Graniczny termin przeprowadzenia głosowania wynika z art. 163 § 1 ustawy , który nakazuje przeprowadzić je w czasie, by zgodnie z art. 164 § 1 ustawy , listy wybranych ławników wraz ze zgłoszeniami (co wymaga odpowiedniego przygotowania) przesłać prezesom właściwych sądów do końca października.

Rady gmin są/powinny być na etapie występowania do właściwego komendanta wojewódzkiego policji o uzyskanie informacji o kandydatach. Biorąc pod uwagę, że Minister Sprawiedliwości nie wydał nowego rozporządzenia należy przypuszczać, że Policja informacje będzie przygotowywała w oparciu o rozporządzenie dotychczasowe, które utraciło moc z dniem 1 stycznia 2010 r. na skutek zmiany przepisu upoważniającego - art. 58 § 7 ustawy przez art. 8 pkt 2 lit. b ustawy z dnia 2 grudnia 2009 r. o zmianie niektórych ustaw związanych z realizacją zadań przez Policję (Dz. U. Nr 223, poz. 1777) . Chodzi tu o rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 15 listopada 2007 r. w sprawie uzyskania i sporządzania informacji o kandydacie do objęcia stanowiska sędziowskiego (Dz. U. Nr 225, poz. 1668) . Brzmienie § 6 tego rozporządzenia pozwala oczekiwać, że mimo iż w każdym województwie do „prześwietlenia” będzie po kilka tysięcy osób, informacje o kandydatach Policja przygotuje w ciągu 35 dni, co pozwoli zespołom ds. zaopiniowania kandydatów na ławników [zespół] w terminie podjąć czynności związane ze sprawdzeniem czy kandydaci spełniają wymogi ustawowe. Jednym z kryteriów ustawowych jest posiadanie przez kandydata nieskazitelnego charakteru. Odpowiedzi na pytanie, czy kandydat „legitymuje się” takim charakterem, będzie można udzielić w głównej mierze na podstawie tejże informacji.

Dodatkowym utrudnieniem w obecnych wyborach jest zastosowanie się do dość wątpliwej prawnie (chociażby z uwagi na formę) decyzji Ministra Sprawiedliwości upowszechnionej w postaci niepodpisanej notki na stronie internetowej www.ms.gov.pl, wg której cyt. „… dokumenty złożone przez kandydatów na ławników według dotychczasowych przepisów przed dniem wejścia w życie nowych regulacji powinny być uznawane za prawidłowe w momencie wyboru, a zatem dokumenty wymienione w znowelizowanym ustawą z dnia 15 kwietnia 2011 r. o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 109, poz. 627) art. 162 § 2 pkt 1, 2 i 4 usp powinny być honorowane niezależnie od tego jaką datą zostały opatrzone.

Zasada ta dotyczy również zgłoszeń kandydatów na kartach stanowiących załącznik do rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 15 marca 2006 r. w sprawie szczegółowego trybu zgłaszania radom gmin kandydatów na ławników oraz wzoru karty zgłoszenia (Dz. U. Nr 50, poz. 370) oraz listy osób zgłaszających kandydata.

Chociaż wybory odbywać się będą według nowych regulacji prawnych, gminy nie powinny żądać od kandydatów uzupełniających dokumentów.”

Ministerstwo upowszechniając cytowaną wyżej decyzję niejako wzięło na siebie ewentualne negatywne (polityczne) konsekwencje uznania zastosowania takiej procedury jako niezgodnej z prawem. Na szczęście pracownicy samorządowi zachowali znacznie więcej rozsądku i skala zjawiska polegającego na przyjmowaniu/składaniu zgłoszeń do 13 czerwca 2011 r. wg nieobowiązujących już przepisów ustawy oraz rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 15 marca 2006 r. jest bardzo ograniczona.

Problemu nastręcza też nowe rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości, z dnia 9 czerwca 2011 r. w sprawie sposobu postępowania z dokumentami złożonymi radom gmin przy zgłaszaniu kandydatów na ławników oraz wzoru karty zgłoszenia (Dz. U. Nr 121, poz. 693) [rozporządzenie] wydanego na podstawie fatalnie skonstruowanego przepisu upoważniającego, art. 162 § 11 ustawy . Ustawodawca zobowiązał Ministra Sprawiedliwości do określenia:
1) wzoru karty zgłoszenia oraz sposobu jego udostępniania w celu ujednolicenia procedury zgłaszania, ułatwienia dostępu do wzoru i rozpatrywania zgłoszeń;
2) sposobu postępowania z dokumentami złożonymi radom gmin przy zgłaszaniu kandydatów na ławników - mając na uwadze:
a) potrzebę udokumentowania przez podmioty zgłaszające spełnianie przez kandydatów na ławników wymogów określonych w ustawie,
b) zapewnienie wyboru kandydatów o najwyższych walorach etycznych i intelektualnych,
c) umożliwienie rzetelnej weryfikacji zgłoszeń i przejrzystości działań związanych ze zgłaszaniem kandydatów na ławników.

