NIK: Próba wdrożenia Krajowej Sieci Onkologicznej nieudana

Mimo reform nadal brakuje kompleksowej opieki onkologicznej, co miało zapewnić wdrożenie Krajowej Sieci Onkologicznej (KSO). W niektórych regionach lekarzy specjalistów było prawie pięć razy więcej niż w innych, a w województwie opolskim nie zatrudniono w ogóle hematologów i onkologów dziecięcych. Ponadto świadczenia były rozproszone, nie zapewniono też ciągłości zarówno w diagnostyce, jak i w leczeniu nowotworów – wynika z raportu Najwyższej Izby Kontroli.

Nowotwory złośliwe w Polsce stanowią poważny problem zdrowotny, społeczny i ekonomiczny. Rocznie odnotowuje się około 170 tys. zachorowań i ponad 100 tys. zgonów. Nowotwory są drugą w kolejności przyczyną umieralności w Polsce (po chorobach układu krążenia). Obecnie ponad 1,17 mln Polaków żyje z chorobą nowotworową - na każde 100 tys. mieszkańców Polski taką diagnozę usłyszało 440 osób.

Gwałtowny wzrost zachorowań na nowotwory spowodował utworzenie wieloletnich programów dotyczących profilaktyki i zwalczania chorób onkologicznych. Jak wskazuje NIK w swoim raporcie „Leczenie onkologiczne”, nie zapewniono kompleksowej opieki onkologicznej i równego dostępu do świadczeń finansowanych ze środków publicznych pomimo realizacji programów wieloletnich, tj. „Narodowego Programu Zwalczania Chorób Nowotworowych” na lata 2016-2024 (NPZChN) oraz „Narodowej Strategii Onkologicznej na lata 2020-2030”. Nie powiodła się też próba wdrożenia Krajowej Sieci Onkologicznej (KSO).

Czytaj w LEX: Zadania Specjalistycznych Ośrodków Leczenia Onkologicznego (SOLO) poziomów I-III >

Zgłaszalność na badania profilaktyczne nie rośnie 

NIK przyjrzał się realizacji badań profilaktycznych. W latach 2019-2023 nie zwiększono odsetka osób uczestniczących w profilaktycznych badaniach przesiewowych, mimo iż wydatkowano prawie 136 mln zł na kampanie społeczne, których celem było podniesienie świadomości społecznej dotyczącej wczesnego wykrywania chorób nowotworowych. W niektórych przypadkach zgłaszalność na badania przesiewowe spadła, np. w kierunku raka szyjki czy raka piersi.

Minister zdrowia nie wdrożył również metody nowej generacji wczesnego wykrywania raka jelita grubego FIT (immunochemiczny test na krew utajoną w kale). W pilotażu prowadzonym w latach 2019-2021 testowano tę metodę, jednak pomimo rekomendacji środowisk eksperckich zalecających FIT jako skuteczniejszą niż kolonoskopia, nie została ona powszechnie stosowaną metodą dla badań przesiewowych raka jelita grubego. Pozytywnie NIK ocenił przygotowanie rozwiązań prawnych rozszerzających populację objętą programem przesiewowym raka piersi oraz raka szyjki macicy.

Czytaj w LEX: Finansowanie w ramach Krajowej Sieci Onkologicznej >

Niewystarczający nadzór nad pilotażem 

W założeniu KSO miała stanowić nowy model opieki nad pacjentem onkologicznym oparty o sieć wyspecjalizowanych ośrodków podzielonych na trzy poziomy referencyjne, w zależności od ich potencjału i kwalifikacji kadry medycznej. Elementem wprowadzającym nową jakość w leczeniu onkologicznym miała być standaryzacja działań podejmowanych w ramach sieci tych podmiotów.

NIK wykazał, że pomimo upływu ponad sześciu lat od rozpoczęcia pilotażu KSO, na który wydano ponad 130 mln zł oraz zaangażowania wielu ekspertów, nie uzyskano niezbędnych informacji, które umożliwiłyby jego wdrożenie. W związku z tym, termin jego wprowadzenia został przesunięty o ponad rok - na 1 kwietnia 2025 r.

