Do września polskie władze dość liberalnie podchodziły do realizacji obowiązku szkolnego przez uczniów, uciekinierów wojennych z Ukrainy. Pod pewnymi warunkami ustawa z 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa zwalniała ich z obowiązku szkolnego i obowiązku rocznego przygotowania przedszkolnego w polskich placówkach. Przepisy pozwalały im na naukę zdalną - w szkole ukraińskiej. Normował to par. 15 rozporządzenia w sprawie organizacji kształcenia, wychowania i opieki dzieci i młodzieży, będących obywatelami Ukrainy. Wystarczyło, aby rodzic lub osoba sprawująca opiekę nad dzieckiem lub uczniem, złożył do gminy właściwej ze względu na miejsce pobytu dziecka lub ucznia oświadczenie o kontynuacji przez dziecko lub ucznia kształcenia w ukraińskim systemie oświaty. Problem w tym, że i ta zdalna nauka w wielu przypadkach była fikcją, co przyznawali też w rozmowach ze stroną polską przedstawiciele resortu nauki z Ukrainy. Z danych Ministerstwa Edukacji Narodowej wynikać miało, że poza systemem oświaty jest nawet 60-75 tys. ukraińskich uczniów.
Obowiązek szkolny powiązano z 800 plus
Zgodnie z ustawą z 15 maja 2024 r. o zmianie ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa oraz niektórych innych ustaw, od 1 września 2024 r. dzieci i młodzież będący obywatelami Ukrainy, którzy przybyli na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej z terytorium Ukrainy od 24 lutego 2022 r. w związku z działaniami wojennymi, zostali objęci obowiązkowym rocznym przygotowaniem przedszkolnym, obowiązkiem szkolnym albo obowiązkiem nauki, wynikających z przepisów ustawy Prawo oświatowe.
Jednocześnie znowelizowany przepis par. 15 wspomnianego rozporządzenia MEN wskazuje, że obowiązkowi nauki nie podlegają uczniowie będący obywatelami Ukrainy, którzy w roku szkolnym 2024/2025 pobierają naukę w ostatniej klasie szkoły funkcjonującej w ukraińskim systemie oświaty z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość, której ukończenie umożliwia przystąpienie do ukraińskiego egzaminu maturalnego, i zamierzają przystąpić do tego egzaminu w 2025 r. W tej sytuacji rodzic lub osoba sprawująca opiekę nad uczniem będą obowiązani złożyć do właściwej gminy oświadczenie o pobieraniu przez ucznia nauki w ukraińskim systemie oświaty oraz zamiarze przystąpienia w 2025 r. do ukraińskiego egzaminu maturalnego.
- Problem w tym, że nadal nikt nie weryfikuje tego, czy oni uczą się zdalnie i przygotowują do matury w Ukrainie – podnosi prof. Mateusz Pilich, adwokat, pracownik naukowo-dydaktyczny Uniwersytetu Warszawskiego.
Ustawa powiązała też realizację obowiązku szkolnego z wypłatą świadczenia 800 plus i świadczenia "Dobry start” (art. 26 ustawy pomocowej).
Po dwóch miesiącach obowiązywania przepisów okazuje się, ukraińskich uczniów pojawiło się w szkołach mniej, niż zakładał resort. Początkowo, ministerstwo edukacji mówiło nawet o 80 tys. uczniów poza systemem (także ukraińskim). Później liczbę tę ograniczyło do 40-60 tys. uczniów. Na październikowym posiedzeniu Komisji Edukacji i Nauki wiceminister Joanna Mucha poinformowała, że zgodnie z danymi pozyskanymi z Systemu Informacji Oświatowej (stan na dzień 1 października 2024 r.), liczba wszystkich uczniów ukraińskich w polskim systemie oświaty wynosi 247 998, w tym:
- 179 694 uczniów, którzy przybyli po 24 lutego 2022 r.,
- z czego 19 323 uczniów-uchodźców, którzy zostali zarejestrowani w SIO po raz pierwszy od 1 września 2024 r.,
- 68 304 pozostałych uczniów, którzy przebywali w RP przed wybuchem wojny w Ukrainie.
