Redakcja serwisu Prawo.pl zebrała najważniejsze i najbardziej zaskakujące wydarzenia legislacyjne i orzecznicze, które zdarzyły się w mijającym roku. Kryterium, które przyjęliśmy, to znaczący wpływ na nasze życie i pracę - obecnie i w najbliższej przyszłości.
Oto subiektywny ranking wydarzeń prawnych 2021 r. :
1. Polska kwestionuje przynależność do Unii Europejskiej. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 7 października 2021 r. w sprawie wyższości polskiej Konstytucji nad Traktatem o UE i jego sprzeczność z Konstytucją (sygn. K 3/21).
To przełomowy krok w kierunku odchodzenia ze Wspólnoty, skoro państwo członkowskie kwestionuje ratyfikowane przez siebie traktaty Unii Europejskiej. Efektem tego wyroku jest ostra reakcja Komisji Europejskiej, która nie zawaha się skorzystać z uprawnień przysługujących jej na mocy Traktatów.
TK orzekł, że art. 1 akapit pierwszy i drugi w związku z art. 4 ust. 3 Traktatu o Unii Europejskiej w zakresie, w jakim Unia Europejska ustanowiona przez równe i suwerenne państwa - osiąga „nowy etap”, w którym organy UE działają poza granicami kompetencji przekazanych przez Polskę w traktatach.
Czytaj: Komisja Europejska uruchamia procedurę w sprawie orzeczeń polskiego TK>>
A także, że art. 19 ust. 1 akapit drugi Traktatu o Unii Europejskiej w zakresie, w jakim przyznaje sądom krajowym (sądom powszechnym, sądom administracyjnym, sądom wojskowym i Sądowi Najwyższemu) kompetencje do pomijania w procesie orzekania przepisów Konstytucji, jest niezgodny z art. 2, art. 7, art. 8 ust. 1, art. 90 ust. 1 i art. 178 ust. 1 Konstytucji.
Więcej: RPO: Minister bezprawnie zawiesza sędziów>>
Cena promocyjna: 34 zł
|Cena regularna: 34 zł
|Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: zł
2. Wprowadzenie stanu wyjątkowego na obszarze granicy państwowej z Białorusią i niezgodne z prawem jego przedłużenie.
Powodem wprowadzenia stanu wyjątkowego był wzmożony napływ imigrantów z Afganistanu, Syrii, Libii i państw afrykańskich. Stan wyjątkowy został wprowadzony na podstawie rozporządzenia Prezydenta – na wniosek Rady Ministrów z powodu „zagrożenia konstytucyjnego ustroju państwa, bezpieczeństwa obywateli lub porządku publicznego”. Celem stanu wyjątkowego jest przywrócenie warunków do normalnego funkcjonowania państwa.
Tym samym zostały ograniczone prawa obywateli, gdyż zakazano wjazdu i przebywania w obszarach przygranicznych. Zakaz wjazdu dotyczył także dziennikarzy.
Czytaj w LEX: Trociuk Stanisław, Stan wyjątkowy przy granicy z Białorusią – konsekwencje prawne >
Amnesty International ogłosiła, że zarówno rozporządzenie, jak i nowelizacje ustawy o ochronie granicy państwowej oraz ustawy o cudzoziemcach legitymizują brutalne odpychanie uchodźców od granic i są zaprzeczeniem zasad postępowania w przypadkach osób poszukujących ochrony międzynarodowej. A co więcej - na skutek wydanych aktów prawnych doszło do nieludzkiego traktowania i śmierci osób wyrzuconych z terytorium Polski.
Po zakończeniu stanu wyjątkowego, gdy nie można już było go przedłużyć, niemal te same zasady zostały wprowadzone w pasie przygranicznym na podstawie specjalnej ustawy.
Czytaj: Stan wyjątkowy wprowadzany bocznymi drzwiami i na większym obszarze>>
3. Rewolucja w podatkach, czyli uchwalenie przez Sejm tzw. Polskiego ładu
Główne regulacje Polskiego Ładu to:
- Wzrosną wynagrodzenia netto niemal 8 mln pracowników, czyli 2/3 osób zatrudnionych na etatach. Na skutek podwyższenia kwoty wolnej i podniesienia progów podatkowych w 2022 r.