Główną przyczyną tej sytuacji był nieskuteczny nadzór ministra zdrowia nad realizacją projektu. W szczególności nie udało się uzyskać danych, które byłyby kluczowe dla opracowania istotnych elementów reformy, w tym aktów wykonawczych do ustawy o KSO, tj.:

• nie dokonano pełnej standaryzacji opisu badań patomorfologicznych, w tym określenia minimalnego zakresu danych niezbędnych do postawienia diagnozy oceny stanu zdrowia pacjenta, z jednoczesnym zagwarantowaniem bieżącej aktualizacji danych w tym zakresie – warunkuje to porównywalność danych, a w konsekwencji możliwość późniejszego monitorowania skuteczności leczenia;
• nie określono modelowej ścieżki postępowania leczniczego w przypadku wybranych nowotworów, co miałoby wpływ na kształt wskaźników oceny jakości leczenia;
• nie wdrożono zaplanowanych narzędzi informatycznych, takich jak karty e-DiLO (Karta Diagnostyki i Leczenia Onkologicznego), a podmioty lecznicze nie były również gotowe na przekazywanie danych do systemu KSO.

Czytaj również: Opublikowano wykaz szpitali zakwalifikowanych do Krajowej Sieci Onkologicznej

Zapewnienie dostępu nadal problematyczne 

Narodowy Fundusz Zdrowia podejmował działania zmierzające do zabezpieczenia dostępu do świadczeń onkologicznych. Ustalono jednak, że w praktyce występuje sporo problemów: 

• jedynie nieco ponad 15 proc. podmiotów leczniczych udzielających świadczeń z zakresu chirurgii onkologicznej zapewniało kompleksową opiekę onkologiczną poprzez posiadanie w swojej strukturze organizacyjnej pracowni endoskopii, zakładu radioterapii oraz świadczenie ambulatoryjnej opieki specjalistycznej (AOS);
• występują znaczne dysproporcje pomiędzy poszczególnymi województwami, mierzone wartością zrealizowanych świadczeń onkologicznych w rodzaju AOS oraz lecznictwa szpitalnego, przypadających na jednego mieszkańca, sięgające nawet 50 proc.;
• dysproporcje w liczbie lekarzy o specjalnościach związanych z leczeniem onkologicznym w poszczególnych województwach sięgają nawet 452 proc.;
• doszło do wzrostu odsetka świadczeń wykonywanych w ramach tzw. pakietu onkologicznego po terminie określonym na wykonanie diagnostyki (w przypadku diagnostyki wstępnej dotyczyło to 25-34 proc. świadczeń, a dla diagnostyki pogłębionej 24-28 proc.).

Placówki są nieprzygotowane 

Kluczowe znaczenie dla powodzenia reformy systemu leczenia onkologicznego będzie miała poprawa jakości, dokładności danych zgłaszanych do Krajowego Rejestru Nowotworów (KRN). Tymczasem na koniec 2023 r. jedynie 111 podmiotów leczniczych (nieco ponad 3 proc. realizujących umowy z NFZ na leczenie onkologiczne) zintegrowało swoje systemy informatyczne z  KRN, a tym samym zapewniło możliwość przekazywania Kart Zgłoszenia Nowotworu Złośliwego (KZNZ) drogą elektroniczną. Jeszcze mniej, bo tylko 18 szpitali zintegrowało swoje Szpitalne Systemy Informatyczne  systemem e-KRN, co pozwala przesyłać wymagane dane w sposób całkowicie zautomatyzowany (bez udziału kadry medycznej) i minimalizujący ryzyko wystąpienia błędów. Wskazuje to na brak przygotowania podmiotów medycznych do wdrożenia reformy lecznictwa onkologicznego.

Wnioski do ministra zdrowia

W podsumowaniu raportu pokontrolnego NIK zawnioskował o wdrożenie całościowej koncepcji reformy lecznictwa onkologicznego, gwarantującej równy dostęp do świadczeń i kompleksowego leczenia. W tym celu szczególnie niezbędne będą:

• standaryzacja opisów badań patomorfologicznych;
• określenie kluczowych zaleceń w opiece onkologicznej, dotyczących organizacji i postępowania klinicznego dla poszczególnych jednostek chorobowych lub dziedzin medycyny;
• określenie mierników jakości leczenia onkologicznego;
• zwiększenie odsetka osób uczestniczących w programach badań przesiewowych, mających na celu wczesne wykrycie nowotworów złośliwych.

Jak wskazał NIK, do poprawy warunków opieki nad pacjentem onkologicznym, jak również organizacji funkcjonowania systemu niezbędne są zwłaszcza:

• prawidłowe prowadzenie harmonogramów przyjęć i list oczekujących na udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej oraz dla pacjentów z kartą DiLO;
• terminowe udzielanie świadczeń z zakresu diagnostyki oraz leczenia onkologicznego;
• rzetelne wypełnianie danych w KZNZ oraz sumienne przekazywanie ich do KRN;
• przeprowadzanie wewnętrznych audytów klinicznych w jednostkach ochrony zdrowia stosujących medyczne procedury radiologiczne, o których mowa w ustawie Prawo atomowe.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.