Przedsiębiorstwo a działalność podmiotów leczniczych

Komentarz dotyczy zagadnienia przedsiębiorstwa podmiotu leczniczego. Wprowadzony przez ustawę o działalności leczniczej podział podmiotów leczniczych na przedsiębiorstwa rodzi wiele wątpliwości, zarówno związanych z samą wykładnią przepisów ustawy, jak i możliwością zastosowania podziału na przedsiębiorstwa podmiotów leczniczych w praktyce wobec faktu, iż podmioty te do dnia 30 czerwca 2011 r. funkcjonowały jako jedne, scalone organizacje.

1. Pojęcie przedsiębiorstwa podmiotu leczniczego

Ustawa z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (Dz. U. Nr 112, poz. 654 z późn. zm.) – dalej u.dz.l. – w przepisach art. 2 ust. 1 pkt 8 wprowadziła pojęcie przedsiębiorstwa, które oznaczać miało przedsiębiorstwo w rozumieniu art. 55[1] ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.) – dalej k.c., w którym podmiot leczniczy wykonuje działalność leczniczą. Zgodnie z przepisem kodeksu cywilnego, wskazywanego dla definicji użytego pojęcia, przedsiębiorstwo jest zorganizowanym zespołem składników niematerialnych i materialnych przeznaczonym do prowadzenia działalności gospodarczej. Obejmuje ono w szczególności:
1) oznaczenie indywidualizujące przedsiębiorstwo lub jego wyodrębnione części (nazwa przedsiębiorstwa);
2) własność nieruchomości lub ruchomości, w tym urządzeń, materiałów, towarów i wyrobów, oraz inne prawa rzeczowe do nieruchomości lub ruchomości;
3) prawa wynikające z umów najmu i dzierżawy nieruchomości lub ruchomości oraz prawa do korzystania z nieruchomości lub ruchomości wynikające z innych stosunków prawnych;
4) wierzytelności, prawa z papierów wartościowych i środki pieniężne;
5) koncesje, licencje i zezwolenia;
6) patenty i inne prawa własności przemysłowej;
7) majątkowe prawa autorskie i majątkowe prawa pokrewne;
8) tajemnice przedsiębiorstwa;
9) księgi i dokumenty związane z prowadzeniem działalności gospodarczej.
Jednocześnie, co istotne dla praktyki, ustawa o działalności leczniczej nie definiowała wprost żadnego przedsiębiorstwa działalności leczniczej, wskazując jedynie w art. 2 ust. 1 pkt 9, iż szpital oznacza przedsiębiorstwo podmiotu leczniczego, w którym podmiot ten wykonuje działalność leczniczą w rodzaju świadczenia szpitalne.
Odesłanie przez ustawodawcę, dla potrzeb definiowania przedsiębiorstwa, do definicji zawartej w kodeksie cywilnym w praktyce wywołało wiele wątpliwości, głównie w zakresie konieczności prowadzenia odrębnych ksiąg rachunkowych dla poszczególnych przedsiębiorstw. W ocenie niektórych kierowników zakładów, podmiotów leczniczych, odesłanie do definicji przedsiębiorstwa z kodeksu cywilnego wskazywał na obowiązek prowadzenia dodatkowej, równoległej księgowości dla przedsiębiorstwa oraz podmiotu leczniczego. Dla powyższego brak było wystarczających podstaw. Zgodnie z ustawą o rachunkowości księgi prowadzone powinny być przez podmiot leczniczy, bez potrzeby ich wyodrębniania dla poszczególnych przedsiębiorstw. Jednak należy wskazać, że wobec braku precyzji i jednoznacznych przepisów zagadnienie to rodziło najwięcej wątpliwości.

2. Przedsiębiorstwo a działalność podmiotów leczniczych

Podmioty lecznicze, głównie SP ZOZ-y, w przeważającej liczbie prowadzą kilka rodzajów działalności leczniczej. Artykuł 8 u.dz.l. wskazuje na trzy rodzaje działalności:
1) stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne szpitalne;
2) stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne inne niż szpitalne;
3) ambulatoryjne świadczenia zdrowotne.
Zgodnie ze stanowiskiem Ministerstwa Zdrowia w jednym przedsiębiorstwie podmiotu leczniczego można wykonywać jeden rodzaj działalności. Nadto zgodnie z tymże stanowiskiem powyższe miało wynikać wprost z przepisów ustawy. Ministerstwo wskazywało, iż zgodnie z art. 204 u.dz.l. zakłady, ich kierownicy, w terminie 12 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy winni dostosować statuty i regulaminy do wymagań ustawowych. Jednym z elementów dostosowania miało być, zdaniem Ministerstwa, określenie przedsiębiorstw, w których podmiot leczniczy wykonuje działalność leczniczą.
 

