Ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i pieczy zastępczej (Dz.U.2011.149.887, dalej - ustawa ), która weszła w życie z dniem 1 stycznia 2012 r., nakłada na jednostki samorządu terytorialnego (j.s.t.) oraz organy administracji rządowej wiele nowych zadań z zakresu wspierania rodziny oraz opieki nad dzieckiem i rodziną. Ustawa ta jeszcze przed wejściem w życie była przedmiotem licznych kontrowersji, związanych przede wszystkim z nałożeniem na samorząd terytorialny nowych zadań, bez zapewnienia odpowiednich środków finansowych.


Ustawa wprowadza przede wszystkim nowe kategorie pracowników samorządowych – asystenta rodziny oraz koordynatora rodzinnej pieczy zastępczej.

Niejasne sformułowania użyte w ustawie stawiają pod znakiem zapytania obligatoryjność zatrudniania w gminach asystentów rodziny. O przydzieleniu rodzinie asystenta rodziny decyduje kierownik ośrodka pomocy społecznej na wniosek pracownika socjalnego, który przeprowadził wywiad środowiskowy i dokonał analizy sytuacji rodziny. Zarówno pracownik socjalny, jaki i kierownik ośrodka pomocy społecznej mogą uznać, że pomoc rodzinie powinna zostać udzielona w innej formie. Wyjątek stanowi sytuacja, w której sąd opiekuńczy zobowiązał rodziców oraz małoletniego do pracy z asystentem rodziny. Jedynie wówczas można mówić o istnieniu wyraźnego obowiązku zatrudnienia w gminie asystenta rodziny. Trzeba jednak zaznaczyć, że do podjęcia niektórych czynności określonych w ustawie uprawniony jest jedynie asystent rodziny (np. sporządzanie, na wniosek sądu, opinii o rodzinie i jej członkach).

Koszty związane z zatrudnianiem koordynatorów rodzinnej pieczy zastępczej obciążają powiaty. Przepisy przejściowe ustawy przewidują jednak, że w okresie 3 lat od jej wejścia w życie opieką koordynatora rodzinnej pieczy zastępczej muszą zostać objęte jedynie rodziny zastępcze i rodzinne domy dziecka nieposiadające przed dniem wejścia w życie ustawy co najmniej 3-letniego doświadczenia.

Ustawa nakłada na j.s.t. każdego szczebla liczne zadania własne, których realizacja wymagała będzie znacznych środków finansowych. Szczegółowe ich wyliczenie określa dział VI ustawy.

Od 1 stycznia 2012 r. do zadań własnych gminy należy także:
 - opracowanie i realizacja 3-letnich gminnych programów wspierania rodziny,
 - tworzenie oraz rozwój systemu opieki nad dzieckiem, w tym placówek wsparcia dziennego, oraz praca z rodziną przeżywającą trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych,
 - współfinansowanie pobytu dziecka w rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka, placówce opiekuńczo-wychowawczej, regionalnej placówce opiekuńczo-terapeutycznej lub interwencyjnym ośrodku preadopcyjnym.

Natomiast podstawowymi zadaniami powiatów będzie:
-  prowadzenie placówek opiekuńczo-wychowawczych oraz placówek wsparcia dziennego o zasięgu ponadgminnym,
 - finansowanie różnych świadczeń pieniężnych i szkoleń oraz finansowania pomocy przyznawanej osobom usamodzielnianym opuszczającym rodziny zastępcze, rodzinne domy dziecka, placówki opiekuńczo-wychowawcze lub regionalne placówki opiekuńczo-terapeutyczne.

Nowe zadania obciążą również samorząd województwa. Należy tu wymienić m.in.
- prowadzenie interwencyjnych ośrodków preadopcyjnych i regionalnych placówek opiekuńczo-terapeutycznych,
 - opracowanie programów dotyczących wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej.

Obok wykonywania zadań własnych ustawa zobowiązuje j.s.t. do realizacji zadań z zakresu administracji rządowej - wynikających z rządowych programów z zakresu wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej, finansowania pobytu w pieczy zastępczej niektórych przebywających w Polsce małoletnich cudzoziemców, oraz organizowania i prowadzenia ośrodków adopcyjnych.

Jedynie w przypadku zadań zleconych z zakresu administracji rządowej j.s.t. mogą być spokojne o środki finansowe na ich realizację - będą one musiały zostać zapewnione przez administrację rządową. Natomiast zadania własne będą finansowane, co do zasady, ze środków własnych j.s.t. Ustawa przewiduje jednak możliwość uzyskania dotacji celowych z budżetu państwa, jednakże w wysokości nie wyższej niż 50% bądź 70% (jeżeli środki pochodzą z rządowych programów wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej) wydatków przeznaczonych na realizację określonego zadania. Nieco korzystniejsze dla gmin i powiatów zasady dofinansowania zadań własnych obowiązywać będą w okresie 3 lat od wejścia w życie ustawy. Realizowany będzie wówczas specjalny program na dofinansowanie wskazanych zadań, wprowadzony przez ministra właściwego do spraw rodziny i finansowany z dotacji celowej z budżetu państwa. Wysokość dotacji corocznie określać będzie ustawa budżetowa, przy czym będzie ona mogła przekroczyć 50% wydatków na realizację zadania.

Z konstrukcji przepisów ustawy jednoznacznie wynika, że przyznanie dotacji celowej nie jest obligatoryjne, w związku z czym nie stanowi ona zabezpieczenia dofinansowania przez państwo zadań realizowanych przez samorządy.

Realizację zadań z zakresu pracy z rodziną, prowadzenia placówki wsparcia dziennego, prowadzenia rodzinnego domu dziecka, organizacji rodzinnej pieczy zastępczej, prowadzenia placówki opiekuńczo-wychowawczej oraz prowadzenia ośrodka adopcyjnego j.s.t. mogą zlecać innym, wskazanym w ustawie, podmiotom m. in. organizacjom pozarządowym zajmującym się prowadzeniem określonej w ustawie działalności.

Przydatne materiały:
 Ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i pieczy zastępczej (Dz.U. 20111r. Nr 49, poz. 887)