powodują rozkład życia rodzinnego, demoralizację małoletnich, uchylają się od pracy albo systematycznie zakłócają spokój lub porządek publiczny, kieruje się na badanie przez biegłego w celu wydania opinii w przedmiocie uzależnienia od alkoholu i wskazania rodzaju zakładu leczniczego. 

Z kolei w myśl art. 26 ustawy osoby, o których mowa w art. 24, jeżeli uzależnione są od alkoholu, zobowiązać można do poddania się leczeniu w stacjonarnym lub niestacjonarnym zakładzie lecznictwa odwykowego. O zastosowaniu obowiązku poddania się leczeniu w zakładzie lecznictwa odwykowego orzeka sąd rejonowy właściwy według miejsca zamieszkania lub pobytu osoby, której postępowanie dotyczy, w postępowaniu nieprocesowym. Sąd wszczyna postępowanie na wniosek gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych lub prokuratora. Do wniosku dołącza się zebraną dokumentację wraz z opinią biegłego, jeżeli badanie przez biegłego zostało przeprowadzone.

Kiedy można orzec przymusowe leczenie alkoholowe?

Do zastosowania leczenia odwykowego konieczne jest spełnienie dwóch przesłanek. Pierwsza z nich, o charakterze medycznym, polega na stwierdzeniu, że uczestnik postępowania nadużywa alkoholu. Druga z nich, określana jest jako tzw. przesłanka społeczna. Występuje ona między innymi wtedy, gdy w związku z problemem alkoholowym ma miejsce rozkład pożycia rodzinnego.

Sąd Najwyższy przypomniał, że dobrowolne poddanie się leczeniu odwykowemu powinno być zasadą. Wskazuje się bowiem, że tylko leczenie będące przejawem swobodnie podjętej decyzji może przynieść realne efekty. Wyjątki od dobrowolnego leczenia wynikają ze wskazanej powyżej ustawy.

Sąd Najwyższy wskazał, że przepisy ustawy zobowiązującej do leczenia odwykowego należy wykładać ściśle - w sposób restryktywny. Dla wykładani przepisów ma znaczenie to, że poddanie określonej osoby leczeniu odwykowemu stanowi przejaw ograniczenia jej wolności osobistej. Tym samym, orzeczenie sądu w tym przedmiocie stanowi swoisty przejaw ograniczenia jednego z podstawowych praw obywatelskich. Osoba uzależniona ma natomiast prawo do wolności osobistej i ochrony swej godności.

Sąd Najwyższy podkreślił, że jeśli podstawą przyjęcia przez sąd obowiązku leczenia jest "powodowanie rozkładu życia rodzinnego", to jest to dopuszczalne tylko w przypadku, w którym rozkład relacji rodzinnych występuje w dacie orzekania.

Sąd Najwyższy wskazał, że nie można zobowiązać osoby uzależnionej od alkoholu, powołując się na "powodowanie rozkładu życia rodzinnego", jeśli stan rozkładu relacji rodzinnych faktycznie już nastąpił. Jeśli więc osoba uzależniona doprowadziła już wcześniej do zerwania więzi rodzinnych z powodu choroby alkoholowej, to nie może być już zobowiązana do poddania się leczeniu wyłącznie z tego powodu.

Sąd Najwyższy uznał, iż w rozpoznawanej sprawie błędnie przyjęto, że spełnione zostały przesłanki ustawowe do zobowiązania uczestnika do poddania go leczeniu odwykowemu. Rozkład życia jego rodziny nastąpił bowiem już wcześniej. Tym samym konieczna była zmiana zaskarżonego orzeczenia i oddalenie wniosku.

Tak orzekł Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 25 marca 2015 r. w sprawie II CSK 828/14, LEX nr 1677170.

Aleksandra Partyk