Przyjęte przez MSWiA rozwiązania w projekcie ustawy o ochronie ludności oraz stanie klęski żywiołowej z 31 sierpnia (UD 432) wzbudziły duże kontrowersje. Zastrzeżenia do projektu wniosły niemal wszystkie resorty. Wojciech Radecki, dyrektor Departamentu Ochrony Ludności MSWiA przyznaje, że wpłynęło ponad 500 uwag z poziomu rządowego, czasami wzajemnie wykluczających się.

Poważne wątpliwości natury konstytucyjnej zgłosiło wielu prawników i organizacji np. Fundacja Batorego i Naczelna Rada Adwokacka. Zastrzeżenia wzbudza wprowadzenie quasi stanów nadzwyczajnych: pogotowia i zagrożenia, które bez jakiejkolwiek kontroli Parlamentu mogą wprowadzić: minister, wojewoda lub premier.

Czytaj w LEX: Organy nadzoru nad jednostkami samorządu terytorialnego - zagadnienia ogólne >>>

Czytaj w LEX: Zarządzanie kryzysowe na obszarze gminy - planowanie oraz przygotowanie działań na wypadek sytuacji kryzysowej >>>

- Regulacje te umacniają tendencje dokonywania zmiany ustroju RP, bez formalnego zmieniania przepisów Konstytucji – wskazuje adw. Mariusz Godlewski, członek Zespołu "Wymiar Sprawiedliwości - Adwokatura przyszłości" Instytutu Legislacji i Prac Parlamentarnych NRA.

Setki uwag zgłosiły samorządy. Ich sprzeciw budzą m.in. szerokie kompetencje prezesa Rady Ministrów do zawieszania organów jednostek samorządu terytorialnego, np. w sytuacji odmowy wykonania wydanych przez wojewodę poleceń. Samorządowcy podkreślają, że rola samorządów w projekcie sprowadzona została do odbierania i wykonywania poleceń wojewodów.

Więcej w tekście: W kryzysie samorząd ma słuchać poleceń, decydować będą na górze >

 

 

Nowe stany nadzwyczajne będą wiązać się z określonymi zadaniami

Resort spraw wewnętrznych przychylił się do części dotychczas podniesionych zastrzeżeń. W wersji projektu z 8 listopada nie wycofuje się jednak z wprowadzenia dwóch stanów nadzwyczajnych: pogotowia i zagrożenia. Doprecyzowuje zadania jakie mają realizować organy publiczne w przypadku ogłoszenia któregoś ze stanów. Przykładowo, w stanie pogotowia będą one musiały m.in.:

  • zwiększyć liczbę pracowników lub funkcjonariuszy stanowiących obsadę centrów zarządzania kryzysowego i wprowadzić raportowanie doraźne, sytuacyjne i okresowe;
  • wprowadzić całodobowe dyżury w urzędach lub jednostkach organizacyjnych administracji publicznej i obiektach infrastruktury krytycznej oraz dyżur kluczowych pracowników w urzędzie;
  • zapewnić gotowość pracowników, służb, inspekcji i straży w tym odwołać zaplanowane przez pracowników urlopy
  • rozwinąć system ostrzegania i alarmowania o uderzeniach z powietrza i innych zagrożeniach, zwiększają liczbę stacjonarnych i mobilnych punktów pomiarowych i obserwacji stanu powietrza, wody, gleby;
  • wzmocnić ochronę obiektów administracji publicznej, jeśli zachodzi taka konieczność.

Projekt wskazuje, że stan zagrożenia wprowadza i odwołuje rozporządzeniem Prezes Rady Ministrów, z inicjatywy własnej lub na wniosek ministra właściwego do spraw wewnętrznych na całym terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub jego części, na czas oznaczony, nie dłuższy niż 30 dni. W nowym projekcie dodano przepis, że premier może wprowadzić, przedłużyć lub odwołać stan zagrożenia, w drodze rozporządzenia. Wyliczono też zadania, które będą musiały podjąć organy administracji publicznej.

Czytaj w LEX: Polecenia wydawane przez Prezesa Rady Ministrów w sytuacji kryzysowej wiążące JST >>>

Czytaj w LEX: Zarządzanie kryzysowe na obszarze gminy - kwestie ogólne oraz uprawnienia wójta w zarządzaniu kryzysowym >>>

Za poleceniami mają pójść rządowe pieniądze

Projekt zakłada powstanie Krajowego Systemu Informacji o Zasobach Ochrony Ludności (SI OMNIBUS). Obawy samorządów wzbudził zapis, że w przypadku stwierdzenia w OMNIBUS-ie braku wystarczających sił lub środków do realizacji zadań ochrony ludności na terenie powiatu lub gminy, wojewoda może wydać staroście lub wójtowi (burmistrzowi, prezydentowi miasta) polecenie ich uzupełnienia, wskazując rodzaj sił lub środków wymagających uzupełnienia oraz zakres tego uzupełnienia. Eksperci wskazywali, że rząd chce przerzucić na samorządy wydatki, które powinno ponosić państwo. Samorządowcy obawiali się, że zapasy magazynowe w gminach mogą być uzupełniane kosztem budżetów dużych miast.