- Są dzieci, które powinny pójść do szkoły, a nie poszły, i będziemy musieli odnaleźć je i do tej szkoły zapisać – przyznała Joanna Mucha.
Przedstawiciele ministerstwa przyznają, że problem dotyczy m.in dzieci i uczniów przebywających w obiektach zbiorowego zakwaterowania i instytucjonalnej pieczy zastępczej.
Metoda kija i marchewki nie zadziałała
Zdaniem prof. Mateusza Pilicha rząd zastosował metodę kija i marchewki. Bo z jednej strony, uchodźcy z Ukrainy powinni bezwzględnie przestrzegać obowiązku rocznego przygotowania przedszkolnego, szkolnego, pod rygorem jego egzekucji administracyjnej (art. 42 Prawa oświatowego), z drugiej strony - są do tego „pozytywnie zachęcani” poprzez powiązanie spełnienia obowiązku z wypłatą świadczenia wychowawczego 800+ i Dobry start (tzw. 300+).
- Dane przekazane przez ministerstwo wskazują, że ani kij, ani marchewka, na razie nie zadziałały – uważa prof. Pilich.
Kij to art. 41 Prawa oświatowego. Nakłada on obowiązek kontroli wypełniania obowiązku szkolnego (trwa do 18. roku życia) na dyrektorów publicznych szkół podstawowych - przez dzieci zamieszkałe w obwodach tych szkół, oraz na gminy - przez młodzież zamieszkałą na terenie tej gminy. Przepisy wskazują, że przed rozpoczęciem procedury egzekucyjnej dyrektor szkoły wysyła upomnienie do rodziców lub prawnych opiekunów ucznia. Jeśli upomnienie nie przyniesie efektu, dyrektor występuje z wnioskiem o egzekucję do właściwego urzędu gminy. Rodzice mogą zostać obciążeni grzywną w wysokości do 10 tys. zł, którą można ponawiać, aż do łącznej kwoty 50 tys. złotych.
- Gminy oraz dyrektorzy szkół nie mają sił i środków, aby wykonać art. 41 Prawa Oświatowego i realnie skontrolować kto nie wykonuje polskich obowiązków edukacyjnych. W odniesieniu do Ukraińców, ale ogólnie - cudzoziemców, te przepisy właściwie zawsze były iluzoryczne – uważa prof. Pilich. Ukraińcy przebywali w Polsce na podstawie wiz, często przemieszczali się, a wraz z nimi ich dzieci.
Sankcje zaczną obowiązywać w przyszłym roku
ZUS na razie nie wstrzymuje wypłaty oraz nie odmawia i nie uchyla prawa do świadczenia wychowawczego oraz świadczenia Dobry Start z powodu nieuczęszczania od 1 września 2024 r. ukraińskiego dziecka do polskiej szkoły. Zgodnie z nowym brzmieniem art. 26 ust. 1 pkt. 2 i 3 ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy zmiany zaczną bowiem obowiązywać:
- dla świadczenia wychowawczego - od 1 czerwca 2025r. (czyli od nowego okresu świadczeniowego)
- dla świadczenia dobry start - od roku szkolnego 2025/2026.
Terminy te wynikają wprost z art. 17 ustawy z 15 maja 2024 r. nowelizującą ustawę pomocową i inne.
- Realizacja przez dziecko uchodźcy z Ukrainy obowiązku rocznego przygotowania przedszkolnego, obowiązku szkolnego albo obowiązku nauki w polskiej szkole musi być potwierdzona w systemie informacji oświatowej. ZUS przyzna świadczenie wychowawcze od 1 czerwca 2025 r. oraz świadczenie dobry start od roku szkolnego 2025/2026, po potwierdzeniu w systemie informacji oświatowej, że dziecko uchodźcy z Ukrainy realizuje te obowiązki – wyjaśnia Wojciech Dąbrówka, rzecznik ZUS.
Cena promocyjna: 47.4 zł
|Cena regularna: 79 zł
|Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 55.3 zł
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.