Choć przepisy definiują kim jest opiekun faktyczny i jego uprawnienia, to nie oznacza, że ma on wiele praw. Jak twierdzi dr Anita Gałęska-Śliwka w komentarzu praktycznym w LEX, nad uprawnieniami opiekunów faktycznych i osób bliskich zdecydowanie górują uprawnienia przedstawicieli ustawowych z ich szerokimi kompetencjami.
Kim jest opiekun faktyczny
Pojęcie opiekuna faktycznego zostało doprecyzowane w ustawie z 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta oraz Rzeczniku Praw Pacjenta (dalej u.p.p) Kompetencje opiekunów faktycznych, przede wszystkim w zakresie prawa do wyrażania zgody na interwencje medyczne (jedynie w kilku przypadkach) oraz otrzymywania niektórych informacji dotyczących pacjenta, określa zaś ustawa z 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty
Zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt 1 u.p.p. opiekunem faktycznym jest osoba sprawującą, bez obowiązku ustawowego, stałą opiekę nad pacjentem, który ze względu na wiek, stan zdrowia albo stan psychiczny opieki takiej wymaga. Możliwość zaliczenia danej osoby do kategorii opiekuna faktycznego jest uzależniona od łącznego spełnienia następujących warunków:
- dana osoba sprawuje stałą pieczę nad pacjentem;
- pacjent wymaga takiej pieczy ze względu na wiek, stan zdrowia lub stan psychiczny;
- piecza nad pacjentem jest wykonywana bez obowiązku ustawowego.
I jak zauważa dr Anita Gałęska-Śliwka przeciętny pacjent, bez względu na stan zdrowia, w jakim trafił do szpitala, zazwyczaj nie posiada opiekuna faktycznego. Opiekuna faktycznego mogą bowiem posiadać jedynie osoby, które jeszcze przed wystąpieniem zdarzenia, które skutkowało koniecznością udzielenia świadczenia zdrowotnego, wymagały stałej pieczy. Przykładowo babcia lub dziadek może być opiekunem faktycznym dziecka, jeśli oboje rodzice pracują za granicą, a dziecko przebywa u dziadków.
Czytaj w LEX: Czy opiekun faktyczny ma prawo odbierać wyniki badań dziecka do 18 roku życia?
Opiekuna faktycznego posiadają zazwyczaj osoby małoletnie oraz starsze, czasami osoby cierpiące na zaburzenia psychiczne. Istotne jest jednak ustalenie, że piecza, którą sprawuje nad nimi domniemany opiekun faktyczny, ma charakter stały. Nie spełnia tego wymogu przypadkowy przechodzień, który pomógł starszej osobie dotrzeć do szpitala. Nawet jeżeli stan zdrowia pacjenta uzasadniał potrzebę objęcia jej stałą opieką, w tym przypadku mamy do czynienia z pieczą co najwyżej incydentalną.
Osoba sprawująca stałą pieczę nad pacjentem, który ze względu na wiek, stan zdrowia lub stan psychiczny tego wymaga, nie zawsze może zostać uznana za opiekuna faktycznego. Punkt trzeci cytowanej definicji stawia bardzo surowy wymóg – stała piecza nad pacjentem nie może być wykonywana na podstawie obowiązku płynącego z ustawy. W praktyce oznacza to, że opiekunem faktycznym rzadko może być osoba pozostająca w bliskiej relacji rodzinnej, która jest zobowiązana do sprawowania opieki ze względu na przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (dalej k.r.o.)
Przykład 1
Starszym pacjentem, który nie został ubezwłasnowolniony, od wielu lat opiekuje się pełnoletnia córka. Pacjent ten najprawdopodobniej nie jest w stanie zrozumieć udzielanych mu informacji. Czy córkę pacjenta można uznać za opiekuna faktycznego? Osobiście mam wątpliwości, a to ze względu na treść art. 87 k.r.o. Przywołany przepis przewiduje, że „rodzice i dzieci są obowiązani do wzajemnego szacunku i wspierania się”. W doktrynie prawa cywilnego zgodnie przyjmuje się, iż przepis ten nakłada na dzieci obowiązek ustawowy sprawowania opieki nad rodzicami. Nawet jeśli córka sprawuje stałą pieczę nad wymagającym tego pacjentem, czyni to na podstawie obowiązku ustawowego. W konsekwencji nie jest opiekunem faktycznym.