Do ustawy dopisano więc zapis, że realizacja tych poleceń będzie finansowana z Funduszu Ochrony Ludności, a nie budżetu samorządu.

- My oczywiście sprzeciwialiśmy się instytucji poleceń, ale skoro one zostają, to chcieliśmy aby ich finansowanie było gwarantowane przez państwo - mówi Patrycja Grebla-Tarasek, radca prawny Związku Powiatów Polskich.

Czytaj w LEX: JST a polecenia wojewody w specustawie ukraińskiej >>>

Czytaj w LEX: Zadania JST w razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny >>>

 

Premier nadal będzie mógł zawiesić burmistrza

Obawy samorządów budzi też możliwość czasowego zawieszenia organów samorządu terytorialnego przez premiera na wniosek właściwego terytorialnie wojewody oraz ustanowienia komisarza rządowego, w przypadku odmowy wykonania lub braku skuteczności działań wynikających z wprowadzenia stanu pogotowia, stanu zagrożenia lub stanu klęski żywiołowej. Samorządowcy wskazują, że przy obecnej polaryzacji sceny politycznej może to prowadzić do nadużyć. Niepokój budzi też zapis pozwalający wójtowi/burmistrzowi/prezydentowi miasta na złożenie skargi na decyzję premiera do sądu administracyjnego dopiero 30 po dniach.

Rząd nie wycofuje się z tego rozwiązania, ale dopisał do projektu, że do skarg stosuje się Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, z tym że:

  1. przekazanie akt i odpowiedzi na skargę następuje w terminie 15 dni od otrzymania skargi;
  2. skargę rozpatruje się w terminie 30 dni od dnia otrzymania akt wraz z odpowiedzią na skargę.

 

Czytaj w LEX: Zawieszenie organów samorządu terytorialnego jako środek nadzoru – zagadnienia procesowe oraz skutki zawieszenia >>>

Czytaj w LEX: Organy nadzoru nad jednostkami samorządu terytorialnego - właściwość organów >>>

Gminy też będą miały swoją rolę

Samorządowcy podkreślali, że ich rola w projekcie sprowadzona została do odbierania i wykonywania poleceń wojewodów, a rząd nie uwzględnia, że kryzys lub stan klęski żywiołowej może mieć też charakter lokalny, obejmować np. jedną gminę. Dopisano więc, że w czasie stanu klęski żywiołowej, działania prowadzone w celu zapobieżenia skutkom klęski żywiołowej lub ich usunięcia koordynują: wójt, burmistrz, prezydent miasta – jeżeli stan klęski żywiołowej wprowadzono na obszarze jednej gminy.

Dodano też, że do zadań wójta/burmistrza/prezydenta miasta będzie należała koordynacja działania krajowego sytemu ratowniczo-gaśniczego, w zakresie ustalonym przez wojewodę na terenie gminy oraz aktywizowanie w społeczności lokalnej w celu powszechnej realizacji zadań ochrony ludności.

Eksperci wskazywali też na dualizm zarządzania systemem. Pierwotny projekt zakładał, że starostowie, w celu skutecznej realizacji zadań z zakresu ochrony ludności tworzą powiatowe centra zarządzania kryzysowego (PCZK) przy stanowiskach kierowania komendantów powiatowych PSP. Nowy projekt wskazuje, że takie centra mogą tworzyć też prezydenci miast na prawie powiatu i mogą być w innych lokalizacjach. Propozycja dopuszcza tworzenie wspólnych powiatowych centrów zarządzenia kryzysowego przez starostów i prezydentów miast na prawach powiatów, których siedziby znajdują się na terenie jednego miasta. MSWiA dopisało też, że w przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowej lub wprowadzenia stanu pogotowia, stanu zagrożenia albo stanu klęski żywiołowej PCZK są wzmacniane o dodatkową obsadę z zasobów kadrowych starosty/prezydenta miasta na prawach powiatu.