- Wielu zatrudnionych i przedsiębiorców straci jednak po zniesieniu możliwości odliczania składki zdrowotnej od podatku.
- Pracownicy o zarobkach od 5,7 tys. zł brutto do 12,8 tys. zł brutto miesięcznie nie stracą lub zyskają i to mimo braku możliwości odliczenia składki zdrowotnej.
- Na reformie zyskają też rodziny. Już w przyszłym roku wspólnie rozliczający się małżonkowie będą korzystać z podwójnej kwoty wolnej wynoszącej aż 60 tys. zł i podwyższonego do 120 tys. zł progu podatkowego.
- Rodzice wychowujący co najmniej 4 dzieci korzystać będą z PIT-0 dla rodzin 4+. To co najmniej 85 528 zł przychodu bez PIT na każdego rodzica.
Do jasnych stron Polskiego Ładu, można zaliczyć chęć ucywilizowania polskiego rynku pracy i warunków zatrudnienia na podobieństwo innych krajów Unii Europejskiej, położonych na Zachód od Odry i Nysy. Zdaniem ekspertów nowe regulacje najmocniej dotkną zleceniobiorców – odliczenie ulgi nie będzie im przysługiwało wcale, a na korzyści z wyższej kwoty wolnej poczekają aż do kwietnia 2023 roku.
Czytaj w LEX: Kręski Tomasz, Polski Ład - zmiany w PIT >
- Mamy skomplikowany i niejasny ogół przepisów prawnych w zakresie ustalania i poboru podatków, który staje się jeszcze gorszy. To bardzo duże obciążenie dla przedsiębiorców. Najgorzej będą sobie z tym radzić przedstawiciele MŚP, bo nie zawsze sięgają po wsparcie doradców podatkowych – komentuje prof. Adam Mariański, przewodniczący Krajowej Izby Doradców Podatkowych i Komisji Podatkowej BCC.
Jak stwierdza Przemysław Pruszyński, sekretarz Rady Podatkowej Konfederacji Lewiatan, największym minusem ustawy są zmiany w zakresie opłacania składki zdrowotnej przez przedsiębiorców. Odchodzi się od prostej, zryczałtowanej płatności - na rzecz skomplikowanego mechanizmu ustalania podstawy wymiaru na podstawie dochodu podatkowego przedsiębiorcy. Wprowadza się to tylko po to, aby istotnie podnieść podatki.
Księgowi zmieniają umowy z klientami i wprowadzają podwyżki – wszystko przez dodatkowe obowiązki wynikające z nowych przepisów. Trudniej - nie tylko finansowo - będą mieli klienci biur. Komplet dokumentów do zaksięgowania trzeba będzie przekazać dużo wcześniej. W przeciwnym razie, biuro nie zdąży odliczyć podatku.
4. Sąd konstytucyjny nie musi rozpoznawać sprawy w rozsądnym terminie ani być prawidłowo ustanowiony. Wyrok TK z 24 listopada 2021 r. w sprawie art. 6 Konwencji Praw Człowieka i skarga ministra sprawiedliwości dotycząca oceny statusu sędziów przez sąd.
Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że art. 6 ust. 1 zdanie pierwsze Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z 1950 r., w zakresie, w jakim pojęciem sądu użytym w tym przepisie obejmuje Trybunał Konstytucyjny, jest niezgodny z Konstytucją.
Ponadto według TK, Europejski Trybunał Praw Człowieka nie ma kompetencji do oceny legalności wyboru sędziów Trybunału Konstytucyjnego, bo jest niezgodny z art. 194 ust. 1 w związku z art. 8 ust. 1 Konstytucji.
Minister Zbigniew Ziobro idzie dalej - w kolejnej skardze domaga się od TK stwierdzenia niezgodności z konstytucją art. 6 w szerszym zakresie, w którym dopuszcza dokonywanie przez sądy krajowe lub międzynarodowe wiążącej oceny zgodności z polską konstytucją ustaw dotyczących sądownictwa, by w ten sposób ustalić spełnienie przesłanki "sądu ustanowionego ustawą".
Prof. Stanisław Biernat: Trybunał Konstytucyjny nie zauważył, jak zawstydzający jest jego wyrok. Broniąc stanowczo tezy, że nie jest sądem w rozumieniu art. 6 EKPC zgodził się tym samym, że nie musi spełniać wymagań przewidzianych w tym przepisie, tj. nie musi być niezawisły i bezstronny.
