Jak twierdzą w uzasadnieniu do projektu jego autorzy, obecnie istnieje zjawisko rozproszenia nadzoru nad mieniem państwowym, któremu towarzyszy funkcjonowanie, w administracji rządowej oraz w agencjach państwowych, komórek organizacyjnych realizujących tożsame zadania z zakresu dominium państwa, jednakże działających w różnych standardach proceduralnych i organizacyjnych. Powyższe zjawisko powoduje brak prawnych możliwości wprowadzenia jednolitych standardów wykonywania uprawnień przysługujących Skarbowi Państwa w spółkach kapitałowych i przedsiębiorstwach państwowych.
Projektowana ustawa określa organizację nadzoru właścicielskiego Skarbu Państwa oraz reguluje zasady wykonywania określonych w ustawie praw i obowiązków przysługujących Skarbowi Państwa w stosunkach cywilnoprawnych, dotyczących mienia państwowego nienależącego do innych państwowych osób prawnych, wykonywania uprawnień majątkowych i osobistych przysługujących Skarbowi Państwa w stosunku do określonych w ustawie państwowych osób prawnych i spółek z udziałem Skarbu Państwa, komercjalizacji przedsiębiorstw państwowych, prywatyzacji spółek z udziałem Skarbu Państwa, wykonywania uprawnień przysługujących Skarbowi Państwa w podmiotach o kluczowym znaczeniu dla Skarbu Państwa, przyznawania uprawnionym pracownikom oraz rolnikom lub rybakom prawa do nieodpłatnego nabycia akcji oraz realizacji tego uprawnienia.
Projektowana ustawa wprowadza zasadę, według której jej przepisy stosuje się w zakresie nieuregulowanym odrębnie w przepisach innych ustaw, w szczególności regulujących ustrój państwowych osób prawnych lub spółek z udziałem Skarbu Państwa, z utrzymaniem zastrzeżenia, iż przepisów dotyczących państwowych osób prawnych oraz do należącego do nich mienia albo akcji, nie stosuje się do podmiotów innych niż państwowe osoby prawne - w czasie trwania przewłaszczenia ich mienia albo ich akcji na zabezpieczenie roszczeń przysługujących Skarbowi Państwa, reprezentowanemu przez ministra właściwego do spraw finansów publicznych, z tytułu udzielonych poręczeń lub gwarancji.

Przepisy projektowanej ustawy przewidują:
1. skupienie w jednym akcie prawnym przepisów o nadzorze właścicielskim Skarbu Państwa, zawartych w różnych aktach prawnych, a w szczególności w ustawach: o komercjalizacji i prywatyzacji oraz o zasadach wykonywania uprawnień przysługujących Skarbowi Państwa;
2. powierzenie wykonywania nadzoru właścicielskiego Skarbu Państwa, zadań związanych ze zbywaniem akcji i udziałów w spółkach Skarbu Państwa oraz zakończeniem procesów prywatyzacji bezpośredniej przedsiębiorstw państwowych, co do zasady, ministrowi właściwemu do spraw Skarbu Państwa - m.in. przez wprowadzenie zmian w obowiązujących przepisach ustawowych, zmierzających do poszanowania tej zasady oraz przez wprowadzenie domniemania właściwości dla ministra właściwego do spraw Skarbu Państwa do wykonywania uprawnień właścicielskich wobec składników mienia państwowego, wobec których odrębne przepisy nie określają wprost państwowej osoby prawnej właściwej do ich wykonywania;
3. utworzenie Komitetu Nominacyjnego dla potrzeb implementowania szczególnych rozstrzygnięć w zakresie nadzoru właścicielskiego nad podmiotami o kluczowym znaczeniu dla Skarbu Państwa, wynikających z założeń Narodowego Programu Nadzoru Właścicielskiego.

Uregulowanie organizacji nadzoru właścicielskiego Skarbu Państwa w sposób zaproponowany w przepisach projektowanej ustawy zmierza do umożliwienia docelowego systemowego przesądzenia w przepisach prawa o rozdzieleniu funkcji imperium i dominium państwa w sferze gospodarczej, co pozwoli na uniknięcie istniejących obecnie sporów kompetencyjnych między organami administracji rządowej odpowiedzialnymi za kształtowanie i realizację polityki państwa za pomocą instrumentów regulacyjnych, a ministrem właściwym do spraw Skarbu Państwa reprezentującym Skarb Państwa, jako uczestnika obrotu.
Dodatkowo projektowana ustawa systemowo porządkuje kwestie związane z gospodarowaniem autorskimi prawami majątkowymi, których właścicielem jest Skarb Państwa oraz gospodarowaniem nieruchomościami stanowiącymi własność Skarbu Państwa.

