Znaczenie kodeksów w perspektywie urzędników i klientów urzędów

Kodeksy etyczne zazwyczaj regulują stosunki między urzędnikami i radnymi, określają zasady przepływu informacji, porządkują sprawy personalne w urzędzie, precyzują formy odpowiedzialności przed społecznością, wskazują na pożądane zachowania w sytuacji konfliktu interesów, określają wymagania w zakresie kultury osobistej. Mogą stanowić pomocne narzędzie w ocenie postaw, decyzji i zachowań urzędników. Mogą, ale czy stanowią? Czy kodeksy są potrzebne? Jak ich przydatność oceniają pracownicy a jak klienci urzędów? Te pytania postawiono w badaniu pilotażowym, przeprowadzonym w pierwszym kwartale 2011 roku. Kwestionariusz badawczy wypełniło łącznie 380 pracowników samorządowych zatrudnionych w 72 jednostkach administracji samorządowej zlokalizowanych w województwie pomorskim i warmińsko-mazurskim. Grupę badawczą klientów jednostek administracji samorządowej stanowiło również 380 mieszkańców województw warmińsko mazurskiego i pomorskiego.

Tylko 23,42% badanych urzędników potwierdziło istnienie w miejscu pracy kodeksu, co świadczy o niewielkiej popularności tego typu zbioru zasad etycznych. Prawie 17% nie miało wiedzy na ten temat, co oznacza, że jeśli nawet kodeks etyczny obowiązywał w danej instytucji, to był martwym dokumentem, z którym pracownik się nie identyfikował.
Tam, gdzie kodeks występował, dla prawie 56% badanych stanowił ważny zbiór zasad, reguł i wskazówek. Z 89 osób tak stwierdziły 53. Dla 12 osób był to martwy dokument, zawierający wartości, z którymi pracownicy się nie identyfikowali.

Zasadność tworzenia kodeksów etycznych widzą przede wszystkim klienci urzędów. Z takim założeniem identyfikuje się 64,5% klientów i tylko 34,80% pracowników, a więc niemal o połowę mniej. W tej grupie badanych było też prawie dwukrotnie więcej przeciwników tworzenia kodeksów.

Stosunkowo wysoki poziom akceptacji kodeksów przez klientów to wyraz zapotrzebowania na tzw. przejrzysty i przyjazny urząd oraz uczciwych urzędników. Klienci w tego typu narzędziach widzą szansę na kształtowanie postaw pracowników administracji samorządowej, rozliczania ich z wykonywania zadań, wydawania ocen. Kodeksy mogą więc ułatwiać kontrolę społeczną tych, którzy pełnią służbę publiczną. Wysoki odsetek badanych opowiadających się za tworzeniem kodeksów stanowi rodzaj wtórnej diagnozy aktualnej rzeczywistości. Im więcej zdiagnozowanych nieprawidłowości a nawet nadużyć, tym większe zapotrzebowanie na uczciwych i rzetelnych urzędników.

Oceniając rolę kodeksów etycznych, wszyscy badani podkreślali przede wszystkim to, iż zawierają one jasne reguły postępowania. Klienci argumentowali, iż kodeks chroni przed brakiem rzetelności i nieuczciwości urzędników ale też przed bezdusznym, zbiurokratyzowanym działaniem. Kodeks w tym względzie nie jest jednak jedynym skutecznym narzędziem, pełni rolę wspomagającą dla rozwiązań prawnych.

Pracownicy natomiast częściej argumentowali, iż kodeksy nie wnoszą do rzeczywistości organizacyjnej niczego nowego i z reguły nie mają wpływu na postawy urzędników, mimo to chronią klienta przed brakiem rzetelności pracownika – to stwierdzenie znalazło się na trzecim miejscu.

Podsumowanie

Większość działań pracowników administracji samorządowej ma wymiar etyczny i podlega ocenom moralnym. Kodeksy w pewnym stopniu standaryzują te oceny, wskazując na działania właściwie i niewłaściwe. Promują przy tym pożądane wzory zachowań i tym samym stanowią rodzaj gwarancji uczciwości urzędników. Ci jednak muszą identyfikować się z przyjętymi w kodeksach wartościami. Badania pokazują, iż klienci częściej niż urzędnicy dostrzegają w kodeksach skuteczne narzędzie kształtowania właściwych postaw etycznych pracowników samorządowych i widzą zasadność tworzenia tego typu zbioru norm.

Z pewnością kodeksy mają wpływ na jakość administracji samorządowej, współtworzą wizerunek instytucji publicznej i etos służby publicznej.

Pisaliśmy o tym również:
Kodeksy etyczne wpływają na wizerunek urzędu i pracownika samorządowego