Z dniem 15 listopada 2008 r. weszła w życie nowa ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko, zwana dalej ustawą (Dz. U. Nr 199, poz. 1227), która w sposób znaczący zmieniła między innymi zakres badania oddziaływania planowanych przedsięwzięć na środowisko. Jedną z instytucji prawnych mającą zagwarantować, że ocena ta będzie przeprowadzona w sposób rzetelny, jest konieczność uzyskania wydawanej na podstawie art. 71 tego aktu prawnego decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach.

Podstawowym zagadnieniem procesowym jest ustalenie, kiedy będzie ona wymagana od podmiotu zamierzającego oddziaływać na środowisko. Przy ustalaniu zakresu przedmiotowego obowiązku jej uzyskania pomocne może okazać się przypomnienie, że konieczność uzyskania tej decyzji stanowi istotne ograniczenie konstytucyjnie chronionego prawa własności, a w wielu przypadkach również swobody prowadzenia działalności gospodarczej i dlatego zgodnie z ogólnymi regułami interpretacyjnymi obowiązek ten nie może być interpretowany w sposób rozszerzający, ale wręcz przeciwnie – ścieśniający, tak aby nie było najmniejszych wątpliwości, że zachodzi konieczność uzyskania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach.

Ustalając zakres przedmiotowy tego obowiązku ustawodawca w art. 71 ust. 2 ustawy określił, że jest ona wymagana w przypadku realizacji przedsięwzięć mogących zawsze znacząco oddziaływać na środowisko oraz przedsięwzięć mogących potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko. Jako że pojęciom tym w praktyce może być nadawany różny zakres znaczeniowy, w art. 60 ust. 1 ustawy upoważniono Radę Ministrów do wydania rozporządzenia wykonawczego określającego listę tych przedsięwzięć. Do chwili obecnej delegacja ta nie został jeszcze wykonana, w związku z tym zgodnie z regałami przejściowymi określonymi w art. 173 ust. 1 ustawy w okresie nie dłuższym niż 24 miesiące od dnia wejścia w życie ustawy nadal będzie znajdować zastosowanie rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2004 r. w sprawie określenia rodzajów przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz szczegółowych uwarunkowań związanych z kwalifikowaniem przedsięwzięcia do sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko Dz. U. Nr 257, poz. 2573, ze zm.).

Oprócz wymienienia konkretnego rodzaju przedsięwzięcia w rozporządzeniu, do tego, aby zachodziła konieczność uzyskania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach, niezbędne jest, aby przed jego realizacją na inwestorze ciążył obowiązek uzyskania jednej z decyzji wymienionych w art. 72 ust. 1 ustawy, tj.:
1) decyzji o pozwoleniu na budowę, decyzji o zatwierdzeniu projektu budowlanego oraz decyzji o pozwoleniu na wznowienie robót budowlanych – wydawanych na podstawie ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (Dz. U. z 2006 r. Nr 156, poz. 1118, ze zm.);
2) decyzji o pozwoleniu na rozbiórkę obiektów jądrowych – wydawanej na podstawie ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane;
3) decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu – wydawanej na podstawie ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym;
4) koncesji na poszukiwanie lub rozpoznawanie złóż kopalin, na wydobywanie kopalin ze złóż, na bezzbiornikowe magazynowanie substancji oraz składowanie odpadów w górotworze, w tym w podziemnych wyrobiskach górniczych – wydawanej na podstawie ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. – Prawo geologiczne i górnicze;
5) decyzji określającej szczegółowe warunki wydobywania kopaliny – wydawanej na podstawie ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o zmianie ustawy – Prawo geologiczne i górnicze;
6) pozwolenia wodnoprawnego na wykonanie urządzeń wodnych – wydawanego na podstawie ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. – Prawo wodne;
7) decyzji ustalającej warunki prowadzenia robót polegających na regulacji wód oraz budowie wałów przeciwpowodziowych, a także robót melioracyjnych, odwodnień budowlanych oraz innych robót ziemnych zmieniających stosunki wodne na terenach o szczególnych wartościach przyrodniczych, zwłaszcza na terenach, na których znajdują się skupienia roślinności o szczególnej wartości z punktu widzenia przyrodniczego, terenach o walorach krajobrazowych i ekologicznych, terenach masowych lęgów ptactwa, występowania skupień gatunków chronionych oraz tarlisk, zimowisk, przepławek i miejsc masowej migracji ryb i innych organizmów wodnych – wydawanej na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody;
8) decyzji o zatwierdzeniu projektu scalenia lub wymiany gruntów – wydawanej na podstawie ustawy z dnia 26 marca 1982 r. o scalaniu i wymianie gruntów (Dz. U. z 2003 r. Nr 178, poz. 1749, z 2004 r. Nr 116, poz. 1206, z 2006 r. Nr 227, poz. 1658 oraz z 2007 r. Nr 64, poz. 427);
9) decyzji o zmianie lasu na użytek rolny – wydawanej na podstawie ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach (Dz. U. z 2005 r. Nr 45, poz. 435, ze zm.);
10) decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej – wydawanej na podstawie ustawy z dnia 10 kwietnia 2003 r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych (Dz. U. z 2008 r. Nr 193, poz. 1194);
11) decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej – wydawanej na podstawie ustawy z dnia 28 marca 2003 r. o transporcie kolejowym (Dz. U. z 2007 r. Nr 16, poz. 94, ze zm.);
12) decyzji o ustaleniu lokalizacji autostrady – wydawanej na podstawie ustawy z dnia 27 października 1994 r. o autostradach płatnych oraz o Krajowym Funduszu Drogowym (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2571, ze zm.);
13) decyzji o ustaleniu lokalizacji przedsięwzięć Euro 2012 – wydawanej na podstawie ustawy z dnia 7 września 2007 r. o przygotowaniu finałowego turnieju Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej UEFA EURO 2012 (Dz. U. Nr 173, poz. 1219 oraz z 2008 r. Nr 171, poz. 1058).

