SN podejmie uchwałę o ważności zniesienia współwłasności w Polsce przez amerykańskiego notariusza

Sąd Najwyższy pochyli się nad problemem ważności aktu notarialnego sporządzonego w stanie Illinois w USA. Problem w tym, że notariusz w tym stanie nie ma takich uprawnień jak polski. Nie wiadomo też, czy wymagany jest podpis świadka, jak nakazuje prawo amerykańskie. Akt ten dotyczył zniesienia własności i podziału między małżonków nieruchomości, która znajduje się w Polsce.

Sąd Okręgowy w Kielcach rozpoznając sprawę aktu sporządzonego w USA - umownego zniesienia współwłasności nieruchomości położonej w Polsce, powziął wątpliwość, którą przedstawił Izbie Cywilnej Sądu Najwyższego.

Problem sprowadzał się do pytania „Czy Prawo prywatne międzynarodowe pozwala na  zniesienie współwłasności przez pełnomocnika ze stanu Illinois (USA) przy udziale świadka, potwierdzającego czynność mocodawcy własnym podpisem?”

Notariusz w USA, nie taki jak w Polsce

W rozpoznawanej sprawie pełnomocnictwo do dokonania umownego zniesienia współwłasności nieruchomości położonej w Polsce zostało udzielone przez uczestniczkę w formie pisemnej. Po czym zostało potwierdzone przez notariusza publicznego (notary public).

Istniejący obiektywnie związek tej czynności prawnej z więcej niż jednym państwem skłonił sąd okręgowy do poszukiwania na podstawie norm kolizyjnych prawa prywatnego międzynarodowego (art. 1 p.p.m.) prawa właściwego do dokonania oceny,

Czytaj w LEX: Pandemia COVID-19 a dostęp do prawa. Polska na tle wyników badania międzynarodowego >

Akt notarialny zawierający oświadczenie o ustanowieniu pełnomocnika dotyczący przeniesienia własności nieruchomości położonej w Polsce sporządzony za granicą przez zagranicznego notariusza nie ma mocy prawnej aktu notarialnego w znaczeniu jakie temu dokumentowi nadają przepisy prawa polskiego (postanowienie Sądu Najwyższego z 8 stycznia 2004 r., I CK 39/03, OSNC 2005, nr 2, poz. 33).

Podpis urzędowo poświadczony

Sąd pytający podkreśla, że dokumenty sporządzone przez te osoby mogą być co najwyżej uznane za dokumenty prywatne z podpisem urzędowo poświadczonym, nie zaś za akty notarialne.

Sad okręgowy wskazał, że dołączone do wniosku pełnomocnictwo nie spełnia przewidzianego w prawie polskim wymagania formy aktu notarialnego. Czynność public notary ograniczyła się do poświadczenia autentyczności podpisu mocodawcy, nie można zatem przyjąć, że sporządził on akt notarialny zawierający niezbędne elementy określone przez art. 92 Prawa o notariacie.

Forma czynności prawnej

Zdaniem sądu drugiej instancji, sporne jest przede wszystkim zagadnienie prawa właściwego do dokonania kwalifikacji samego pojęcia „forma czynności prawnej”, użytego w art. 25 Prawa prywatnego międzynarodowego.

Według tego przepisu, forma czynności prawnej podlega prawu właściwemu dla tej czynności. Wystarczy jednak zachowanie formy przewidzianej przez prawo państwa, w którym czynność zostaje dokonana. Jeżeli umowę zawierają osoby znajdujące się w chwili złożenia oświadczeń woli w różnych państwach, wystarczy wówczas zachowanie formy przewidzianej dla tej czynności przez prawo jednego z tych państw.

Przepisu tego jednak nie stosuje się do rozporządzeń dotyczących nieruchomości oraz do czynności prawnych, których przedmiotem jest powstanie, łączenie, podział, przekształcenie lub ustanie osoby prawnej albo jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej.

Określenie to nie zostało zdefiniowane przez polskiego ustawodawcę ani w prawie merytorycznym, ani kolizyjnym. Przy dokonywaniu zabiegów kwalifikacyjnych służących wyjaśnieniu określonych pojęć występujących we wskazanej normie kolizyjnej i umożliwiających dalszą ocenę kwalifikacyjną, postulowano posłużenie się prawem miejsca dokonania czynności (lex loci actus) lub prawem miejsca siedziby organu dokonującej kwalifikacji (lex fori).

Własnoręczny podpis

Niezależnie od przyjętej metody kwalifikacyjnej poza sporem pozostaje, że pojęcie formy oznacza wymagania dotyczące sposobu ucieleśnienia oświadczenia woli, będące koniecznym elementem składowym czynności prawnej.

Przykładowo, obejmują one utrwalenie oświadczenia woli złożonego ustnie, wymaganie zachowania zwykłej lub kwalifikowanej formy pisemnej, opatrzenie pieczęcią dokumentu, na którym oświadczenie woli zostało utrwalone, wymaganie własnoręcznego podpisu, udział świadków przy dokonaniu czynności prawnej lub też udziału przy złożeniu lub utrwaleniu oświadczenia woli osoby urzędowej albo organu państwowego.

W zasadzie nie podlega również większym wątpliwościom to, że nie zalicza się do nich zgody określonej osoby (organu) na dokonanie czynności oraz wymagania rejestracji czynności w odpowiednim rejestrze.

Udział świadka

Osią sporu jest natomiast, czy do tych wymagań należy zaliczyć udział świadka przewidziany przez przepisy Illinois Power of Attorney Act, 755 ILCS 45, regulujące kwestie udzielania pełnomocnictw w stanie Illinois.

Akt ten przewiduje dwa zasadnicze rodzaje pełnomocnictw w sprawach majątkowych, w tym dotyczących nieruchomości:

1. Jeden obejmuje pełnomocnictwo udzielane zgodnie ze szczegółowo opisanym w ustawie wzorcem oraz
2. Udzielane z pominięciem tego wzorca pełnomocnictwo „pozaustawowe”

Z brzmienia drugiego z tych przepisów wynika, że niezastosowanie ustalonego w ustawie wzorca nie powoduje nieważności pełnomocnictwa pozaustawowego, jeżeli spełnia ono minimalne wymagania. Pełnomocnictwo takie musi zostać udzielone przez mocodawcę oraz wskazywać pełnomocnika i jego uprawnienia; musi zawierać poświadczenie podpisu mocodawcy przez notariusza oraz zostać podpisane przez co najmniej jednego świadka obecnego przy złożeniu podpisu przez mocodawcę.

Sygnatura akt III CZP 5/21