@page_break@


Nawet pobieżna lektura rozporządzenia pozwala stwierdzić, że nie wypełnia ono do końca dyspozycji przepisu upoważniającego. Najważniejszym mankamentem jest brak w karcie zgłoszenia niektórych rubryk czy zapytań, które kandydat powinien wypełnić, aby zespół mógł ocenić czy spełnia on wymogi ustawowe. Zespół ma dostęp wyłącznie do dokumentów przygotowanych przez podmiot zgłaszający w oparciu o rozporządzenie i brak jest podstaw prawnych do żądania od kandydata dodatkowych oświadczeń albo dokumentów.

O ile zespół na podstawie oświadczeń zawartych w karcie zgłoszenia oraz załączonych dokumentów sprawdzi czy kandydat na ławnika w dniu wyborów (głosowania przez radę) spełnia wymogi określone w art. 158 § 1 ustawy , tj. posiada: odpowiedni wiek, obywatelstwo, poziom wykształcenia, stan zdrowia, czy w miejscu kandydowania tzn. na terenie gminy co najmniej od roku:
a) mieszka,
b) albo jest zatrudniony,
c) albo prowadzi działalność gospodarczą
a w oparciu o informację Policji posiada tzw. nieskazitelny charakter, to nie zawsze będzie mógł sprawdzić, czy korzysta on z pełni praw cywilnych i obywatelskich. Przepisy nie przewidują żadnego obowiązkowego mechanizmu sprawdzającego ten element nie zawsze też dane te będą zawarte w informacji Policji, ani też np. w prowadzonym przez wójta rejestrze wyborców.

Do orzekania w sprawach z zakresu prawa pracy ławnikiem powinna być wybrana osoba wykazująca szczególną znajomość spraw pracowniczych. Przepisy nie stawiają wymogów w jaki sposób wiedza ta ma być udokumentowana przez kandydata. Należy więc przyjąć, że chodzi tu o niepodlegające weryfikacji informacje zawarte na karcie zgłoszenia w formie oświadczenia kandydata.

Jeszcze gorzej jest ze sprawdzeniem spełnienia warunków ustalonych w art. 159 § 1 ustawy . Wydaje się, że dobrym rozwiązaniem byłoby zobowiązanie kandydata do złożenia oświadczenia, np. że nie dotyczą go warunki określone w art. 159 § 1 ustawy lub wypowiedzenie się kolejno do poszczególnych zakazów.

Na chwilę obecną właściwie wypełniona karta zgłoszenia nie pozwala stwierdzić czy kandydat, np.:
1) nie wchodzi w skład organów, od których orzeczenia można żądać skierowania sprawy na drogę postępowania sądowego, gdyż wiele z tych organów ma charakter społeczny;
2) nie jest duchownym;
3) nie jest radnym,
czy np. nie kandyduje i nie zostanie wybrany w dwóch (lub więcej) gminach do dwóch różnych sądów (np. w miejscu pracy i w miejscu zamieszkania).

Co prawda użycie w art. 159 ustawy sformułowania, „ławnikami nie mogą być” może sugerować, że niespełnienie tych warunków nie wyklucza ich wyboru przez radę. Wyklucza jednak ich zaprzysiężenie i powoływanie do orzekania i niejako problem ten pozostawia sądom.

Rozporządzenie nie zawiera również regulacji, które powinny się w nim znaleźć, dotyczących sposobu postępowania z dokumentami zawierającymi nie tylko dane osobowe ale także informacje tzw. wrażliwe. Prawdopodobnie kandydaci na ławników nie są świadomi zakresu informacji przygotowywanej przez komendanta wojewódzkiego Policji. Oczywiście interpretacja, że w tym stanie prawnym dane te należy traktować jako jawne zgodnie z zasadami ogólnymi, właściwymi dla innych materiałów przygotowywanych dla radnych gminy, nie jest właściwa ale i tak dostęp do nich będzie miało bardzo wiele osób. W praktyce utrzymanie kontroli i uniemożliwienie ich upowszechnienia jest iluzoryczne.

