Na problem kształcenia i doszkalania się czasie pandemii przez osoby pełniące funkcje doradcy obywatelskiego zwrócił uwagę poseł Tomasz Rzymkowski. W interpelacjach do ministra sprawiedliwości parlamentarzysta wskazuje, że w aktualnym stanie prawnym doradca obywatelski ma ustawowy obowiązek corocznego odbycia kursu doszkalającego. - Według interpretacji Ministerstwa Sprawiedliwości, oprócz urlopu macierzyńskiego jakakolwiek przerwa w corocznym doszkalaniu się, nawet przez nieaktywnego zawodowo doradcę obywatelskiego, skutkuje koniecznością odbycia kursu podstawowego, czyli de facto utratą uprawnień zawodowych – podnosi parlamentarzysta.
Poseł zapytał też resort sprawiedliwości, czy jest możliwe wprowadzenie zmiany przepisów tak, aby zapis brzmiał, że posiadany kurs podstawowy jest ważny bezterminowo oraz że ukończenie kursu doszkalającego pozwala na dalsze wykonywanie zawodu, a jego brak oznacza zawieszenie prawa do wykonywania czynności zawodowych doradcy obywatelskiego.
Zdaniem posła istotnym problemem jest też niewydolność systemu szkoleń w 2020 roku. Poseł obwinia za ten stan rzeczy Związek Biuro Porad Obywatelskich, który jako jedyny podmiot jest uprawiony do szkoleń doradców obywatelskich. Poseł twierdzi, że obostrzenia wynikające paragrafu 28 ust 9 rozporządzenia Rady Ministrów, z 9 października 2020 r. w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku ze stanem epidemii pozwalały prowadzić takie szkolenia.
Kurs doszkalający, co roku
W Polsce, według szacunków Związku Biuro Porad Obywatelskich funkcjonuje około pół tysiąca doradców obywatelskich działających na podstawie ustawy o nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnym poradnictwie obywatelskim oraz edukacji prawnej. Zgodnie z przepisami ustawy doradcą obywatelskim może być osoba, która:
- posiada wykształcenie wyższe
- ukończyła z oceną pozytywną szkolenie z zakresu świadczenia poradnictwa obywatelskiego, albo posiada doświadczenie w świadczeniu poradnictwa obywatelskiego i uzyskała zaświadczenie potwierdzające posiadanie wiedzy i umiejętności w tym zakresie wydane przez podmiot uprawniony do prowadzenia szkolenia oraz kursu doszkalającego (art. 11 ust. 3a pkt 2)
- korzysta z pełni praw publicznych oraz ma pełną zdolność do czynności prawnych oraz nie była karana za umyślne przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub przestępstwo skarbowe
Przepis art. 11a ust. 2 ustawy nakłada na doradcę obowiązek uczestnictwa w kursie doszkalającym, co najmniej raz w roku, począwszy od roku następnego po roku, w którym ukończył szkolenie albo uzyskał stosowane zaświadczenie.
Zdaniem ministerstwa, obowiązek ten należy traktować, jako nakaz stałego podnoszenia kwalifikacji zawodowych z zakresu praktycznych aspektów związanych ze świadczeniem poradnictwa obywatelskiego
Czytaj w LEX: Nieodpłatna pomoc prawna online w czasach epidemii >
Szkolenie a doszkolenie to różne pojęcia
Resort podkreśla, że ustawodawca w art. 11 ust. 3a pkt 2 ustawy posługuje się pojęciem „szkolenia z zakresu świadczenia nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego”, podczas gdy w art. 11a ust. 2 mówi o „kursie doszkalającym”. Tych różnych form nabywania wiedzy i umiejętności z zakresu świadczenia poradnictwa obywatelskiego nie należy ze sobą utożsamiać.
- W odniesieniu do kwestii związanej z niedopełnieniem obowiązku doszkalania przez doradcę w danym roku należy wskazać, że ustawodawca nie zawarł w ustawie regulacji określających konsekwencje z tym związane. Stąd też mając na uwadze zasadę legalizmu nie można domniemywać, że w takim przypadku doradca traciłby uprawnienia do świadczenia nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego – informuje Marcin Romanowski, viceminister sprawiedliwości.
Także Ija Ostrowska prezes Związku Biur Porad Obywatelskich (ZBPO) nie słyszała, aby doradca obywatelski utracił uprawnienia zawodowe w wyniku przerwy w corocznym doszkalaniu się. Uważa, jednak, że brak określenia w ustawie konsekwencji naruszenia obowiązku doszkalania przez doradcę rzeczywiście może prowadzić do rozbieżnych interpretacji. - Jednym ze standardów poradnictwa obywatelskiego jest zasada aktualności i rzetelności informacji, która wyraża się między innymi w postulacie ustawicznego kształcenia się doradców. Nie sposób stawiać na jednej szali powrotu z rocznego urlopu macierzyńskiego z kilkuletnią przerwą w wykonywaniu zawodu doradcy obywatelskiego. Poradnictwo świadczone przez doradcę dysponującego tak zdezaktualizowaną wiedzą i być może również zardzewiałymi umiejętnościami, może przynieść więcej strat aniżeli korzyści – mówi Ija.
