W postępowaniu karnym zagadnienia te regulują przepisy art. 177 i następne ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89. poz. 555 z późn. zm.), a w postępowaniu cywilnym są to przepisy art. 258 i następne ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z Nr 43 poz. 296 z późn. zm.).

Przepisy szczególne dotyczące lekarza jako świadka znajdujące się w Kodeksie postępowania karnego, dotyczą warunków, jakie muszą zaistnieć, aby można było ujawnić tajemnicę lekarską i przesłuchać lekarza w charakterze świadka. W Kodeksie postępowania cywilnego takich szczególnych przepisów nie znajdujemy. Szczegółowe zasady dotyczące ujawniania tajemnicy lekarskiej zostały uregulowane w art. 40 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 136, poz. 857; dalej jako: u.z.l.l.d.).


Tajemnica lekarska

Obowiązek zachowania tajemnicy lekarskiej został określony w art. 40 u.z.l.l.d., kolejne odniesienia do tego zagadnienia znajdują się w przepisach deontologicznych odnoszących się do tajemnicy lekarskiej art. 23-32 Kodeksu Etyki Lekarskiej.

Lekarz ma obowiązek zachowania w tajemnicy informacji dotyczących pacjenta, o których dowiedział się w związku z wykonywaniem swojego zawodu. „Tajemnica dotyczy wszelkich faktów i informacji mających związek z leczeniem i osobą pacjenta, jak i danych takiego związku niemających (np. co do innych schorzeń, którymi pacjent jest dotknięty, jego stosunków rodzinnych, zawodowych, osobistych, kontaktów i preferencji seksualnych, faktu bezpłodności itp.). Obowiązek zachowania tajemnicy lekarskiej nie wygasa w razie śmierci pacjenta.” 1, Tajemnicą lekarską objęte zostały także informacje, które dotyczą osób trzecich, a o których lekarz dowiedział się w trakcie procesu leczenia.

Tajemnicą lekarską objęte są także dokumenty np.: karta choroby, karta gorączkowa, wyniki badań, notatki a także ustne wypowiedzi lekarza.
„Informacje objęte tajemnicą lekarską należą do sfery życia prywatnego pacjenta i stanowią jego dobro osobiste. Chodzi tu zarówno o informacje, które lekarz uzyskał od pacjenta, jak i z innych źródeł (np. od współmałżonka). Ochrona prywatności obejmuje nie tylko wiadomości dotyczące samego pacjenta, ale również w pewnych granicach osób trzecich (np. rodziny pacjenta czy innych osób bliskich).” 2

Tajemnica lekarska nie ma charakteru bezwzględnego i doznaje przełamania w ściśle określonych sytuacjach przewidzianych przepisami prawa. Ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty wymienia przypadki, kiedy zasada z paragrafu pierwszego doznaje przełamania i wyłączone zostaje ścisłe zachowanie tajemnicy lekarskiej (art. 40 ust. 2 u.z.l.l.d).

Ogólne obowiązki lekarza jako świadka w postępowaniu karnym

Lekarz wezwany w charakterze świadka ma obowiązek stawić się w czasie i w miejscu określonym przez policję, prokuraturę lub sąd. Nieusprawiedliwiona nieobecność na przesłuchaniu może skutkować nałożeniem kary pieniężnej do wysokości 10 tys zł. lub przymusowym doprowadzeniem (art. 285 § 1 i 2 Kodeksu postępowania karnego). W szczególnych wypadkach kodeks przewiduje możliwość przesłuchania świadka przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających przeprowadzenie tej czynności na odległość. Prawo do odmowy zeznań przysługuje lekarzowi, jeżeli oskarżony jest dla niego osobą najbliższą. Osoba najbliższa to w myśl art. 115 § 11 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553 z późn. zm.), małżonek, wstępny, zstępny, rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek, a także osoba pozostająca we wspólnym pożyciu. Odmowa zeznań dotyczy tylko takiego zakresu, w jakim odnoszą się one do oskarżonego. Prawo do odmowy zeznań nie zwalnia jednak od stawiennictwa się w organie, który wystosował wezwanie.

Lekarz jako świadek ma prawo uchylić się od odpowiedzi na pytanie, w sytuacji, gdy udzielenie odpowiedzi mogłoby narazić jego lub osobę dla niego najbliższą na odpowiedzialność za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe.

