Definicja błędu medycznego nie została sformułowana przez polskiego ustawodawcę. Wywieść ją jednak można z orzecznictwa Sądu Najwyższego, zgodnie z którym błędem w sztuce lekarskiej jest czynność (zaniechanie) lekarza w zakresie diagnozy i terapii, niezgodna z nauką medycyny w zakresie dostępnym dla lekarza (orzeczenie SN z 1 kwietnia 1955 r., sygn. akt IV CR 39/54).
Błąd diagnostyczny
Za błąd medyczny może zatem zostać uznany nie tylko błąd terapeutyczny (czyli błąd w leczeniu), ale również błąd diagnostyczny (czyli błąd w rozpoznaniu), którego konsekwencją może być błędna diagnoza prowadząca do błędnej decyzji np. o zabiegu operacyjnym lub o zakresie takiego zabiegu (zob. wyrok SN z dnia 24 października 2013 r., sygn. akt IV CSK 64/13). Przykładem błędu diagnostycznego jest np. niewykrycie u pacjenta zapalenia wyrostka robaczkowego.
W doktrynie prawniczej podkreśla się, iż dla stwierdzenia błędu medycznego, konieczne jest łączne wystąpienie czterech elementów:
- postępowania niezgodnego z powszechnie uznanym stanem wiedzy medycznej,
- winy nieumyślnej (wynikającej z lekkomyślności lub niedbalstwa),
- wystąpienia szkody (np. pogorszenia stanu zdrowia lub śmierci pacjenta) oraz
- wystąpienia związku przyczynowo-skutkowego między popełnionym błędem a szkodą.
Odpowiedzialność zawodowa i dyscyplinarna lekarza
W związku z popełnieniem błędu medycznego lekarz może ponieść odpowiedzialność zawodową, cywilną, karną oraz dyscyplinarną.
Zasady odpowiedzialności zawodowej lekarzy zostały uregulowane w ustawie z dnia 2 grudnia 2009 r. o izbach lekarskich (t.j. Dz.U. z 2021, poz. 1342). Lekarz podlega odpowiedzialności zawodowej, jako iż wykonuje zawód zaufania publicznego. W związku z powyższym zobowiązany jest do przestrzegania nie tylko przepisów powszechnie obowiązującego prawa, ale także uchwał i kodeksów etycznych uchwalanych przez samorząd lekarski.
W ramach odpowiedzialności zawodowej lekarz odpowiada za tzw. przewinienie zawodowe, którym jest naruszenie zasad etyki lekarskiej (a więc zachowanie sprzeczne z kodeksem etyki lekarskiej) oraz przepisów związanych z wykonywaniem zawodu lekarza (wynikających m.in. z ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodzie lekarza i lekarza dentysty). Do postawienia lekarzowi zarzutu w postępowaniu w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej nie jest przy tym konieczne spełnienie obu powyższych przesłanek łącznie (przewinienie zawodowe może polegać np. tylko na naruszeniu zasad etyki zawodowej), jak również nie jest konieczne wystąpienie skutku w postaci szkody po stronie pacjenta. Wystarczy bowiem wyłącznie naruszenie norm postępowania medycznego. Nie zmienia to jednak faktu, że za błąd medyczny (a więc za czyny lub zaniechania wyczerpujące więcej przesłanek, niż jest w tym przypadku wymagane) lekarz może ponieść odpowiedzialność zawodową.
Sprawy w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej lekarzy rozpoznają okręgowe sądy lekarskie i jako wyższa instancja – Naczelny Sąd Lekarski. Od prawomocnego orzeczenia Naczelnego Sądu Lekarskiego przysługuje z kolei kasacja do Sądu Najwyższego.
Karą za przewinienie, którą może wymierzyć lekarzowi sąd lekarski, jest:
- upomnienie,
- nagana,
- kara pieniężna,
- zakaz pełnienia funkcji kierowniczych w jednostkach organizacyjnych ochrony zdrowia przez okres od jednego roku do pięciu lat,
- ograniczenie zakresu czynności w wykonywaniu zawodu lekarza przez okres od sześciu miesięcy do dwóch lat,
- zawieszenie prawa wykonywania zawodu na okres od jednego roku do pięciu lat, a nawet
- pozbawienie prawa wykonywania zawodu.