Przykład 2
W drugim wariancie mamy do czynienia z niepełnoletnią wnuczką, która wcześniej nie opiekowała się dziadkiem. W tym przypadku stosujemy te same przepisy. Także wnuczka nie spełnia warunków postawionych opiekunowi faktycznemu. Nie ciąży na niej obowiązek sprawowania pieczy, o którym mowa w art. 87 k.r.o. Natomiast ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta wymaga, by opiekun faktyczny sprawował stałą pieczę nad pacjentem, czego wnuczka do tej pory nie czyniła. Także w tym wypadku lekarz nie może udzielić informacji.
Opiekunem faktycznym może być natomiast osoba, która sprawuje pieczę na podstawie obowiązku umownego, tak długo, jak piecza ta jest sprawowana w sposób stały (niekoniecznie 24 godziny na dobę) nad osobą, która takiej opieki wymaga. Można w tym miejscu wskazać m.in. opiekunkę do dziecka, osobę pielęgnującą starszego pacjenta na podstawie umowy cywilnoprawnej. Można w tym miejscu wskazać również osoby, które wykonują takie czynności bez jakiegokolwiek obowiązku.
Cena promocyjna: 269.09 zł
|Cena regularna: 299 zł
|Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: zł
Kompetencje opiekuna faktycznego
Do najważniejszych kompetencji należy prawo do wyrażenia zgody na przebadanie osoby małoletniej lub niezdolnej do świadomego wyrażenia zgody. W takim wypadku opiekun faktyczny przed wyrażeniem zgody może zostać poinformowany przez lekarza o charakterystyce badania. Nie jest natomiast uprawniony do wyrażenia zgody na dalsze leczenie. W efekcie opiekun faktyczny nie może wyrazić zgody na metodę diagnostyczną (badanie) stwarzającą podwyższone ryzyko dla pacjenta, nawet jeżeli dana metoda medyczna uznawana jest za badanie, np. rezonans magnetyczny, tomografię.
Jeżeli zachodzi potrzeba wykonania operacji albo zastosowania metody diagnostycznej lub leczniczej o podwyższonym ryzyku, opiekun faktyczny nie ma prawa do wyrażenia zgody lub sprzeciwu na wykonanie takiego zabiegu. Jeżeli pacjent nie ma przedstawiciela ustawowego albo nie można się z nim porozumieć, zgodę na operację lub czynności o podwyższonym ryzyku może wyrazić jedynie sąd opiekuńczy.
Taką kompetencję przyznano pacjentowi, jego przedstawicielowi ustawowemu (nie jest nim opiekun faktyczny), względnie sądowi opiekuńczemu. Kompetencje o charakterze informacyjnym przysługują opiekunowi faktycznemu również w sytuacji, gdy lekarz działając na podstawie przepisów ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty, udziela świadczenia zdrowotnego w stanach nagłych, bez zgody uprawnionych podmiotów.
Opiekun faktyczny a osoba bliska
Zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt 2 ustawy o prawach pacjenta przez osobę bliską należy rozumieć małżonka, krewnego do drugiego stopnia lub powinowatego do drugiego stopnia w linii prostej, przedstawiciela ustawowego, osobę pozostającą we wspólnym pożyciu lub osobę wskazaną przez pacjenta. Osoba bliska ma przede wszystkim prawo do informacji o stanie zdrowia. Co do zasady kompetencje osób bliskich nie obejmują prawa do wyrażenia zgody lub sprzeciwu. Jedyny wyjątek dotyczy przypadków, gdy osoby bliskie są jednocześnie przedstawicielami ustawowymi. W takim wypadku mogą oni decydować m.in. za pacjentów małoletnich oraz ubezwłasnowolnionych.
Praktyczne problemy
Podsumowując opiekun faktyczny może tylko wyrazić zgodę na przeprowadzenie badania, jeżeli zachodzi konieczność jego wykonania. Chodzi zatem o rutynowe badania, które nie stwarzają jakiegokolwiek ryzyka dla pacjenta. Opiekun faktyczny może mieć dostęp do dokumentacji medycznej pacjenta tylko wtedy, gdy jest osobą wyraźnie upoważnioną przez pacjenta do takiej czynności.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.