Śmierć z rąk żołnierzy, pochówek bez udziału najbliższych
Skargę do Trybunału wniosło dwoje obywateli Turcji. Dwoje ich dzieci - wówczas w wieku 24 lat i 15 lat - zostało zastrzelonych w styczniu 2005 r. przez żołnierzy w południowo-wschodniej Turcji. Rodzice chcieli pochować zmarłych na cmentarzu w mieście Siirt, jednak w drodze do miasta zostali zatrzymani przez żołnierzy, a ciała zmarłych zostały skonfiskowane. Miejscowy gubernator zakazał pochówku na cmentarzu w Siirt ze względu na zamieszki, które mieli wywoływać zwolennicy niepodległości Kurdystanu. Ciała zostały pochowane w zupełnie innym mieście, bliscy nie byli obecni, nie odbyła się również ceremonia religijna. Skarżący próbowali uzyskać zgodę władz na ekshumację zwłok i pochówek na wybranym przez siebie cmentarzu - bezskutecznie. Ostateczna decyzja tureckiego Naczelnego Sądu Administracyjnego została skarżącym zakomunikowana w maju 2009 r. Powodem odmowy wydania zezwolenia na ekshumację był fakt, iż zamieszki na cmentarzu w Siirt miały wynikać z żądań zgromadzonych na cmentarzu ludzi, którzy chcieli, by dzieci skarżących zostały pochowane obok grobów bojowników Partii Pracujących Kurdystanu. Przed Trybunałem skarżący zarzucili, iż w ten sposób naruszone zostało ich prawo do poszanowania życia rodzinnego, chronione w art. 8 Konwencji o prawach człowieka.

Trybunał w wyroku z 29 maja zgodził się ze skarżącymi i potwierdził naruszenie art. 8 Konwencji w ich sprawie.

Konfiskata ciała zmarłego to nadużycie
Trybunał nie miał wątpliwości, iż konfiskata ciał zastrzelonych dzieci skarżących przez żołnierzy, połączona z odmową wydania skarżącym zgody na przeprowadzenie pochówku na cmentarzu swojego wyboru, po przeprowadzeniu odpowiedniej ceremonii religijnej, stanowiła oczywistą ingerencję w prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego z art. 8 Konwencji. Aby ingerencja taka była zgodna z art. 8, musi ona być "konieczna w demokratycznym społeczeństwie" dla realizacji jednego z uprawnionych celów, wskazanych w art. 8 ust. 2 Konwencji, co zakłada, iż przedsięwzięte środki ingerujące w życie prywatne zainteresowanych muszą być proporcjonalne do celów, które mają osiągnąć.

W omawianej sprawie Trybunał zgodził się z argumentacja tureckiego rządu, iż konfiskata ciał dzieci skarżących i przeprowadzenie ich pochówku bez udziału rodziny, na cmentarzu wybranym przez organy władzy, zostało przedsięwzięte w celu zapobiegania naruszeniom porządku publicznego, w interesie bezpieczeństwa publicznego oraz dla ochrony praw i wolności innych osób. Zdaniem Trybunału, nie można jednak uznać podjętych środków za proporcjonalne. Trybunał wskazał, iż władze tureckie powinny były przede wszystkim wyjaśnić, czy możliwe było podjęcie innych środków, które osiągnęłyby cele ochrony porządku i bezpieczeństwa publicznego, bez tak inwazyjnej ingerencji w prawa podstawowe skarżących. Sami skarżący zaproponowali taką możliwość: w toku postępowania administracyjnego i sądowego wskazywali, iż zamiast cmentarza w mieście Siirt chcą przeprowadzić pochówek na cmentarzu w mieście Batman. Nie zmieniło to jednak stosunku władz do ich prośby. Trybunał nie znalazł również wytłumaczenia, dlaczego w czasie pochówku przeprowadzonego przez władze krajowe rodzice zmarłych i ich bliscy nie byli obecni. Trybunał wskazał też, iż można też było opóźnić ceremonię pochówku na krótki czas, do uspokojenia się nastrojów społecznych.

W konkluzji swego wyroku Trybunał podkreślił, iż zastosowany środek nie zachował sprawiedliwej równowagi pomiędzy prawem skarżących do poszanowania ich życia prywatnego i rodzinnego a interesem ogólnym w postaci zachowania bezpieczeństwa i porządku publicznego. Turcja wykroczyła poza margines swobody przysługujący jej na podstawie art. 8 Konwencji, co oznacza naruszenie tego artykułu.

Prawo do pochówku osoby najbliższej to prawo podstawowe
Zgodnie z art. 10 ust. 1 polskiej ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych, prawo do pochowania zwłok ludzkich ma najbliższa rodzina osoby zmarłej, to jest małżonek, wstępni, zstępni, krewni boczni do 4 stopnia pokrewieństwa i powinowaci w linii prostej do 1 stopnia. Z konsekwentnej linii orzeczniczej Trybunału w Strasburgu wynika, iż prawo do przeprowadzenia pochówku osoby przez członków jej najbliższej rodziny, jako jeden z aspektów prawa do poszanowania życia rodzinnego i prywatnego z art. 8 Konwencji, ma charakter prawa podstawowego. Jest to prawo, które może podlegać ograniczeniom, lecz ograniczenia takie muszą być interpretowane wąsko ze względu na powagę interesu prawnego osób chcących godnie pożegnać swoich zmarłych. Jedynie wyjątkowo poważne przesłanki interesu publicznego mogą uzasadniać ograniczenie prawa do pochówku zmarłych zgodnie z wyborem zmarłego lub jego rodziny, a w razie zaistnienia takiej okoliczności organy władzy mają obowiązek dać pierwszeństwo środkom najmniej dolegliwym.

Gülbahar Özer i Yusuf Özer przeciwko Turcji - wyrok ETPC z dnia 29 maja 2018 r., skarga nr 64406/09

-----------------------------

* Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu.