Kolejny apel o reformę ubezwłasnowolnienia

Ubezwłasnowolnienie oznacza daleko idącą ingerencję w prawa i wolności osób, a zastosowanie tej instytucji powoduje pozbawienie lub ograniczenie zdolności do czynności prawnych - twierdzi Helsińska Fundacja Praw Człowieka. I dodaje, że obecne rozwiązania w tym zakresie stoją w sprzeczności z konstytucyjnymi i międzynarodowymi standardami ochrony praw osób z niepełnosprawnością intelektualną lub psychiczną.

Fundacja przyłącza się do apeli zmian w prawie oraz zachęca sądy do przemyślanego orzecznictwa w tej dziedzinie. - Na gruncie Konwencji o Prawach Osób z Niepełnosprawnościami stosowanie instytucji ubezwłasnowolnienia jest wyłączone. Z kolei zgodnie z orzecznictwem Europejskiego Trybunału Praw Człowieka środek ten powinien być stosowany w sytuacjach bardzo wyjątkowych, tam gdzie zawiodły wszystkie inne sposoby wsparcia danej osoby w samodzielnym życiu – czytamy w opinii HFPC.

Konieczność zmiany prawa 

Zdaniem autorów opracowania obecny model ubezwłasnowolnienia nie odpowiada potrzebom zróżnicowanej grupy, jaką stanowią osoby z niepełnosprawnością. - Nie każda niepełnosprawność intelektualna lub psychiczna powinna wiązać się z koniecznością ingerowania w zdolność do czynności prawnych. Aktualna regulacja powinna być zastąpiona rozwiązaniami przewidującymi możliwość dokonania indywidualnie dopasowanej i proporcjonalnej reakcji na trudności w samodzielnym prowadzeniu swoich spraw, których mogą doświadczać osoby z niepełnosprawnością intelektualną lub psychiczną - napisano w opinii. 
- Międzynarodowe wytyczne wskazują na obowiązek udzielania wsparcia osobom z niepełnosprawnościami psychicznymi lub intelektualnymi w samodzielnym korzystaniu ze zdolności do czynności prawnych,  by przez to zapewnić tym osobom realną możliwość urzeczywistniania autonomii i swobody działania, jaka przysługuje każdemu człowiekowi. Natomiast obecny kształt instytucji ubezwłasnowolnienia w pełni odpowiada modelowi zastępczego podejmowania decyzji – tłumaczy Jarosław Jagura, prawnik HFPC.
- Liczba osób ubezwłasnowolnionych w Polsce stale rośnie, co wiąże się m.in. z procesem starzenia się naszego społeczeństwa. Ustawodawca powinien zareagować na tę sytuację i wprowadzić odpowiednie mechanizmy wsparcia dla tych osób. Mimo podejmowania prac legislacyjnych zmierzających do reformy instytucji ubezwłasnowolnienia, do tej pory nie zostały wprowadzone żadne zmiany w tym zakresie – dodaje ekspert.

Wykładnia zgodna międzynarodowymi standardami 

Zdaniem autoró opinii wobec braku reformy instytucji ubezwłasnowolnienia, na sądach ciąży szczególny obowiązek wykładni przepisów o ubezwłasnowolnieniu w kontekście standardów ochrony praw osób z niepełnosprawnościami, gwarantujących poszanowanie godności i autonomii tych osób, prawa do niezależnego życia i włączenia w społeczeństwo oraz poszanowania życia prywatnego – podkreśla opinia HFPC. 
Jako przykład jest w niej wskazywane orzeczenie Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 2015 r. (sygn. V ACa 109/15), w którym sąd oddalając wniosek o ubezwłasnowolnienie odwołał się do międzynarodowych standardów ochrony praw człowieka. 
Sąd Apelacyjny zaznaczył, że „[a]rt. 30 Konstytucji oraz przepisy prawa międzynarodowego mające za przedmiot ochronę praw człowieka, doznają naruszenia w każdym wypadku orzeczenia ubezwłasnowolnienia, czy to całkowitego czy częściowego, które nie prowadzi do istotnej poprawy sytuacji prawnej lub faktycznej osoby, której ubezwłasnowolnienie dotyczy.”