Pytanie pochodzi z programu Serwis Prawa Pacy i Ubezpieczeń Społecznych.

Czy w jednostce samorządowej w dziale, w którym na stanowisku kierowniczym zatrudniony jest kierownik pracownikiem mu podlegającym może być jego żona lub konkubina?


Odpowiedź

Stosunek podległości jest wykluczony przepisem ustawy z dnia21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (Dz. U. z 2008 r. Nr 223, poz. 1458 z późn. zm.) - dalej u.p.s. w przypadku stosunku pokrewieństwa lub powinowactwa. Osobiste bliskie stosunki faktyczne (konkubinat) nie są poddane ocenie prawa.

Uzasadnienie
Art. 26 u.p.s. stanowi wprost, że małżonkowie oraz osoby pozostające ze sobą w stosunku pokrewieństwa do drugiego stopnia włącznie lub powinowactwa pierwszego stopnia oraz w stosunku przysposobienia, opieki lub kurateli nie mogą być zatrudnieni w:

  1. urzędach marszałkowskich oraz wojewódzkich samorządowych jednostkach organizacyjnych;
  2. starostwach powiatowych oraz powiatowych jednostkach organizacyjnych;
  3. urzędach gmin, jednostkach pomocniczych gmin, gminnych jednostkach budżetowych i samorządowych zakładach budżetowych;
  4. biurach (ich odpowiednikach) związków jednostek samorządu terytorialnego oraz samorządowych zakładów budżetowych utworzonych przez te związki;
  5. biurach (ich odpowiednikach) jednostek administracyjnych jednostek samorządu terytorialnego, jeżeli powstałby między tymi osobami stosunek bezpośredniej podległości służbowej.


Należy jednak zwrócić baczną uwagę na strukturę organizacyjną konkretnego pracodawcy. Powołane przepisy nie wykluczają bowiem podległości służbowej w ogóle, a jedynie podległość bezpośrednią.

Pytanie nie precyzuje, stopnia podległości zatem wskazane jest zwrócenie uwagi na różnice w ocenie prawnej poszczególnych rodzajów podległości. "Komentowany przepis stanowi o stosunku "bezpośredniej podległości służbowej", a nie o stosunku "podległości służbowej" - co oznacza, że nie chodzi tutaj o każdy stosunek podległości pomiędzy wymienionymi w nim osobami.


Bezpośrednia podległość służbowa oznacza brak jakiegokolwiek szczebla pomiędzy osobami zatrudnionymi w tej samej jednostce samorządowej lub w różnych jednostkach samorządowych." [Rzetecka – Gil A., Ustawa o pracownikach samorządowych. Komentarz, Warszawa 2009, komentarz do art. 26 i powołana tam literatura].


Na uwagę zasługują także poszczególne więzy, jakie wykluczają powstanie stosunku służbowego. I tak, za Agnieszką Rzetecką – Gil, autorka wskazuje, że zakazem objęte są następujące osoby:

  1. Małżonkowie, nawet w separacji lub w trakcie rozwodu. Zakaz nie dotyczy byłych małżonków. Zakaz nie obejmuje także konkubentów.;
  2. Krewni do drugiego stopnia, tj. rodzice – dzieci, rodzice – wnukowie, rodzeństwo.;
  3. Przysposabiający i przysposobiony (bez względu na to, czy przysposobienie jest całkowite, czy częściowe).


Jak wskazuje Agnieszka Rzetecka – Gil art. 26 u.p.s. znajduje zastosowanie do dwóch stanów faktycznych: do momentu zatrudniania pracownika (odnosi się więc do kandydatów na pracowników samorządowych), jak i podczas trwania stosunku pracy. Art. 26 nie jest jednak objęty żadną sankcją.

Dlatego należy w tym miejscu przywołać orzecznictwo za cytowaną Komentatorką u.p.s., że "zaistnienie w trakcie trwania zatrudnienia niedopuszczalnej podległości należałoby traktować jako zdarzenie aktualizujące nakaz rozwiązania stosunku pracy, choćby nawet jego trwałość podlegałaby szczególnej ochronie (wyrok SN z 7 sierpnia 2001 r., I PKN 578/00. Twierdzi się także, że stosunki osobiste określone w komentowanym przepisie stanowią samoistną przyczynę wypowiedzenia umowy o pracę (W. Masewicz, Komentarz..., s. 53). W sytuacji niedozwolonego nawiązania stosunku pracy należy potraktować zatrudnienie jako nieważne, na podstawie art. 58 § 1 k.c. (wyrok SN z 7 sierpnia 2001 r., I PKN 578/00). W sytuacji gdy pracownik (zatrudniony na podstawie umowy o pracę lub powołania) ukrył swe rodzinne powiązania istniejące w chwili nawiązywania stosunku pracy - taki stan faktyczny można zakwalifikować jako rażące naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych.

W tych okolicznościach więc uprawnione jest zwolnienie pracownika w trybie natychmiastowym, w drodze rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia zgodnie z art. 52 k.p. lub odwołania na podstawie art. 70 k.p. (M. Taniewska-Peszko, Obowiązki..., s. 33). Twierdzi się także, że przepisy ustawy oraz Kodeksu pracy nie dopuszczają możliwości jednostronnego rozwiązania stosunku pracy przez pracodawcę, ani nie przewidują możliwości przeniesienia w takich sytuacjach pracownika (bez jego zgody) na inne stanowisko, jeżeli wyłączną przyczynę rozwiązania stanowiłby status rodzinny pracownika (M. Taniewska-Peszko, Obowiązki..., s. 33; J. Korczak, Pojęcie..., s. 8).". Konkluzja winna zatem obejmować ustalenie, że nie należy dopuszczać do zatrudnienia lub powstania w trakcie zatrudnienia powstania bezpośredniej zależności między osobami związanymi węzłem powinowactwa lub pokrewieństwa opisanymi w odpowiedzi. Stosunek faktyczny nie stanowi zaś przeszkody do zatrudnienia.


Pytanie pochodzi z programu Serwis Prawa Pacy i Ubezpieczeń Społecznych.