Sołtys, obok zebrania wiejskiego i rady sołeckiej, jest organem sołectwa, jako jednostki pomocniczej gminy. Pełni funkcję reprezentacyjną, wykonawczą i zarządzającą. Sołtys nie jest jednak reprezentantem jednostki organizacyjnej samorządu terytorialnego, dysponującą majątkiem publicznym, o której mowa w art. 9 ust. 1 ustawy o samorządzie gminnym. Sołtys pełni przede wszystkim funkcję łącznika między mieszkańcami sołectwa a samorządem gminnym.

Zgodnie z art. 36 ust. 3 u.s.g. korzysta z ochrony prawnej przysługującej funkcjonariuszom publicznym. Jako organ wykonawczy sołtys realizuje uchwały zebrania wiejskiego oraz ma kompetencje we wszystkich sprawach, w których przepisy prawa powszechnie obowiązującego lub statut sołectwa powierzają mu wyłączną kompetencję. Jako organ zarządzający realizuje zadania statutowe sołectwa. Z kolei, rada sołecka, choć obligatoryjnie powoływana, nie jest organem samodzielnym uprawnionym do reprezentowania sołectwa. Jest to wyłącznie podmiot o charakterze doradczym i opiniodawczym, stworzony w celu wspomagana sołtysa w realizacji jego zadań. Opinie rady sołeckiej nie są dla sołtysa wiążące. Sołtys nie może wchodzić w skład rady sołeckiej. Nie może być również przewodniczącym tej rady.

Czytaj w LEX: Jednostki pomocnicze gminy >

Przeczytaj także: WSA: Sama dieta sołtysowi nie wystarczy, uchwała ma zawierać też zasady

Ustawa określa ramy, szczegóły rada gminy

Zgodnie z art. 36 ust. 2 u.s.g. sołtys oraz członkowie rady sołeckiej wybierani są:

  • w głosowaniu tajnym,
  • bezpośrednim,
  • spośród nieograniczonej liczby kandydatów,
  • przez stałych mieszkańców sołectwa uprawnionych do głosowania.

Prawo wybierania sołtysa oraz członków rady sołeckiej przysługuje więc osobom fizycznym (mającym status stałego mieszkańca sołectwa, uprawnionego do głosowania), a nie organowi sołectwa, jakim jest zebranie wiejskie. Powołany przepis jest na tyle ogólny, że musi zostać doprecyzowany w statucie sołectwa (art. 35 ust. 3 pkt 2 u.s.g.), w szczególności co do:

  • kwestii zarządzania wyborów,
  • trybu zgłaszania kandydatów
  • zasad ustalania wyników wyborów.

W statucie powinny znaleźć się też regulacje dotyczące:

  • weryfikacji prawidłowości procesu wyborczego, a więc rozstrzygnięcia protestów wyborczych i
  • podjęcia uchwały w przedmiocie ważności wyborów sołtysa (stwierdzenia ważności bądź nieważności przeprowadzonych wyborów).

 

Czytaj w LEX: Zebranie wiejskie jako organ administracji publicznej >

Praktyka w zakresie uchwalania statutów sołectw nie jest jednolita. Niektóre rady gminy uchwalają jedną ordynację wyborczą dla wszystkich jednostek pomocniczych, inne zamieszczają stosowne postanowienia w statutach jednostek pomocniczych, przy czym stopień ich szczegółowości, obszerność regulacji i poziom wyczerpania zakresu normowania wahają się znacząco. Uchwalając status sołectwa, rada gminy musi w każdym przypadku dochować zgodności zapisów statutu z regulacją ustawową. W szczególności nie może powierzyć wyboru sołtysa i rady sołeckiej zebraniu wiejskiemu ani wprowadzić dodatkowych ograniczeń prawa wyborczego. Jako przykład takiego ograniczenia podaje się skazanie kandydata na sołtysa albo członka rady sołeckiej za przestępstwo popełnione z winy umyślnej. Gmina może jednak wprowadzić wymóg zamieszkiwania przez kandydata na obszarze sołectwa, które chce reprezentować, pełną zdolność do czynności prawnych i korzystanie z pełni praw publicznych.

 

Czytaj w LEX: Procedura wyboru sołtysa w przypadku jednego kandydata. Glosa do wyroku WSA z dnia 22 marca 2018 r., III SA/Gd 97/18 >

Sołtysa wybiera ogół mieszkańców sołectwa

Głosować na sołtysa może stały mieszkaniec sołectwa (przebywający tam z zamiarem stałego pobytu, nawet jeśli nie jest zameldowany na stałe) uprawniony do głosowania. Często dodaje się, że czynne prawo wyborcze przysługuje tylko pełnoletnim mieszkańcom, choć ustawodawca nie wypowiedział się w tej kwestii.

Wybranym na sołtysa może być natomiast każda osoba fizyczna, która zgłosiła swoją kandydaturę. Ustawodawca nie określił jednak w jakim trybie, w jakiej formie oraz przez kogo powinny być zgłaszane kandydatury. W tej kwestii również musi wypowiedzieć się statut sołectwa. Rada gminy nie może jednak wprowadzić ograniczenia w zakresie liczby kandydatów. Samych kandydatów mogą natomiast zgłaszać zarówno grupy obywateli, organizacje, jak też indywidualne osoby.