Przykład 1
SP ZOZ do dnia 30 czerwca 2011 r. udzielał świadczeń w zakresie świadczeń szpitalnych – oddziały szpitalne oraz świadczeń ambulatoryjnych – poradnie specjalistyczne. Uwzględniając podział na przedsiębiorstwa zakład powinien w strukturze organizacyjnej (w statucie) mieć wydzielone dwa przedsiębiorstwa: szpital oraz przychodnię.

Charakterystycznym jednak jest fakt, iż pomimo stanowiska Ministerstwa Zdrowia w przedmiotowym zakresie, w ani jednym statucie SP ZOZ-u podległego Ministrowi Zdrowia, jak i pozostałym ministrom, nie wskazano w strukturze organizacyjnej podziału podmiotu na przedsiębiorstwa. Podziału takiego nie odnajdziemy ani w treści statutu Śląskiego Centrum Chorób Serca nadanego zarządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 29 lutego 2012 r. (Dz. Urz. MZ poz. 5), ani w treści statutu Specjalistycznego Centrum Medycznego w Polanicy-Zdroju nadanego zarządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 2 kwietnia 2012 r. (Dz. Urz. MZ poz. 14), ani też w treści statutu 4 Wojskowego Szpitala Klinicznego z Polikliniką nadanego zarządzeniem Ministra Obrony Narodowej z dnia 14 lutego 2012 r. (Dz. Urz. MON poz. 40). Powyższe trzy zakłady wybrano przypadkowo z uwagi na fakt, iż wszystkie one udzielają świadczeń zdrowotnych w kilku rodzajach, nie tylko szpitalnych. Statuty zakładów, w zakresie struktury organizacyjnej, wskazują, że tworzą ją oddziały, poradnie, piony, działy, w niektórych natomiast wskazane są poszczególne komórki organizacyjne, jednakże bez przyporządkowania ich do poszczególnych przedsiębiorstw.
Wobec trudności rozdzielenia przedsiębiorstwa od podmiotu leczniczego część SP ZOZ-ów poprzestała na utrzymaniu w statutach dotychczasowego podziału na jednostki i komórki organizacyjne, część z kolei uznawała, że całość tworzy jedno przedsiębiorstwo, pomimo prowadzenia kilku rodzajów działalności.

3. Przedsiębiorstwo bez ksiąg rachunkowych

Pierwotnie zakładany okres 12 miesięcy na dostosowanie działalności podmiotów leczniczych do ustawy o działalności leczniczej okazał się, jak wyżej wskazano, niewystarczający. Ustawą z dnia 14 czerwca 2012 r., która weszła w życie z dniem 30 czerwca 2012 r., dokonano zmiany ustawy m.in. w zakresie definicji przedsiębiorstwa. Jak wskazano w uzasadnieniu projektu zmian „w związku ze zgłaszanymi zarówno przez podmioty lecznicze, jak i organy prowadzące rejestr podmiotów wykonujących działalność leczniczą wątpliwościami w zakresie wyodrębnienia przedsiębiorstwa podmiotu leczniczego proponuje się doprecyzowanie definicji przedsiębiorstwa (...). Dotychczasowa definicja nie dość jednoznacznie formułowała zasadę »jednorodzajowości« przedsiębiorstw podmiotów wykonujących działalność leczniczą”. Zgodnie z nowym brzmieniem przepisu art. 2 ust. 1 pkt 8 u.dz.l. przedsiębiorstwo oznacza zespół składników majątkowych, za pomocą którego podmiot leczniczy wykonuje określony rodzaj działalności leczniczej. Nadto w art. 2 ust. 3 u.dz.l. wskazano, że przedsiębiorstwo podmiotu leczniczego jest jednostką lokalną w rozumieniu przepisów o statystyce publicznej, dla której nie sporządza się odrębnego bilansu, chyba że podmiot leczniczy postanowi inaczej w regulaminie organizacyjnym. Nazwa przedsiębiorstwa nie może być taka sama jak oznaczenie podmiotu leczniczego, zgodnie z art. 100 ust. 1a u.dz.l.

Przykład 2
Zakład, o którym mowa w przykładzie nr 1, działa pod nazwą Zespół Zakładów Opieki Zdrowotnej. Będzie obowiązany do wykazania w statucie dwóch przedsiębiorstw: 1) Szpitala; 2) Przychodni Przyszpitalnej (Przychodni). Szpital udzielać będzie świadczeń w zakresie świadczeń szpitalnych. Struktura szpitala, jako przedsiębiorstwa, obejmować będzie oddziały. Przychodnia udzielać będzie świadczeń ambulatoryjnych. Jej struktura obejmie poradnie. Ani Szpital, ani Przychodnia nie muszą prowadzić odrębnej księgowości, rachunkowości. Sprawozdanie finansowe sporządza tylko Zespół, chyba że w regulaminie zostanie wskazane, że bilans sporządza się odrębnie dla Szpitala, odrębnie dla Przychodni i dla Zespołu, całościowy. (...)