Prawo do informacji publicznej jest kluczowym prawem politycznym, które umożliwia praktyczną realizację zasady przejrzystości i transparentności w systemie sprawowania władzy. To prawo zapewniające jawność działania organów władzy publicznej. Dzięki niemu obywatele mogą kontrolować rządzących oraz wywierać wpływ na politykę państwa.
Zgodnie z art. 61 ust. 1 Konstytucji RP obywatel ma prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne. Prawo to obejmuje również uzyskiwanie informacji o działalności organów samorządu gospodarczego i zawodowego, a także innych osób oraz jednostek organizacyjnych w zakresie, w jakim wykonują one zadania władzy publicznej i gospodarują mieniem komunalnym lub majątkiem Skarbu Państwa. Ponadto prawo do uzyskiwania informacji obejmuje dostęp do dokumentów oraz wstęp na posiedzenia kolegialnych organów władzy publicznej pochodzących z powszechnych wyborów, z możliwością rejestracji dźwięku lub obrazu.
Przeczytaj także: PKW odroczyła posiedzenie w sprawie sprawozdania PiS z wyborów parlamentarnych
Niejawne posiedzenia, niedostępne protokoły
Z analizy przepisów kodeksu wyborczego wynika, iż posiedzenia Państwowej Komisji Wyborczej są niejawne, a protokoły z jej posiedzeń nie są powszechnie dostępne. Nie ma także możliwości obserwacji prac Państwowej Komisji Wyborczej przez obserwatorów społecznych, z kolei dane o członkach komisji wyborczych poszczególnych szczebli nie są publikowane w dostępnych, łatwych do przeszukiwania bazach danych.
Postulaty zmian w tym zakresie przedstawiono choćby w publikacji „Równe i powszechne. Społeczne propozycje zmian w prawie wyborczym” będącej wynikiem prac ekspertów reprezentujących organizacje monitorujące zmiany w prawie wyborczym oraz sposób i konsekwencje ich wdrażania od momentu uchwalenia kodeksu wyborczego w roku 2011. Eksperci postulują, że należy zwiększyć transparentność prac Państwowej Komisji Wyborczej, wprowadzając jawne protokoły oraz transmisje na żywo z jej posiedzeń. A także w okresie wyborczym możliwość śledzenia procesu wyborczego przez obserwatorów społecznych powinna być rozszerzona również na Państwową Komisję Wyborczą – obecnie jedynie komitety wyborcze mają możliwość delegowania męża zaufania do monitorowania pracy PKW. Takie rozwiązania pozwoliłyby zwiększyć zaufanie społeczne do najwyższego organu wyborczego. Dane o członkach komisji wyborczych (m.in. dane demograficzne typu płeć) czy dane dotyczące delegującego ich komitetu wyborczego powinny być dostępne publicznie, w jednej zbiorczej bazie danych, co umożliwi ich sprawną analizę pod kątem reprezentatywności.
Zmiany postulują międzynarodowi eksperci
Podzielam te postulaty, dodając, iż także eksperci ODIHR (Office for Democratic Institutions and Human Rights) w odniesieniu dla Polski wprost rekomendują: „Państwowa Komisja Wyborcza mogłaby zwiększyć przejrzystość i dostępność informacji dla niższych szczebli administracji wyborczej i społeczeństwa. Aby zwiększyć przejrzystość procesu decyzyjnego PKW i zaufanie publiczne, posiedzenia tego organu, w tym porządki obrad, powinny być ogłaszane z wyprzedzeniem oraz otwarte dla mediów, obserwatorów społecznych i międzynarodowych, a także zainteresowanych obywateli”. Podobnie uważa Komisja Wenecka, która zaleca, aby - „posiedzenia centralnych komisji wyborczych były otwarte dla wszystkich, łącznie z mediami”.
Niezależnie od powyższego, należy zwrócić uwagę, iż zgodnie z art. 61 ust. 3 Konstytucji RP możliwe jest ograniczenie praw, o których mowa w art. 61 ust. 1 i 2 Konstytucji RP, jednakże może ono nastąpić wyłącznie ze względu na określone w ustawach ochronę wolności i praw innych osób i podmiotów gospodarczych oraz ochronę porządku publicznego, bezpieczeństwa lub ważnego interesu gospodarczego państwa.
Żadna z powyższych przesłanek nie zachodzi w omawianym zakresie, a tym samym nie sposób doszukiwać się argumentów, które uzasadniałyby potrzebę prewencyjnego ograniczania praw obywateli m.in. w dostępie do treści protokołów PKW, transmisji na żywo z jej posiedzeń oraz możliwości monitorowania jej prac.
To sprawia, iż omawiane rozwiązania normatywne wymagają interwencji ustawodawcy, albowiem ich obecne brzmienie może prowadzić do obniżenia zaufania społecznego do prac organów wyborczych, w szczególności zaś do działalności Państwowej Komisji Wyborczej.
Artur Pytel, prawnik, specjalista od prawa wyborczego
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.