Świadek ma prawo wystąpić do organu procesowego z wnioskiem na piśmie lub złożonym ustnie do protokołu o zwolnienie go od złożenia w całości zeznań bądź odpowiedzi na niektóre pytania z uwagi na pozostawanie z oskarżonym w szczególnie bliskim stosunku osobistym. Szczególnie bliski stosunek osobisty to silna więź uczuciowa, niemieszcząca się w ramach stosunków rodzinnych, lecz społecznie uznawana za szczególnie bliską np.: narzeczeństwo. Z prawa do odmowy złożenia zeznań świadek może skorzystać do chwili rozpoczęcia pierwszego zeznania w postępowaniu sądowym (art. 186 § 1 Kodeksu postępowania karnego). Od świadka może zostać odebrane przyrzeczenie. Przyrzeczenie odbiera sąd.

Przed przystąpieniem do przesłuchania, organ sprawdza dane osobowe świadka na podstawie dowodu osobistego lub innego dokumentu stwierdzającego tożsamość (np.: paszport). Przesłuchanie rozpoczyna się od zapytania świadka o imię, nazwisko, wiek, zajęcie, miejsce zamieszkania, karalność za fałszywe zeznania lub oskarżenia oraz stosunek do stron (sąd bada czy nie zachodzi stosunek bliskości pomiędzy oskarżonym a świadkiem). W takim wypadku świadka uprzedza się o treści art. 182 Kodeksu postępowania karnego, oraz w przypadku występowania okoliczności z art. 183 i 185 Kodeksu postępowania karnego, także o treści tych artykułów. Świadka uprzedza się o treści art. 233 Kodeksu karnego – czyli o odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań.

Uchylenie obowiązku zachowania tajemnicy

Lekarz może być powołany na świadka i zostać wezwany do złożenia zeznań, których treść stanowi tajemnicę lekarską.

Lekarz zobowiązany do zachowania tajemnicy, ma prawo do odmowy składania zeznań, co do okoliczności, na które rozciąga się ten obowiązek. Lekarz może zostać przesłuchany, co do faktów objętych tą tajemnicą tylko po zwolnieniu go od obowiązku zachowania tajemnicy przez sąd. Warunkiem zwolnienia od zachowania tajemnicy jest spełnienie łącznie dwóch przesłanek z art. 180 § 2 Kodeksu postępowania karnego:

  1. gdy jest to niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości;
  2. powyższa okoliczność nie może być ustalona na podstawie innego dowodu.


Decyzję o zwolnieniu zawsze podejmuje sąd. W postępowaniu przed sądem decyzja ta następuje poprzez rozpoczęcie przesłuchania danej osoby w charakterze świadka. Jeżeli przesłuchanie ma nastąpić w postępowaniu przygotowawczym, wtedy sąd wydaje postanowienie o zezwoleniu na przesłuchanie. Jeżeli sąd nie wyrazi zgody na zwolnienie określonej osoby od obowiązku zachowania tajemnicy, wtedy wydaje postanowienie o odmowie przesłuchania świadka (w postępowaniu sądowym) lub odmowie zezwolenia na przesłuchanie (gdy z wnioskiem w postępowaniu przygotowawczym wystąpił prokurator). Po zwolnieniu przez Sąd, lekarz jest zwolniony od obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej, lecz tylko w takim zakresie, w jakim jest to niezbędne z punktu widzenia przedmiotu danej sprawy i zakresu przesłuchania.
Sąd ma siedmiodniowy termin na rozpatrzenie wniosku prokuratora o zezwolenie na przesłuchanie lekarza zobowiązanego do zachowania tajemnicy.
Na postanowienie to przysługuje zażalenie zarówno wnioskującemu o przesłuchanie, jak i osobie, która ma być przesłuchana. Zażalenie wnosi się w terminie 7 dni od daty ogłoszenie postanowienia.

Po wydaniu takiej decyzji przez sąd, lekarz jest zwolniony z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej, w takim zakresie, jaki jest niezbędny z punktu widzenia przedmiotu danej sprawy.
Sąd przesłuchuje lekarza na okoliczności, których ujawnienie stanowi tajemnicę zawodową z wyłączeniem jawności (art. 181 § 1 Kodeksu postępowania karnego)