W praktyce oznacza to, że aby zachodziła konieczność uzyskania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach, niezbędne jest łączne spełnienie dwóch warunków, to jest, po pierwsze, przedsięwzięcie musi być zakwalifikowane do tych wymienionych w rozporządzeniu jako znacząco mogące oddziaływać na środowisko lub potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko. Po drugie, do realizacji przedsięwzięcia niezbędne jest uzyskanie jednej z decyzji wymienionych w art. 72 ust. 1 ustawy. Brak spełnienia któregoś z tych warunków powoduje, że wszczęte postępowanie jako bezprzedmiotowe powinno podlegać umorzeniu na podstawie art. 105 § 1 Kodeksu postępowania administracyjnego . Jeżeli jednak mimo to doszłoby do wydania decyzji w przedmiocie uwarunkowań środowiskowych, to orzeczenie takie należałoby zakwalifikować jako wydane bez podstawy prawnej, w związku z czym byłoby ono obarczone wadą nieważności, o której mowa w art. 156 § 1 pkt 2 Kodeksu postępowania administracyjnego , i jako takie powinno zostać unieważnione.


W praktyce katalog przedsięwzięć, których realizacja wymaga wydania decyzji w przedmiocie uwarunkowań środowiskowych, próbuje się rozszerzać, wskazując na to, że postanowienia ustawy stanowią przejaw inkorporacji do systemu prawa polskiego postanowień dyrektywy Rady 85/337EWG z dnia 27 czerwca 1985 r. w sprawie oceny skutków wywieranych przez niektóre przedsięwzięcia publiczne i prywatne na środowisko naturalne (Dz. Urz. L Nr 175, s. 40, ze zm.) określającej w art. 4 ust. 1, jakie przedsięwzięcia wymienione w załączniku nr 1 podlegają obowiązkowej ocenie oddziaływania na środowisko, a jakie zgodnie z art. 4 ust. 2 tej dyrektywy spośród tych wymienionych w załączniku nr 2 podlegają zgodnie z przepisami państw członkowskich ocenie indywidualnej lub przez określenie progów i kryteriów. Na tej podstawie próbuje się rozszerzyć obowiązek uzyskania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach między innymi na wymienione w załączniku nr 2 pkt 10 lit. b przedsięwzięcia inwestycyjne na obszarach miejskich, włączając budowę centrów handlowych i parkingów. W interpretacji tej zapomina się jednak o tym, że dyrektywy należą do grupy przepisów tzw. prawa miękkiego, które do obowiązywania w państwach członkowskich wymagają inkorporacji wynikających z nich rozwiązań do systemu prawa krajowego. Wyjątek czyni się jedynie dla tych postanowień dyrektyw, które nadają się do bezpośredniego zastosowania, a państwa członkowskie nie wywiązały się ze swoich obowiązków inkorporacyjnych. W przypadku ocen oddziaływania na środowisko sytuacja taka jednak nie występuje. Przytoczone postanowienia załącznika nr 2 nie nadają się bowiem do bezpośredniego zastosowania, gdyż na tej zasadzie obowiązkiem uzyskania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach można by objąć każdą, nawet najmniejszą, ingerencję w środowisko na obszarach miejskich, co prowadziłoby do absurdu, gdyż z wyjątku, jakim jest konieczność uzyskania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach, uczyniono by regułę. Ponadto, jak wynika z poczynionych wyżej uwag, Polska inkorporowała przepisy Unii Europejskiej w zakresie ocen oddziaływania na środowisko. W okresie przejściowym do czasu wydania rozporządzenia wykonawczego wątpliwości może budzić katalog przedsięwzięć wymagających przeprowadzenia takiej oceny, niemniej on jest i, ustalając zakres przedmiotowy obowiązku uzyskania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach, nie można o nim zapominać. Stanu tego nie zmieniają również wytyczne wydawane przez Ministra Rozwoju Regionalnego, nie mieszczą się one bowiem w konstytucyjnym katalogu źródeł prawa powszechnie obowiązującego i jako takie mogą mieć co najwyżej walor informacyjny.

Dlatego też, podsumowując powyższe rozważania, należy stwierdzić, że do tego, aby zachodziła konieczność uzyskania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach, niezbędne jest łączne spełnienie dwóch opisanych wyżej warunków określonych w art. 71 ust. 2 i art. 72 ust. 1 ustawy, a stanu tego nie zmieniają postanowienia dyrektywy Rady 337/85/EWG.

Przydatne materiały:

Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. 2000 r. Nr 98, poz. 1071 ze zm.)