5. "Lex Czarnek" - Projekt zmiany prawa oświatowego: ograniczenie roli dyrektorów szkół
Rada Ministrów przyjęła projekt ustawy w połowie listopada. Proponowane przepisy wzmacniają rolę kuratora oświaty jako organu sprawującego nadzór pedagogiczny, m.in. w zakresie kontroli oraz egzekwowania zaleceń pokontrolnych, a także organizacji zajęć w szkołach przez stowarzyszenia i organizacje. Potoczna nazwa projektu nawiązuje do nazwiska obecnego ministra edukacji i nauki Przemysława Czarnka, po którego kierownictwem został on przygotowany i jest przez niego promowany.
Czytaj: Lex Czarnek "spada" z porządku obrad? Jeżeli już, to tylko na tydzień>>
- Przyjęty przez rząd projekt nowelizacji ustawy o prawie oświatowym, znany jako "lex Czarnek", który trafi za chwilę pod obrady Sejmu to zamach na wolną, samorządną, otwartą i nowoczesną szkołę. Projektowane zmiany, w zgodnej opinii nauczycielskich związków zawodowych, kadry kierowniczej oświaty, władz samorządowych i organizacji społecznych prowadzących działania na rzecz edukacji, uderzają w polskie szkoły. Naruszają prawa rodziców, dzieci i młodzieży, pogłębiają nierówności, utrudniają pracę nauczycieli i nauczycielek, a w konsekwencji obniżają jakość polskiej edukacji – czytamy w stanowisku Związku Miast Polskich.
Jego autorzy dodają, że samorządowcy, związki i stowarzyszenia nauczycielskie oraz organizacje społeczne od dawna sprzeciwiają się próbom upolitycznienia polskich szkół.
6. Kara nałożona przez Trybunał Sprawiedliwości UE za ingerencję w środowisko przez kopalnię Turów.
Czytaj w LEX: Spór o kopalnię Turów, czyli stosowanie i efektywność środków tymczasowych w postępowaniach dotyczących naruszenia prawa unijnego >
Polska i Czechy czekają na wyrok TSUE w sprawie zanieczyszczenia środowiska w związku z wydobyciem węgla w kopalni Turów. Tymczasem TSUE zobowiązał Polskę na czas trwania postępowania do zatrzymania pracy kopalni. Ze względu na niezaprzestanie wydobycia węgla brunatnego w kopalni Turów, Polska została zobowiązana do zapłaty na rzecz Komisji Europejskiej okresowej kary pieniężnej w wysokości 500 tys. euro dziennie. - Tego rodzaju środek należy uznać za konieczny do wzmocnienia skuteczności środka tymczasowego zarządzonego postanowieniem z dnia 21 maja 2021 r. i odwiedzenia tego państwa członkowskiego od opóźniania dostosowania swojego zachowania do tego postanowienia - stwierdziła w postanowieniu wydanym przez wiceprezes Trybunału Rosario Silva de Lapuerta.
Rząd polski zapewnia, że kar nie zapłaci i nie chce wstrzymać wydobycia i produkcji energii elektrycznej. W uchwale z 27 grudnia br. Rada Ministrów podkreśliła, że kopalnia Turów będzie nadal pracować. Kosztuje to podatników już 220 mln złotych.
Czytaj w LEX: Bujalski Rafał, Kopalnia w Turowie z zakazem wydobywania węgla. Omówienie postanowienia TS z dnia 21 maja 2021 r., C-121/21 R (Czechy p. Polsce) >
7. Kara 1 mln euro dziennie za utrzymywanie Izby Dyscyplinarnej nałożona 27 października 2021 r. i kontynuacja pracy tej Izby
14 lipca Polska została zobowiązana przez TSUE do "natychmiastowego zawieszenia" stosowania przepisów krajowych, odnoszących się do uprawnień Izby Dyscyplinarnej Sądu Najwyższego. Komisja Europejska podała 7 września, że uważa, że Polska nie podjęła wszystkich środków niezbędnych do pełnego wykonania nakazu Trybunału.
