SN: nie ma przestępstwa niealimentacji bez przesądzenia realnych możliwości utrzymania dziecka

Sąd Najwyższy wskazał, że jeśli oskarżony okresowo był osobą bezdomną i bezrobotną, to sąd nie powinien był automatycznie uznać go za winnego przestępstwa niealimentacji bez przeprowadzenia rozprawy i bez czynienia ustaleń w sprawie.

S. B. został oskarżony o to, że na przestrzeni wielu lat uporczywie uchylał się od wykonywania ciążącego na nim z mocy ustawy obowiązku opieki poprzez niełożenie na utrzymanie małoletniego syna alimentów, ustalonych na mocy wyroku sądu w kwocie po 500 zł, czym naraził go na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych i konieczność korzystania z Ośrodka Pomocy Społecznej. Zarzucony w akcie oskarżenia czyn zakwalifikowano jako przestępstwo niealimentacji (art. 209 § 1 k.k.). Jednocześnie prokurator zawarł w akcie oskarżenia wniosek o skazanie oskarżonego bez przeprowadzenia rozprawy na karę roku i 2 miesięcy pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres 4 lat próby, dozór kuratora oraz zobowiązanie do bieżącego łożenia na utrzymanie uprawnionego do alimentów.

Wyrok SR

Sąd rejonowy wydał wyrok, którym uznał oskarżonego za winnego popełnienia zarzuconego mu czynu. Sąd skazał oskarżonego na uzgodnioną i zawnioskowaną karę. Wyrok sądu karnego nie został zaskarżony przez strony i uprawomocnił się.

Kasacja RPO

Rzecznik Praw Obywatelskich wniósł kasację na korzyść skazanego, w której wskazał, że okoliczności popełnienia przestępstwa budziły istotne wątpliwości, gdyż w toku postępowania przygotowawczego nie zostało wyjaśnione, czy oskarżony dysponował możliwościami finansowymi, które pozwoliłyby mu na alimentowanie dziecka. Zdaniem RPO, sąd rejonowy, uwzględniając wniosek prokuratora, dopuścił się obrazy przepisów prawa.

LEX Pomoc Społeczna>>

Rozstrzygnięcie SN

Sąd Najwyższy uznał wniesioną kasację za zasadną i przychylił się do wniosku RPO, uznając wyrok sądu za rażąco wadliwy. W związku z tym Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał sądowi rejonowemu do ponownego rozpoznania.

Dobrowolne poddanie się karze

Sąd Najwyższy przypomniał, że w dacie orzekania przez sąd rejonowy, art. 335 § 1 k.p.k. przewidywał możliwość rozstrzygnięcia przez sąd - na wniosek prokuratora - o odpowiedzialności karnej oskarżonego za zarzucany mu czyn, bez przeprowadzenia rozprawy. Powyższe było jednak uzależnione od spełnienia wszystkich, wymienionych w tym przepisie warunków. Jako podstawowe kryterium uwzględnienia wniosku prokuratora wskazano by okoliczności popełnienia przestępstwa nie budziły wątpliwości.

Sąd Najwyższy wskazał również, że wniosek prokuratora o dobrowolne poddanie się karze nie jest dla sądu wiążący, a więc jeśli sąd go nie uwzględnia, to powinien sprawę skierować na rozprawę.

Niezasadny wniosek

W ocenie Sądu Najwyższego, złożony przez prokuratora wniosek nie powinien zostać uwzględniony. Co znamienne, zgromadzone w postępowaniu przygotowawczym dowody nie dawały podstaw do przyjęcia, że okoliczności popełnienia przestępstwa nie budzą wątpliwości. Choć niesprzecznie oskarżony nie łożył na syna alimentów, to należało odnotować, że okresowo był on bezdomny. Mężczyzna ten był również okresowo zarejestrowany jako osoba bezrobotna bez prawa do zasiłku. Nie pobierał świadczeń socjalnych. Nadto, w protokole przesłuchania zapisano: "bezrobotny", "bez dochodów" oraz "według oświadczenia bez majątku". Sąd Najwyższy zaznaczył jednocześnie, że oskarżony w swoich wyjaśnieniach przed prokuratorem zapewniał, że brak regulowania alimentów nie wynikał z jego złej woli. Oskarżony wyjaśnił, iż stan ten związany był ze zwalnianiem go z pracy. Oskarżony podał, iż "pracodawcy uważali, że jest zagrożeniem dla bezpieczeństwa z powodu swojego niedorozwoju umysłowego".

Konieczna rozprawa

Sąd Najwyższy uznał więc, że sąd karny powinien był wyjaśnić czy oskarżony obiektywnie nie mógł ponieść kosztów utrzymania dziecka, gdyż okoliczność ta jest konieczna do przesądzenia w sprawie o uporczywe uchylanie się od alimentacji (art. 209 § 1 k.k.). Sąd rejonowy nie przesądził winy oskarżonego, co wymagało czynienia ustaleń w zakresie realnych możliwości alimentowania dziecka.Sąd Najwyższy uwzględnił więc wniesioną kasację . Zwrócił też uwagę, że sąd ponownie rozpoznając sprawę karną oskarżonego powinien poddać krytycznej ocenie wniosek prokuratora i przeprowadzić rozprawę by usunąć ewentualne wątpliwości w materiale dowodowym.

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 lutego 2018 r., V KK 302/17, LEX nr 2449793.