Zaproponowano też przepis, że wójtowie i burmistrzowie tworzą punkty kontaktowe, które w przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowej lub stanu nadzwyczajnego, wykonują zadania całodobowo. Projekt poszerza składy zespołów zarządzania kryzysowego powołanych przez wojewodę, starostę, wójta, burmistrza, prezydenta miasta, np. o przedstawicieli odpowiednich inspekcji i służb oraz inne zaproszone osoby.

Czytaj w LEX: Podział kompetencyjny w zakresie likwidacji zdarzeń losowych oraz sytuacji kryzysowych pomiędzy organem wykonawczym gminy a podmiotami ochrony przeciwpożarowej >>>

 

Wyraźnie oddzielono cztery fazy ochrony ludności

W nowym projekcie doprecyzowano pojęcie zarządzania kryzysowego, wprowadzono definicję cyberprzestrzeni, dookreślono, że organy ochrony ludności (czyli premier, ministrowie, wojewoda, starosta oraz wójt, burmistrz i prezydent miasta) wykonują zadania na rzecz ochrony ludności w czasie pokoju.

Wyraźnie oddzielono działania jakie realizowane są w ramach ochrony ludności w czterech fazach zapobiegania, przygotowania, reagowania i odbudowy.

WZORY DOKUMENTÓW:

 

Nie będzie Krajowego Systemu Ratowniczego, pozostaje KRSG

W pierwszym projekcie, resort planował, że po 31 latach funkcjonowania, Krajowy system ratowniczo-gaśniczy zastąpi Krajowy system ratowniczy, co miało lepiej oddawać jego istotę. Resort wycofał się z tej zmiany, dopisując, że podmioty KSRG wykonują zadania ochrony ludności w czasie pokoju oraz w stanach nadzwyczajnych i wojny w ramach obrony cywilnej, w zakresie ratownictwa medycznego organizują zabezpieczenie działań tego systemu oraz współpracują z Państwowym Ratownictwem Medycznym. Wykreślono zapis, że współpraca dotyczy transportu poszkodowanych do najbliższego szpitalnego oddziału ratunkowego.

 

Doprecyzowano zasady szacowania szkód

W przypadku pomocy dla osób fizycznych poszkodowanych przez klęskę żywiołową doprecyzowano, że dotyczy to szkody majątkowej w budynku mieszkalnym jednorodzinnym lub lokalu mieszkalnym i ma formę zasiłku celowego. Poszkodowany musi dołączyć do wniosku dokument stwierdzający wysokość poniesionych szkód, sporządzony przez osobę posiadającą uprawnienia zawodowe w zakresie szacowania nieruchomości lub osobę posiadającą uprawnienia budowlane w odpowiedniej specjalności w zakresie rodzaju poniesionych szkód albo przez Wojewódzką Komisję ds. Szacowania Szkód.

Inne zmiany w projekcie:

⇒ Skład Rządowego Zespół Zarządzania Kryzysowego poszerzono o szefa Kancelarii Prezesa Rady Ministrów oraz prezesa Rządowej Agencji Rezerw Strategicznych.

⇒ Minister właściwy do spraw wewnętrznych w zakresie ochrony ludności ma zająć się też prowadzeniem wykazu punktów kontaktowych i centrów zarządzania kryzysowego oraz opracowywaniem raportów o stanie bezpieczeństwa państwa w obszarze ochrony ludności i zarządzania kryzysowego.

⇒ System informatyczny OMNIBUS ma składać się także z zautomatyzowanego systemu wymiany informacji oraz zintegrowanego geoprzestrzennego systemu prognoz o zagrożeniach oraz siłach i środkach dysponowanych do działań.

⇒ Dodano zapis, że prawo do korzystania poza kolejnością ze świadczeń opieki zdrowotnej udzielanych w podmiotach leczniczych utworzonych lub nadzorowanych przez ministra właściwego do spraw wewnętrznych lub MON, oprócz funkcjonariuszy służb podległych ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych, żołnierzom zawodowym oraz żołnierzom pełniącym terytorialną służbę wojskową, przysługuje także żołnierzom i funkcjonariuszom rezerwy powołanym do służby. Wykreślono zapis, że z uprawienia mogą korzystać także członkowie rodziny żołnierza obrony cywilnej.

⇒ Plany ratownicze dla obszaru powiatu i  województwa opracowują odpowiednio: komendant powiatowy (miejski) i wojewódzki Państwowej Straży Pożarnej. Nie podlegają one udostępnieniu w trybie ustawy o dostępie do informacji publicznej.

⇒ Stan klęski żywiołowej ma być ogłaszany w  Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, zgodnie z  przepisami o ogłaszaniu aktów normatywnych, (wcześniej niezwłocznie i wchodził w życie z dniem ogłoszenia).