- Trybunał Sprawiedliwości UE kompletnie lekceważy i ignoruje polską konstytucję i wyroki Trybunału Konstytucyjnego. Działa poza kompetencjami i nadużywa instytucji kar pieniężnych i środków tymczasowych - podkreślił wiceminister sprawiedliwości Sebastian Kaleta, odnosząc się do komunikatu TSUE w sprawie Izby Dyscyplinarnej SN. - To kolejny etap operacji mającej oderwać od Polski wpływ na ustrój naszego państwa, to uzurpacja i szantaż - dodał. - Nie panikujmy, jeszcze nic nie zapłaciliśmy - komentował wicemarszałek Sejmu Ryszard Terlecki.
Izba Dyscyplinarna nadal działa, a Komisja Europejska wstrzymuje z tego powodu wypłaty unijnych funduszy rozwojowych dla Polski.
Czytaj w LEX: Konsekwencje prawne wyroku TSUE z 2 marca 2021 r. A.B. i in. przeciwko Krajowej Radzie Sądownictwa >
8. Nielegalne powołanie sędziów do Sądu Najwyższego, uchylenie uchwał KRS, ale osoby nominowane przez Prezydenta nie muszą opuszczać swoich stanowisk - wyroki Naczelnego Sądu Administracyjnego z maja 2021 .
Naczelny Sąd Administracyjny po rozpoznaniu odwołań od uchwały Krajowej Rady Sądownictwa sprawie przedstawienia (nieprzedstawienia) wniosków o powołanie do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego Sądu Najwyższego w Izbie Cywilnej, a także uchwały Krajowej Rady Sądownictwa z 24 sierpnia 2018 r. w przedmiocie przedstawienia (nieprzedstawienia) wniosków o powołanie do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego Sądu Najwyższego w Izbie Karnej uchylił zaskarżone uchwały.
13 maja 2021 r. NSA rozpoznał kolejne odwołanie od uchwały Krajowej Rady Sądownictwa o powołanie do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego Sądu Najwyższego w Izbie Cywilnej i je uchylił. W pozostałych sprawach rozpoznawanych przez NSA w dniu 13 maja 2021 r. dotyczących konkursów do Izby Dyscyplinarnej oraz Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych odroczono posiedzenie Sądu.
W uzasadnieniu wyroku sądu czytamy: Nie istnieje w obrocie prawnym uchwała, która powołała na urząd kilku sędziów, w tym obecną prezes tej Izby Joannę Lemańską i sędziego Aleksandra Stępkowskiego, który jest rzecznikiem prasowym całego Sądu Najwyższego. Sąd dodał, że konstytucja przewiduje, że sędziowie są powoływani przez prezydenta na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa, której z kolei powołanie budzi poważne wątpliwości. Ale sędziowie wadliwie powołani muszą pozostać na swoim urzędzie.
9. Lex TVN, czyli próba ograniczenia wolności mediów, uchwalenie przez Sejm ustawy o radiofonii i telewizji i weto Prezydenta RP z 27 grudnia br.
Nowelizacja ustawy wraca do Sejmu. Musi ją przegłosować 3/5 posłów, do czego raczej nie dojdzie. - Regulacja narusza zasadę, że umów należy dotrzymywać i uderza w interesy podmiotu, który otrzymał legalną koncesję na nadawanie – podkreślił prezydent Andrzej Duda. Prezydent wziął pod uwagę polsko-amerykańską umowę handlową z 1990 r. Dodał, że ustawa naruszała zasadę ochrony interesów w toku, umniejszała prerogatywy prezydenta, budziła spory w społeczeństwie, o czym mówili mu obywatele. Opowiedział się za wprowadzeniem ograniczeń udziału zagranicznego kapitału w mediach, zastrzegając, że należy je wprowadzić w przepisach, które zaczną obowiązywać w przyszłości.
10. Wprowadzenie tzw. paszportów covidowych.
Jednak wbrew zapowiedziom rządu, nie dają one w zasadzie żadnych przywilejów zaszczepionym. Z wyjątkiem ułatwień w podróżach zagranicznych.