Postępowanie w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej lekarza, może toczyć się niezależnie od postępowania karnego lub postępowania dyscyplinarnego dotyczącego tego samego czynu. Warto w tym miejscu podkreślić, że odpowiedzialność zawodowa lekarza nie jest tym samym co odpowiedzialność dyscyplinarna. Odpowiedzialność dyscyplinarną (inaczej zwaną odpowiedzialnością porządkową pracowników) regulują art. 108 i n. kodeksu pracy i w przypadku zawinionego niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych – ponosić ją mogą wyłącznie lekarze zatrudnieni na podstawie umowy o pracę.
Odpowiedzialność karna za błąd medyczny
Według danych opublikowanych przez Naczelną Izbę Lekarską rokrocznie w prokuraturach wszczyna się ok. 2 tys. spraw karnych o błędy medyczne. Niewiele z nich trafia jednak na wokandę. W latach 2018-2021 skierowaniem aktu oskarżenia zakończyło się odpowiednio 153, 197, 199 i 216 spraw, a wyrokiem skazującym – jeszcze mniej.
W związku z popełnieniem błędu medycznego, w zależności od okoliczności danej sprawy, lekarz może ponieść odpowiedzialność karną za przestępstwo:
- narażenia człowieka na niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu,
- ciężkiego uszczerbku na zdrowiu lub
- średniego i lekkiego uszczerbku na zdrowiu.
Wszystkie wymienione powyżej przestępstwa są przestępstwami nieumyślnymi. W tym pierwszym przypadku przesłankami poniesienia przez lekarza odpowiedzialności karnej, które muszą zostać spełnione łącznie, są:
- stwierdzenie wystąpienia błędu medycznego (poprzez ustalenie czy postępowanie lekarza było zgodne z wymaganiami aktualnej wiedzy i nauki medycznej oraz powszechnie przyjętej praktyki lekarskiej),
- istnienie związku przyczynowo-skutkowego między błędem a stanem narażenia pacjenta na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu oraz
- możliwość przypisania czynu konkretnemu lekarzowi.
Istotne jest przy tym również ustalenie, czy na lekarzu, który dopuścił się danego czynu, spoczywał obowiązek opieki nad pacjentem, ponieważ ma to wpływ na ostateczny wymiar kary (zob. postanowienie SN z dnia 5 czerwca 2019 r., sygn. akt III KK 212/18).
Odpowiedzialność cywilna za błąd medyczny
Niezależnie od odpowiedzialności karnej, zawodowej i dyscyplinarnej lekarz, który dopuścił się błędu medycznego, może również z tego tytułu zostać pociągnięty do odpowiedzialności cywilnej.
Odpowiedzialność cywilna to odpowiedzialność majątkowa służąca wyrównaniu uszczerbku doznanego przez poszkodowanego w dobrach prawnie chronionych (w tym przypadku – w zdrowiu) oraz zadośćuczynieniu za doznaną krzywdę (poniesione cierpienia fizyczne i psychiczne).
W zależności od charakteru stosunku prawnego łączącego lekarza z pacjentem (tj. czy leczenie było prowadzone w zakładzie opieki zdrowotnej, prywatnej klinice, czy lekarz ten wykonywał prywatną praktykę lekarską) – odpowiedzialność cywilną może ponieść nie tylko sam lekarz, ale również placówka medyczna, w której wykonał on świadczenie.
Przesłankami odpowiedzialności cywilnej za błąd medyczny, które muszą wystąpić łącznie, są:
- wina w popełnieniu błędu medycznego,
- szkoda w dobrach prawnie chronionych pacjenta oraz
- związek przyczynowo-skutkowy pomiędzy błędem, a szkodą.
Na drodze cywilnej, pacjent może dochodzić od lekarza (lub placówki medycznej) odszkodowania, celem pokrycia kosztów poniesionych w związku z rozstrojem zdrowia oraz zadośćuczynienia za doznaną krzywdę. Jeżeli ponadto, poszkodowany utracił zdolność do pracy zarobkowej albo zwiększyły się jego potrzeby lub zmniejszyły widoki powodzenia na przyszłość – może również domagać się przyznania renty.
Czytaj także na Prawo.pl: Prof. Julia Stanek: Udowodnienie błędu medycznego trudne, ale nie jest niemożliwe
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
