Rozmowa z dr Szymonem Solarskim, prowadzącym Śląską Kancelarię Adwokacką w Zabrzu, przewodniczącym Sekcji Prawa i Postępowania Cywilnego przy Okręgowej Radzie Adwokackiej w Katowicach, autorem monografii „Odwołanie darowizny”
Aleksandra Partyk: Czy odwołanie darowizny jest tak samo łatwe, jak jej dokonanie?
Szymon Solarski: Oczywiście, że nie, lecz nie znaczy to, że jest to niemożliwe. Odwołanie darowizny wpływa negatywnie na stabilność przeniesienia prawa własności, a co za tym idzie może prowadzić do zaburzenia bezpieczeństwa obrotu prawnego. W związku z tym polski ustawodawca decyduje się na ograniczenie możliwości odwołania darowizny do określonych przyczyn. W większości światowych regulacji prawnych jest podobnie. Analiza różnych kodyfikacji pozwala na postawienie wniosku, iż przyczyna pozwalająca na odwołanie darowizny musi być po pierwsze doniosła prawnie, a po drugie musi godzić w poczucie moralności przyjęte w danym społeczeństwie.
Na jakich podstawach można odwołać darowiznę?
Podstawową przesłanką pozwalającą na odwołanie darowizny i to bez względu na to czy została ona tylko obiecana, czy też wykonana, jest popełnienie rażącej niewdzięczności w stosunku do darczyńcy. Odwołanie darowizny, która została obiecana, lecz jeszcze nie wykonana jest możliwe na dodatkowej przyczynie, a to na okoliczności, iż wykonanie darowizny spowodowałoby uszczerbek dla utrzymania darczyńcy lub dla realizacji obciążających go ustawowych obowiązków alimentacyjnych. Z kolei popadniecie w stan niedostatku przez darczyńcę po wykonaniu darowizny nie otwiera możliwości do jej odwołania. Pozwala jedynie na wystąpienie przez darczyńcę do obdarowanego z roszczeniem quasi-alimentacyjnym, które ma mu wyrównać stratę finansową, którą poniósł na skutek wykonanej darowizny.
Cena promocyjna: 116.1 zł
|Cena regularna: 129 zł
|Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: zł
Jak ocenić, czy dane zachowanie jest rażąco niewdzięczne i na jego podstawie można odwołać umowę darowizny już wykonaną?
Kodeks cywilny nie zawiera oznaczonego katalogu zachowań, które kwalifikują się jako rażąca niewdzięczność. Porównując to zagadnienie na tle innych europejskich regulacji prawnych trzeba wskazać, iż np. kodyfikacje prawa cywilnego we Francji, Austrii czy Szwajcarii przewidują katalog zamknięty zachowań, które pozwalają na odwołanie darowizny. Wśród nich najczęściej pojawia się popełnienie przestępstwa przeciwko darczyńcy lub okazanie mu ciężkiej zniewagi. Na gruncie prawa polskiego katalog tych zachowań, które winny być zakwalifikowane jako rażąca niewdzięczność jest otwarty. Oznacza to, iż należy sięgnąć do dorobku orzeczniczego, aby ocenić czy dane zachowanie pozwala na odwołanie darowizny.
W jakich przypadkach sądy uznają, że obdarowany zachował się rażąco niewdzięcznie?
Bez cienia wątpliwości, jako rażącą niewdzięczność należy kwalifikować popełnienie przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu darczyńcy, jak również popełnienie przestępstw o charakterze majątkowym. Również postępowanie sprzeczne z zasadami współżycia społecznego w stosunku do darczyńcy będzie uzasadniać odwołanie darowizny. Zatem, uporczywe nierealizowanie obowiązków rodzinnych, brak pomocy w chorobie, zaniedbanie osoby starszej będzie mogło być uznane za rażącą niewdzięczność. Trzeba pamiętać, iż na gruncie prawa polskiego mowa jest o rażącej niewdzięczności, zatem wymagane jest aby postępowanie obdarowanego było nie tylko niewdzięczne, lecz także rażące.
Co to oznacza w praktyce?
Pociąga to za sobą, iż postępowanie obdarowanego musi mieć charakter świadomy, często uporczywy i odpowiednio silny ciężar gatunkowy. W konsekwencji jednorazowo rzucone przekleństwo pod adresem darczyńcy w dużych emocjach może nie być uznane za rażąco niewdzięczne.
Załóżmy, że rodzice darowali córce i jej mężowi nieruchomość. Po pewnym czasie młode małżeństwo przeżywa kryzys i myślą o rozwodzie. Czy w takiej sytuacji darczyńcy mogliby odwołać darowiznę nieruchomości tylko wobec swojego zięcia?
W tej materii muszę po pierwsze zwrócić uwagę, iż postępowanie obdarowanego noszące cechy rażącej niewdzięczności musi być wymierzone w osobę darczyńcy. W konsekwencji zawiedzione nadzieje teściów co do trwania małżeństwa z ich córką czy też co do faktu posiadania potomstwa nie noszą per se charakteru rażącej niewdzięczności okazanej darczyńcom – teściom. W sytuacji jednak, gdyby jedyną motywacją obdarowanego małżonka do doprowadzenia do rozpadu jego małżeństwa było zrobienie na złość teściom, to stan ten uzasadniałby odwołanie darowizny, przy czym zwrócić trzeba uwagę na trudności dowodowe. Skupiając się na skutkach takiej rażącej niewdzięczność muszę poczynić założenie, iż darczyńcy darowali przedmiot darowizny do majątku wspólnego małżonków. Skutki odwołanie takiej darowizny nie są jednolicie oceniane zarówno w nauce prawa, jak i orzecznictwie. Osobiście skłaniam się do konkluzji, iż z uwagi na charakter wspólności majątkowej małżonków odwołanie darowizny złożone pod adresem tylko jednego z nich powoduje wyłącznie obowiązek zwrotu równowartości połowy wartości przedmiotu darowizny przez rażąco niewdzięcznego małżonka, natomiast nie dochodzi do powrotu prawa własności nieruchomości. Konkurencyjne stanowisko głosi, iż w takim przypadku dochodzi do powstania współwłasności między darczyńcami oraz obdarowanym małżonkiem, który nie okazał rażącej niewdzięczności.
Czy w pana ocenie, rozwiązania w prawie cywilnym odnośnie odwoływania darowizn są właściwe, czy wymagają zmian?
Obserwacje społeczne oraz poziom świadomości prawnej skłaniają do konkluzji, iż szereg regulacji prawnych odnoszących się do problematyki umowy darowizny nie realizują stawianych im zadań. W tej materii mogę wskazać na zagadnienie oznaczenia długości terminu do odwołania darowizny czy odpowiedniego zabezpieczenia interesów stron umowy. Niestety wywiad, który z założenia powinien być krótką wypowiedzią, nie pozwala na szerokie omówienie tych wątpliwości. Zachęcam zatem do pogłębionego zainteresowania się omawianą problematyką, a w której może okazać się pomocna moja monografia, która niedawno ukazała się na rynku.
Sprawdź również książkę: Odwołanie darowizny >>