W projekcie rozporządzenia w sprawie wysokości kwoty bazowej na 2024 r. minister sprawiedliwości zaproponował wzrost kwoty bazowej o 6,6 proc. czyli z kwoty 5500 zł w roku bieżącym do 5863 zł w 2024 r. Kwota bazowa jest podstawą do wyliczenia wysokości dotacji, która zgodnie z art. 20 ustawy o o nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnym poradnictwie obywatelskim oraz edukacji prawnej, przeznaczona w 91 proc. na wynagrodzenia z tytułu umów polegających na udzielaniu nieodpłatnej pomocy prawnej, 6 proc. na pokrycie kosztów obsługi organizacyjno-technicznej, a 3 proc. na zadania z zakresu edukacji prawnej powierzone organizacji pozarządowej.
Zdaniem powiatów oraz miast na prawach powiatu wzrost jest niewystarczający. Samorządowcy postulują, aby w przyszłym roku rząd przeznaczył na finansowanie nieodpłatnej pomocy prawnej środki w maksymalnej kwocie wynikającej z art. 28 ustawy z 5 sierpnia 2015 r. o nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnym poradnictwie obywatelskim oraz edukacji prawnej. Zgodnie z tym przepisem maksymalny limit wydatków budżetu państwa na nieodpłatną pomoc prawną w 2024 roku wynosi 113 415 953 zł.
Czytaj też w LEX: Zadania powiatu w zakresie nieodpłatnej pomocy prawnej oraz nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego >
Chcesz zapisać ten artykuł i wrócić do niego w przyszłości? Skorzystaj z nowych możliwości na Moje Prawo.pl
Ministerstwo wnioskowało o większą kwotę
Za wykorzystaniem pełnego limitu na 2024 r. opowiadało się również Ministerstwo Sprawiedliwości wnioskując do resortu finansów o wzrost kwoty bazowej na rok 2024 z kwoty 5500 zł do 6342 zł, czyli o około 15 proc.
- Nasza propozycja to było maksymalne wykorzystanie limitu na rok 2024. W trakcie konsultacji międzyresortowych Ministerstwo Finansów wskazało jednak, że możliwe jest zwiększenie kwoty bazowej na rok 2024 o wskaźnik wynoszący 6,6 proc. czyli do wysokości 5863 zł miesięcznie. Uzasadniło, że taki wzrost będzie zgodny z prognozowaną na 2024 rok średnioroczną dynamiką cen towarów i usług konsumpcyjnych oraz założoną wysokością wzrostu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej. Jako Ministerstwo Sprawiedliwości cały czas postulujemy wykorzystanie tego limitu wydatków na 2024 r. w pełnej wysokości, natomiast nie mamy zgody resortu finansów – wyjaśniała na posiedzeniu zespołu finansowego Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego Aleksandra Rusin-Batko, dyrektor Departamentu Strategii i Funduszy Europejskich w Ministerstwie Sprawiedliwości.
Minister finansów zaproponował, aby w ramach własnego budżetu resort sprawiedliwości dołożył ponad pulę, która zaproponował rząd. Resort sprawiedliwości nieodpłatnej pomocy prawnej dofinansowywać nie chce, ponieważ jak uzasadnia finansuje z nich inne, ważne zadania.
Przeczytaj także: NRA: Wynagrodzenia za pomoc prawną z urzędu trzeba urealnić
Mniejsza liczba godzin
- Limit środków, którymi dysponujemy w uzgodnieniu z Ministerstwem Finansów, jest dla nas i tak niewystarczający. Musimy zapewnić bieżące finansowanie więzień, zakładów poprawczych, co jest dla nas bardzo ważne i kluczowe. Dlatego jakiekolwiek dodatkowe środki, które udało nam się w ramach limitu uzyskać, są przeznaczone na te zadania, a nie na nieodpłatną pomoc prawną, która też jest dla nas bardzo ważna i istotna ale ewentualnie w następnej kolejności – przekonywała na posiedzeniu zespołu Anna Domaradzka, z-ca dyr. Departamentu Budżetu i Efektywności Finansowej w Ministerstwie Sprawiedliwości.
- Rozumiem, że trzeba zadbać o tych, którzy zostali osadzeni, ale może najpierw skierujmy środki na pomoc prawną, żeby tych osadzonych było jak najmniej – ripostował Grzegorz Kubalski, zastępca dyrektora Biura Związku Powiatów Polskich. Uważa, że alternatywą dla podniesienia wysokości kwoty bazowej jest przyjęcie, chociażby w ustawie okołobudżetowej, że w ramach tego co jest płacone prawnikom dyżur w punkcie nieodpłatnej pomocy prawnej trwa nie 4 godziny, a 3 godziny. Wtedy automatycznie podniesie się stawka godzinowa za pracę osoby pełniącej funkcję nieodpłatnej pomocy prawnej. Dziś średnio wynagrodzenia adwokata bądź radcy prawnego (tylko oni mogą świadczyć pomoc w świetle ustawy) przy 4 dyżurach w tygodniu (16-18 godzin) wynosi około 1000 zł brutto.
- Kategorycznie nie możemy się zgodzić na sytuację taką, że uwarunkowania dotyczące liczby godzin, ile ma trwać dyżur, pozostają bez zmian, a kwota bazowa rośnie w sposób nieadekwatny do założeń, jakie były na początku tworzenia systemu – uważa Grzegorz Kubalski.
Potrzebna zmiana ustawy
Zdaniem Ministerstwa Sprawiedliwości, propozycja zmniejszenia godzin udzielania nieodpłatnej pomocy prawnej, jak i układu punktów, wymagałaby zmiany ustawy. Ministerstwo nie może samodzielnie również podnieść wysokości kwoty bazowej do maksymalnego jej limitu na dany rok określonego w ustawie o nieodpłatnej pomocy prawnej.
- Ustawa określa jedynie maksymalny limit środków, które mogą być przeznaczane w danym roku na funkcjonowanie systemu nieodpłatnej pomocy prawnej. Ten próg objawia się w ustawie budżetowej w odpowiedniej kwocie limitu wydatków przeznaczonych za funkcjonowanie nieodpłatnej pomocy prawnej w limitach wojewodów i to rzeczywiście jest coś, czego Ministerstwo Sprawiedliwości nie może samodzielnie zmienić, ani nie może samodzielnie złożyć deklaracji, że taka kwota zostanie podniesiona – wyjaśniał Tomasz Gajewski, z-ca dyrektora Departament Strategii i Funduszy Europejskich w Ministerstwie Sprawiedliwości.
Czytaj też w LEX: Organizacja pomocy prawnej >
Strony rządowej do zmiany stanowiska nie przekonał też argument, że zwłaszcza w miastach na prawach powiatu, punkty nieodpłatnej pomocy prawnej mogą pozostać zamknięte. Coraz trudniej jest bowiem znaleźć prawników, profesjonalistów, radców prawnych i adwokatów do pełnienia w nich dyżurów. Z jednej prostej przyczyny – wynagrodzenia za dyżur są coraz mniej atrakcyjne.
- Gdy ustawa powstawała, założenie było takie, że kwota bazowa winna wynosić 2/3 tej stawki wynagrodzenia zasadniczego prokuratora prokuratury rejonowej. Obecnie kwota wynagrodzenia dla prawnika za dyżur jest daleka od tych założeń – wskazuje Patrycja Grebla-Tarasek, radca prawny Związku Powiatów Polskich.
Samorządowcy wskazują, że coraz mniej środków pozostaje powiatom na organizacyjno – administracyjną obsługę tego zadania zleconego. Z analiz ZPP wynika, że powiatom zostaje około 320 zł na obsługę organizacyjno - administracyjną wszystkich punktów w danym powiecie. To ich zdaniem kwota stanowczo zaniżona.
Nieodpłatna pomoc prawna skierowana jest do wszystkich obywateli, którzy nie mają możliwości opłacenia kosztów usługi prawnika. Wsparcie przysługuje również przedsiębiorcom, którzy prowadzą jednoosobową działalność gospodarczą. Obecnie porady udzielane są w około 1500 punktach w całej Polsce.
Z danych Ministerstwa Sprawiedliwości wynika, że:
- 2020 r. udzielono ponad 315 tys. porad i konsultacji
- 2021 r. prawie 390 tys.
- 2022 r. niemal 460 tys.
- I półroczu 2023 r. ok. 290 tys.