Ustawa wymaga, by wybór sołtysa i członków rady sołeckiej nastąpił w głosowaniu tajnym i bezpośrednim. Gmina nie może wprowadzić innych przesłanek ważności wyboru. Jako przykład niedopuszczalnej regulacji statutowej wskazuje się najczęściej odwołanie do instytucji kworum, czyli obowiązkowego udziału w wyborach określonej liczby uprawnionych do głosowania (np. 1/20 części, 100 mieszkańców sołectwa). Wybory organów sołectwa będą zawsze ważne bez względu na liczbę osób obecnych na głosowaniu.

Wyboru sołtysa i rady sołeckiej dokonuje ogół stałych mieszkańców sołectwa uprawnionych do głosowania na zebraniu wiejskim albo w sposób przyjęty dla wyboru radnych. Z zestawienia tych pojęć wynika, że "zebranie wiejskie" jest pojęciem szerszym, którym określa się zgromadzenie mieszkańców sołectwa, zamieszkujących stale na jego terenie, zwołane przez uprawnione podmioty w celu podjęcia rozstrzygnięcia, wyrażenia stanowiska czy opinii w określonej sprawie. Natomiast zgromadzenie ogółu mieszkańców danego sołectwa to ogół tylko tych mieszkańców, którym przysługuje czynne prawo wyborcze. W przeciwnym razie każde zgromadzenie mieszkańców sołectwa można by uznać za zebranie wiejskie, a tym samym za organ sołectwa. W praktyce wyboru sołtysa i rady sołeckiej dokonają często wyłącznie uprawnieni mieszkańcy sołectwa w dacie i miejscu zwołanego zebrania wiejskiego. Konieczne zatem jest zastosowanie odpowiednich nazw nagłówkowych w dokumentach utrwalających ich przebieg, tak aby nie było wątpliwości, kto dokonał wyboru sołtysa i rady sołeckiej.

WZORY DOKUMENTÓW w LEX:

 

Przykładowe zapisy statutu sołectwa w zakresie wyboru sołtysa

w zakresie kandydatów na sołtysa:

  • "Prawo kandydowania na sołtysa lub członka rady sołeckiej przysługuje każdemu mieszkańcowi sołectwa, posiadającemu czynne prawo wyborcze."

w zakresie określenia terminu wyznaczenia wyborów:

  • "Burmistrz wyznacza termin wyborów w ciągu 14 dni od podjęcia uchwały przez Radę Miejską po upływie kadencji Sołtysa i Rady Sołeckiej."

w zakresie sposobu powołania komisji wyborczej:

  • "Burmistrz powołuje Gminną Komisję Wyborczą w składzie 3 osobowym spośród pracowników Urzędu Miejskiego"

w zakresie sposobu przeprowadzenia wyborów:

  • "Wybory przeprowadza Sołecka Komisja Wyborcza w składzie 3 osób, wybranych przez Zebranie Wiejskie"
  • "Wybory przeprowadza komisja skrutacyjna w składzie co najmniej 3 osób wybranych spośród uprawnionych uczestników zebrania."

w zakresie sposobu zgłaszania kandydatów na sołtysa i członków rady sołeckiej

  • "Kandydatów na Sołtysa i członków Rady Sołeckiej mogą zgłaszać organizacje społeczne, polityczne, stowarzyszenia i inne podmioty działające na terenie Sołectwa, a także grupy wyborców w liczbie co najmniej 5 osób."
  • "Wybory odbywają się spośród nieograniczonej liczby kandydatów zgłoszonych przez uczestników zebrania."

w zakresie sposobu przeprowadzania wyborów:

  • "Wybory przeprowadza się w niedzielę w godzinach od 8.00 - 14.00 w ciągu 30 dni od zamknięcia listy kandydatów na Sołtysa i członków Rady Sołeckiej."

w zakresie sposobu głosowania:

  • "W głosowaniu nad wyborem Sołtysa i Rady Sołeckiej głosujący oddając głos na wybranych kandydatów stawia znak „X” przy imieniu i nazwisku kandydata, na którego oddaje się głos."

w zakresie sposobu wyłaniania kandydata w wyborach:

  • "Za wybranego uważa się kandydata, który uzyskał największą liczbę ważnie oddanych głosów. W przypadku uzyskania przez kandydatów równej liczby ważnie oddanych głosów, przeprowadza się drugą turę głosowania, w terminie wyznaczonym przez Burmistrza. W drugiej turze głosowania biorą udział kandydaci, którzy uzyskali równą liczbę ważnie oddanych głosów."
  • "Za wybranych uważa się kandydatów, którzy otrzymali największą liczbę ważnie oddanych głosów. W przypadku uzyskania przez kandydatów równej liczby głosów, głosowanie należy przeprowadzić ponownie."

 

Zadania samorządu terytorialnego
Zadania samorządu terytorialnego

Bogdan Dolnicki, Radosław Mędrzycki

Sprawdź  

 

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.