Dr Paweł Grzesiowski, ekspert Naczelnej Rady Lekarskiej do spraw pandemii, nie ma wątpliwości, że jesteśmy już zanurzeni w fali pandemicznej. - Trwa wojna z wirusem na śmierć i życie. Ciągłe robienie uników i opóźnianie decyzji zwiększa straty w ludziach. Potrzebujemy zdecydowanego przywództwa, jasnych decyzji, bo codziennie giną ludzie, których można uratować - podkreśla.
Czytaj w LEX: Czy szkoła ma prawo żądać przedstawienia paszportów covidowych od uczniów?
11. Uchylanie uchwał samorządowych dotyczących Stref Wolnych od LGBT.
Uchwały samorządowe podjęte na różnych szczeblach dotyczące "Stref wolnych od LGBT" przyjmowano głównie w 2020 roku. Niektóre sejmiki oraz rady miast i gmin uchyliły w 2021 roku swoje uchwały o wprowadzeniu takich stref w obawie przed wstrzymaniem z tego powodu funduszy unijnych. Np. radni sejmiku woj. świętokrzyskiego uchylili stanowisko "przeciw ideologii LGBT" i przyjęli uchwałę w sprawie "poszanowania wielowiekowej tradycji i kultury RP oraz równouprawnienia i sprawiedliwego traktowania".
Czytaj w LEX: Kalitta Emilia, Strefy wolne od LGBT a aksjologiczny aspekt partnerstwa miast >
Sądy administracyjne wydają jednak w tych sprawach rozbieżne orzeczenia. Cztery tego typu uchwały zostały unieważnione przez WSA - chodzi o gminy Istebna, Klwów, Serniki i radę w Osieku. - Nie ma czegoś takiego jak ideologia LGBT, tylko chodzi o ludzi. Ta uchwała ewidentnie narusza gwarantowaną przez Konstytucję RP zasadę równości, która zakłada, że wszystkie osoby są wobec prawa równe i wszyscy mamy prawo do równego traktowania przez organy władzy publicznej – wskazywał na przykład we wrześniu ub.r. WSA w Kielcach w odniesieniu do ostatniej z tych spraw.
Ale na przykład lubelski sąd administracyjny w odniesieniu do uchwał Rady Powiatu Ryckiego oraz lubelskiego sejmiku uznał w lutym br., że "uchwały nie zostały podjęte w sprawie z zakresu administracji publicznej, a tym samym nie mogą być przedmiotem kontroli sądu administracyjnego".
12. Sędziowie ścigani za przestępstwa karne, w tym sędziowie Sądu Najwyższego. Zawieszanie ich w czynnościach służbowych za stosowanie prawa europejskiego i za zbrodnie przeciwko ludzkości.
We wszystkich przypadkach chodzi o "starych" sędziów, czyli powołanych na urząd przed zmianami dotyczącymi Sądu Najwyższego i Krajowej Rady Sądownictwa.
Izba Dyscyplinarna SN 2 lipca br. uchyliła immunitet sędziowski byłemu prezesowi Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Józefowi Iwulskiemu i wyraziła zgodę na pociągnięcie go do odpowiedzialności karnej. Prokurator IPN chce postawić sędziemu zarzut zbrodni komunistycznej, która nie przedawnia się.
Zobacz analizę w LEX: Immunitet sędziego >
Czytaj: Izba Dyscyplinarna zgadza się na zawieszenie w czynnościach sędziego Gąciarka>>
Izba Dyscyplinarna Sądu Najwyższego zezwoliła 29 września br. na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej sędziego tego Izby Karnej SN Marka Pietruszyńskiego. Prokuratura zarzuca sędziemu niedopełnienie obowiązków, w wyniku których doszło do bezprawnego pobytu mężczyzny w więzieniu. Podobny zarzut postawiono sędziemu Włodzimierzowi Wróblowi i Andrzejowi Stępce.
Jednak w kwietniu - Izba Dyscyplinarna Sądu Najwyższego nie wyraziła zgody na zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie do prokuratury warszawskiego sędziego Igora Tuleyi w celu postawienia mu zarzutów dotyczących ujawnienia tajemnicy ze śledztwa. Sędzia jest zawieszony w czynnościach służbowych już ponad rok.
Sprawdź również książkę: Czasem trzeba powiedzieć „nie” – Małgorzata Gersdorf w rozmowie z Krzysztofem Sobczakiem o swojej walce o niezależne sądy ebook >>
