Czy pracownicy mogą odmówić poddania się nieinwazyjnemu badaniu wymazu z nosa?

Pracownik, jako osoba korzystająca z uprawnień przynależnych pacjentowi, może - z punktu widzenia jego uprawnień jako pacjenta - odmówić poddania się określonym badaniom wskazanym przez pracodawcę, czyli nie może być ono egzekwowane na drodze przymusu bezpośredniego.

W związku z faktem, iż niektóre wyniki badań mikrobiologicznych budzą wątpliwości zespołu do spraw zakażeń szpitalnych (podejrzenie, że jeden z pracowników lub pracownicy mogą być nosicielami w jamie nosowej niektórych bakterii, co może podczas wykonywania posiewów na podłożach powodować zanieczyszczenie próbki) dyrektor zwrócił się z prośbą do pracowników o wykonanie wymazów z nosa (na koszt zakładu pracy) w kierunku bakterii alarmowych. Pracownicy odmówili poddania się takiemu badaniu.

Czy pracownicy mogą nie poddać się takiemu nieinwazyjnemu badaniu?

Jeśli tak, to na jakiej podstawie mogą odmówić?

Pracownik, jako osoba korzystająca z uprawnień przynależnych pacjentowi, może - z punktu widzenia jego uprawnień jako pacjenta - odmówić poddania się określonym badaniom wskazanym przez pracodawcę, w tym sensie, iż nie może być ono egzekwowane na drodze przymusu bezpośredniego. Odmowa taka może natomiast rodzić odpowiedzialność pracownika na gruncie prawa wykroczeń, pracodawca może także uznać taką odmowę za naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych.

Ustawa z 5 grudnia 2008 roku o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi - dalej u.z.z.z. - przewiduje w art. 5 u.z.z.z. obowiązek osób przebywających na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej do poddawania m.in. badaniom sanitarno-epidemiologicznym, w tym również postępowaniu mającemu na celu pobranie lub dostarczenie materiału do tych badań (art. 5 ust. 1 pkt 1 lit. d u.z.z.z.).

Kierowanie na takie badania, w odniesieniu do osób już wykonujących pracę przy wykonywaniu których istnieje możliwość przeniesienia zakażenia lub choroby zakaźnej na inne osoby, należy do pracodawcy, zgodnie z art. 6 ust. 2 pkt 3 w zw. z ust. 1 pkt 5 u.z.z.z.

Trudność w wyegzekwowaniu wykonania tego obowiązku wynika jednak z faktu, iż rodzaje obowiązkowych badań sanitarno-epidemiologicznych oraz terminy przeprowadzania tych badań, rodzaje prac, przy wykonywaniu których istnieje możliwość przeniesienia zakażenia lub choroby zakaźnej na inne osoby oraz sposób postępowania z osobą, u której stwierdzono przeciwwskazania do wykonywania tych prac, określić ma minister zdrowia, w drodze rozporządzenia. Nie zostało ono jednak do chwili obecnej wydane, zaś rozporządzenia obowiązujące w tej materii jako akty wykonawcze do ustawy z 6 września 2001 roku o chorobach zakaźnych i zakażeniach utraciły moc 2 stycznia 2011 roku (art. 68 i 69 ustawy o chorobach zakaźnych i zakażeniach).

Brak więc w chwili obecnej jednoznacznej podstawy prawnej pozwalającej na wykazanie przez pracodawcę, jakich badań i w odniesieniu do których pracowników może domagać się on w oparciu o powyższy przepis.

Co więcej, ustawa o chorobach zakaźnych nie przewiduje samodzielnej sankcji za niewykonanie obowiązku poddania się badaniom sanitarnym, zaś możliwość zastosowania środków przymusu bezpośredniego ogranicza wyłącznie do osób, które nie poddają się obowiązkowi szczepienia, badaniom sanitarno-epidemiologicznym, zabiegom sanitarnym, kwarantannie lub izolacji, a u których podejrzewa się lub rozpoznano chorobę szczególnie niebezpieczną i wysoce zakaźną, stanowiącą bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia innych osób, może być zastosowany środek przymusu bezpośredniego polegający na przytrzymywaniu, unieruchomieniu lub przymusowym podaniu leków. W pozostałych przypadkach na wykonanie badania u pracownika wymagana jest jego zgoda, wedle zasad ogólnych wynikających z rozdziału 5 ustawy z 6 listopada 2008 roku o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta.

Zgodnie jednak z art. 11 u.z.z.z. ustawy kierownicy podmiotów leczniczych oraz inne osoby udzielające świadczeń zdrowotnych są obowiązani do podejmowania działań zapobiegających szerzeniu się zakażeń i chorób zakaźnych. Działania te obejmują między innymi opracowanie, wdrożenie i nadzór nad procedurami zapobiegającymi zakażeniom i chorobom zakaźnym związanym z udzielaniem świadczeń zdrowotnych, w tym dekontaminacji skóry i błon śluzowych lub innych tkanek. Za nieprzestrzeganie tych procedur art. 50 pkt 1 u.z.z.z. przewiduje możliwość nałożenia kary grzywny w postępowaniu mandatowym.

W związku z tym pracownik, jako osoba korzystająca z uprawnień przynależnych pacjentowi, może - z punktu widzenia jego uprawnień jako pacjenta - odmówić poddania się badaniom sanitarno-epidemiologicznym wskazanym przez pracodawcę, w tym sensie, iż nie może być ono egzekwowane na drodze przymusu bezpośredniego (o ile oczywiście nie chodzi o chorobę szczególnie niebezpieczną lub wysoce zakaźną).

Odmowa taka może natomiast oznaczać popełnienie wykroczenia, o którym mowa w art. 50 u.z.z.z., i co za tym idzie rodzić odpowiedzialność pracownika na gruncie prawa wykroczeń. Pracodawca może także uznać taką odmowę za naruszenie obowiązków pracownika wynikających z art. 100 ustawy z 26 czerwca 1974 roku - Kodeks pracy, czyli obowiązku przestrzegania przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy oraz obowiązku dbałości o dobro zakładu pracy - i wyciągać z tego tytułu sankcje przewidziane w przepisach Kodeksu pracy.