Czytaj w LEX: Osoba uprawniona do otrzymania nieodpłatnej pomocy prawnej >
Związek broni się przed zarzutami
Ministerstwo Sprawiedliwości przyznaje, że rzeczywiście wymogi formalne i jakościowe do prowadzenia szkoleń i kursów dokształcających dla doradców obywatelskich spełnia obecnie tylko Związek Biur Porad Obywatelskich. - Droga dla innych podmiotów spełniających ustawowe przesłanki jest otwarta - zaznacza Marcin Romanowski, wiceminister sprawiedliwości.
Ija Ostrowska wskazuje, że ZBPO zrzesza obecnie kilkanaście doświadczonych podmiotów, prowadzących biura porad obywatelskich. - Z pragmatycznego punktu widzenia nie ma więc przeciwwskazań do podzielenia naszej organizacji i wyodrębnienia kilku związków, z których każdy z osobna spełniałby przesłanki z art. 11b ust. 2 ustawy, jednakże szacunek do historii naszej organizacji, która powstała 1998 roku, jest dla nas ważniejszy od zarzutów dotyczących rzekomego monopolu – mówi Ija Ostrowska.
Odpiera zarzuty, że system szkoleń jest niewydolny dowodząc, że w skład zespołu trenerskiego, prowadzącego szkolenia i kursy doszkalające, wchodzi kilkunastu wykwalifikowanych i doświadczonych szkoleniowców z różnych części kraju. Wylicza, że 2019 r. przeprowadzili oni 14 szkoleń (70 godzinnych) zakończonych egzaminami w 8 miastach: Warszawie, Łodzi, Krakowie, Katowicach, Rudzie Śląskiej, Lublinie, Gdyni i Szczecinie. Udział w szkoleniach wzięło 217 osób. 2 szkolenia zostały odwołane z powodu braku chętnych. Z zaplanowanych w 2019 r. 21 kursów doszkalających (8 godzinnych), odbyło się jedynie 12 kursów, w których udział wzięło 232 doradców. 9 kursów zostało odwołanych z powodu braku chętnych.
W 2020 r. przeprowadzono 9 szkoleń (70 godzinnych), w których udział wzięło 99 osób. Aż 7 szkoleń zostało odwołanych w związku z epidemią. Odbyło się również 67 kursów doszkalających 4 godzinnych i 4 kursy doszkalające 8 godzinne. Udział w kursach doszkalających wzięło 419 doradców. 11 kursów doszkalających zostało odwołanych z powodu braku chętnych, a 1 kurs doszkalający - w związku z epidemią.
- Problem z organizowaniem i prowadzeniem szkoleń wynikał z treści art. 11a ust. 3 ustawy. Uniemożliwiał on prowadzenie w formie zdalnej zajęć z zakresu metodyki pracy doradcy, które to, zgodnie z dyspozycją art. 11a ust. 1 ustawy stanowiły obligatoryjny element szkolenia z zakresu poradnictwa obywatelskiego – mówi Ija Ostrowska
Prezes związku przekonuje, że przepisy rozporządzenia z 9 października 2020 nie pozwalały na prowadzanie takich szkoleń, zaś w treści ust. 11 rozporządzenia, który wprowadził liczne wyłączenia w zakresie szkoleń, kursów i egzaminów specjalistycznych brak było szkoleń i kursów z zakresu świadczenia poradnictwa obywatelskiego. Konieczność zawieszenia stacjonarnej działalności szkoleniowej w ówczesnym stanie prawnym znalazła potwierdzenie w stanowisku Polskiej Izby Firm Szkoleniowych.
Minister zmienił przepisy
Choć Ministerstwo Sprawiedliwości w odpowiedzi na interpelację poselską nie podzieliło takiego stanowiska, to w ustawie z 21 stycznia 2021 r. o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw, wprowadzono przepisy, które umożliwiły doradcom obywatelskim zdobycie odpowiednich uprawnień oraz umożliwienie wykonania obowiązku doskonalenia zawodowego w czasie epidemii. Oznacza to, że w czasie epidemii szkolenia na doradcę obywatelskiego oraz kursy doszkalające mogą być w całości prowadzone z wykorzystaniem środków porozumiewania się na odległość.
- Ponadto doradcy obywatelscy, którzy – z uwagi na trwający stan epidemii – nie byli w stanie spełnić obowiązku doszkalania się w 2020 r., mają możliwość zrealizowania tego obowiązku do końca czerwca 2021 r. zachowując przy tym prawo do świadczenia nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego do 30 czerwca 2021 roku – informuje wiceminister sprawiedliwości Marcin Romanowski.