SN: znaczne pogorszenie sytuacji życiowej to też utrata polepszenia materialnych warunków życia

Znaczne pogorszenie sytuacji życiowej, które jest przesłanką przyznania odszkodowania najbliższym członkom rodziny zmarłego, oznacza również utratę realnej możliwości polepszenia materialnych warunków życia i realizacji planów życiowych w przyszłości - stwierdził Sąd Najwyższy.

Zgodnie z utrwalonym w orzecznictwie Sądu Najwyższego stanowiskiem spowodowanie śmierci osoby bliskiej może stanowić naruszenie dobra osobistego członków rodziny zmarłego w postaci szczególnej więzi rodzinnej i uzasadniać przyznanie im zadośćuczynienia na podstawie art. 448 w związku z art. 24 § 1 k.c., jeżeli śmierć nastąpiła na skutek deliktu, który miał miejsce przed dniem 3 sierpnia 2008 r. Takie stanowisko SN zajął m.in. w uchwale z dnia 22 października 2010 r. (sygn. akt III CZP 76/10, OSNC-ZD 2011, z. B, poz. 42).

Zadośćuczynienie a odszkodowanie

W wyroku z dnia 20 sierpnia 2015 r. (sygn. akt II CSK 594/14) Sąd Najwyższy dokonał porównania roszczenia o zadośćuczynienie za naruszenie dobra osobistego (na przykładzie roszczenia o zadośćuczynienie za zerwanie więzi rodzinnej) z roszczeniem o naprawienie szkody majątkowej wynikającej ze śmierci. Roszczenie o zadośćuczynienie za naruszenie dobra osobistego przyznawane na podstawie art. 448 w zw. z art. 24 § 1 k.c. jest rodzajowo i normatywnie odmienne od roszczenia zmierzającego do naprawienia szkody majątkowej, opartego na art. 446 § 3 k.c. Zadośćuczynienie jest oderwane od sytuacji majątkowej pokrzywdzonego oraz od konsekwencji, jakie śmierć osoby bliskiej powoduje w szeroko rozumianej sferze interesów majątkowych powoda; ma na celu złagodzenie cierpienia psychicznego wywołanego śmiercią osoby najbliższej, traumatycznych przeżyć z nią związanych oraz ułatwienie przystosowania się do zmienionej sytuacji życiowej. Przewidziane w art. 446 § 3 k.c. odszkodowanie obejmuje natomiast szeroko pojęte szkody majątkowe, często nieuchwytne lub trudne do precyzyjnego wyliczenia, prowadzące do znacznego pogorszenia sytuacji życiowej osoby najbliższej.

Zaproszenie na szkolenie: Prawidłowy sposób formułowania zarzutów i wniosków w środkach odwoławczych i środkach zaskarżenia w kodeksie postępowania cywilnego>>>

Znaczne pogorszenie sytuacji życiowej

Ocena znacznego pogorszenia sytuacji życiowej zależna jest od rozmiarów ujemnych następstw natury majątkowej, zarówno już istniejących, jak i dających się przewidzieć - w świetle zasad doświadczenia życiowego - w przyszłości, z uwzględnieniem stanu zdrowia osoby uprawnionej, jej wieku, warunków i trudności życiowych, stosunków rodzinnych i majątkowych. Istotne jest również porównanie tej sytuacji ze stanem, w jakim uprawniony znajdowałby się, gdyby nie doszło do śmierci osoby bliskiej.
W judykaturze i doktrynie ukształtowało się stanowisko, że chociaż należy przy zasądzaniu tego odszkodowania uwzględniać całokształt okoliczności wpływających na sytuację życiową najbliższych zmarłego, to jednak kompensata ta ma służyć naprawieniu szkody majątkowej. Podstawą przyznania odszkodowania z art. 446 § 3 k.c. jest znaczne pogorszenie sytuacji życiowej, a więc nie tylko obecnej sytuacji materialnej, lecz także utrata realnej możliwości polepszenia materialnych warunków życia i realizacji planów życiowych w przyszłości. Obejmuje ono kompensatę uszczerbku majątkowego wynikającego przykładowo z nieotrzymywania części dochodów zmarłego z różnych źródeł, która przypadała na poszkodowanego w czasie, gdy najbliższa osoba żyła. Uszczerbek majątkowy poszkodowanego może także wynikać z braku możliwości zaoszczędzenia wydatków na różnorakie potrzeby zaspokajane wcześniej przez zmarłego, pozbawienia poszkodowanego opieki, wsparcia w trudnościach życiowych, braku możliwości korzystania z umiejętności zmarłego i pomocy lub wyręki w bieżących sprawach dnia codziennego. To wszystko przekłada się na sytuację majątkową pokrzywdzonego choćby przez konieczność poniesienia wydatków, których nie byłoby, gdyby osoba bliska żyła.

Odszkodowanie kompensuje tylko straty majątkowe

Przed wprowadzeniem do kodeksu cywilnego art. 446 § 4 k.c. Sąd Najwyższy dokonywał w niektórych orzeczeniach rozszerzającej wykładni art. 446 § 3 k.c., przyjmując, że zakres znacznego pogorszenia sytuacji życiowej, o którym jest mowa w tym przepisie, obejmuje także niekorzystne zmiany w sferze dóbr niemajątkowych najbliższych członków rodziny osoby zmarłej. Pogląd ten stracił na aktualności wobec wprowadzenia art. 446 § 4 k.c. i obecnie nie ma już wątpliwości, że odszkodowanie przewidziane w art. 446 § 3 k.c. kompensuje wyłącznie majątkowe negatywne następstwa śmierci osoby bliskiej. Potwierdził to SN w powołanym wyżej wyroku z dnia 20 sierpnia 2015 r.