Informację o kandydacie komendant wojewódzki Policji przygotuje z pewnością tak samo szeroko i profesjonalnie, jak w odniesieniu do kandydata na sędziego zawodowego. Jeżeli w informacji zostaną zawarte dane, z których będzie wynikało, że kandydat posiada „skazę” na charakterze (np. kontakty ze światem przestępczym, nadużywanie używek, przemoc w rodzinie, itd.) pojawi się problem w jaki sposób wiedzę tę zespół ma/może przekazać radnym, aby nie przedostała się ona do opinii publicznej. Mało tego, zespół w swojej opinii będzie zobligowany do wskazania, który kandydat nie spełnia warunku ustawowego, tj. nie posiada nieskazitelnego charakteru co może się spotkać z kontestacją tej osoby.

Należy również zwrócić uwagę, że ocena dokonana przez zespół spełniania przez kandydata (bądź nie) warunku posiadania nieskazitelnego charakteru może być z kolei oceniona przez radę gminy jako subiektywna i niesłuszna. W konsekwencji mimo, że zespół zaopiniuje dana kandydaturę negatywnie, rada gminy nie podzielając argumentacji zespołu i tak dokona wyboru jej na ławnika.

Reasumując, dokumenty przygotowane przez Policję a dotyczące kandydatów powinny być obrabiane w sposób szczególny. Nie powinny być powielane (np. kserowane). Dostęp do nich mogą mieć wyłącznie członkowie zespołu, radni rady gminy oraz pracownicy urzędu gminy obsługujący te organy (zgodnie z regulaminem urzędu, zakresem czynności lub innym upoważnieniem podpisanym przez wójta).

Zespół nie jest upoważniony do odrzucenia/skreślenia kandydata na ławnika. Zespół „tylko” sprawdza, czy kandydat spełnia wymogi ustawowe, informuje o swoich ustaleniach radę, a ta decyzję podejmuje kolegialnie w głosowaniu tajnym.

Z art. 167 § 1 ustawy wynika, że ustawodawca przewidział sytuację, że rada gminy może wybrać na ławnika „niewłaściwą” osobę. Jeżeli dojdzie do ujawnienia okoliczności, które nie pozwalały na wybór danej osoby to zgodnie ze wskazanym przepisem sąd nie powinien powoływać jej do pełnienia obowiązków. Przepis ten de facto nakłada na sądy obowiązek weryfikacji wybranych przez radę gminy ławników przed powierzeniem im obowiązków.

Wzór opinii zespołu ds. zaopiniowania kandydatów na ławników

 

Przydatne materiały:
 Ustawa z dnia 15 kwietnia 2011 r. o zmianie ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych (t.j. Dz. U. Nr 109, poz. 627.)
Ustawa z dnia 2 grudnia 2009 r. o zmianie niektórych ustaw związanych z realizacją zadań przez Policję (Dz. U. Nr 223, poz. 1777)
Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 15 listopada 2007 r. w sprawie uzyskania i sporządzania informacji o kandydacie do objęcia stanowiska sędziowskiego (Dz. U. Nr 225, poz. 1668)
Ustawa z dnia 15 kwietnia 2011 r. o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 109, poz. 627)
Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 15 marca 2006 r. w sprawie szczegółowego trybu zgłaszania radom gmin kandydatów na ławników oraz wzoru karty zgłoszenia (Dz. U. Nr 50, poz. 370)
Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości, z dnia 9 czerwca 2011 r. w sprawie sposobu postępowania z dokumentami złożonymi radom gmin przy zgłaszaniu kandydatów na ławników oraz wzoru karty zgłoszenia (Dz. U. Nr 121, poz. 693)

Pisaliśmy o tym również:
Wybory ławników 2011: procedura wyborów - wzory dokumentów
Wybory ławników 2011: ocena zgłoszeń kandydatów na ławników - wzory dokumentów
Prezydent podpisał zmianę przepisów o ławnikach sądowych
Co samorządy gminne o wyborach ławników wiedzieć powinny - nowe zasady wyboru ławników
Wybory ławników pod presją czasu
Radni samorządowi nie zostaną ławnikami
Ławnikiem nie zostanie radny gminy, powiatu i województwa