Projektowana regulacja ma na celu zdjęcie nadmiernego formalizmu przy zawieraniu umów o niewielkim stopniu ryzyka finansowego z równoczesnym zachowaniem kontroli sprawowanej przez Ministra Skarbu Państwa w odniesieniu do transakcji o większej wartości.
Nową instytucją prawną, której celem jest zapewnienie przejrzystości dysponowania mieniem państwowym w obrocie, jest wprowadzenie zasady jawności czynności prawnych, których przedmiotem są składniki aktywów trwałych państwowych osób prawnych. Zasada ta znajdzie zastosowanie w odniesieniu do wszystkich takich czynności prawnych bez względu wartość rynkową przedmiotu rozporządzenia.
Zasady reprezentowania Skarbu Państwa określone w przepisach projektowanej ustawy nie ulegają istotnym zmianom w porównaniu z obecnie obowiązującymi przepisami ustawy z dnia 8 sierpnia 1996 r. o zasadach wykonywania uprawnień przysługujących Skarbowi Państwa (Dz. U. Nr 106, poz. 493 z późn. zm.). Nakłada się jednakże na ministra właściwego do spraw Skarbu Państwa obowiązek podjęcia czynności zmierzających do odzyskania kwot należnych Skarbowi Państwa z tytułu przychodów z prywatyzacji oraz dochodów z mienia, którym gospodaruje.
Projekt ustawy przewiduje utworzenie nowej instytucji - Komitet Nominacyjny. Celem tego Komitetu, działającego poza strukturą administracji rządowej, będzie działanie na rzecz podniesienia kompetencji i wzmocnienia roli organów nadzorczych w podmiotach o szczególnym znaczeniu dla Skarbu Państwa poprzez przeprowadzaną na nowych zasadach selekcję kandydatów do pełnienia funkcji w tych organach. Komitet Nominacyjny ma udzielać rekomendacji, która nie ma mieć charakteru wiążącego w tym znaczeniu, że nie powoduje powstania, po stronie organu powołującego członków organu nadzorczego, bezwzględnego obowiązku powołania konkretnej osoby, której Komitet Nominacyjny udzielił rekomendacji.
Projekt ustawy, w celu podniesienia jakości zarządzania, poprzez lepszy dobór kandydatów na członków zarządów, przewiduje generalną zasadę, zgodnie z którą, w spółkach z większościowym udziałem Skarbu Państwa lub państwowych osób prawnych członków zarządu powołuje i odwołuje rada nadzorcza spółki. Stanowi to kontynuację rozwiązań funkcjonujących pod rządami ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji (Dz. U. z 2002 r. Nr 171, poz. 1397 z późn. zm.).
Projektowane przepisy, w odróżnieniu od ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji, określają minimalne kryteria, jakie muszą spełniać członkowie zarządów spółek z większościowym udziałem Skarbu Państwa lub państwowych osób prawnych, nie odsyłając w tym zakresie do przepisów wykonawczych. Ich weryfikacja należeć będzie do rady nadzorczej spółki, jako organu uprawnionego do powołania członków zarządu. Projekt określa także okoliczności, które wyłączają możliwość pełnienia funkcji członka zarządu powyższych spółek. Rada nadzorcza, kierując się interesem spółki, może rozszerzyć wymagania stawiane kandydatom na dane stanowisko.
Projektowana ustawa wprowadza zasadę, iż ustanawianie składu osobowego zarządu spółki handlowej należy do kompetencji jej organów korporacyjnych we wszystkich spółkach z większościowym udziałem Skarbu Państwa lub państwowej osoby prawnej.
Nowym rozwiązaniem jest wprowadzenie możliwości delegowania członka rady nadzorczej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z większościowym udziałem Skarbu Państwa lub państwowej osoby prawnej, na okres nie dłuższy niż trzy miesiące, do czasowego wykonywania czynności członka zarządu, który został odwołany, złożył rezygnację albo z innych przyczyn nie może sprawować swoich czynności. Proponowane rozwiązanie ma umożliwić sprawne przywrócenie możliwości funkcjonowania spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, szczególnie w przypadku spółek, w których funkcjonuje jednoosobowy zarząd.
Zgodnie z projektem ustawy, w spółkach z większościowym udziałem Skarbu Państwa, obligatoryjnie powinna zostać ustanowiona rada nadzorcza. Jedynie w jednoosobowych spółkach Skarbu Państwa z ograniczoną odpowiedzialnością, które znajdują się w trudnej sytuacji finansowej, można nie ustanawiać rady nadzorczej. W takich przypadkach kompetencje rady nadzorczej, wynikające z przepisów prawa lub umowy spółki, wykonuje zgromadzenie wspólników lub pełnomocnik wspólnika.
Podobnie jak w przypadku zarządu spółek powstałych w drodze komercjalizacji, również w przypadku rad nadzorczych tych spółek zdecydowano, że nie zostaną utrzymane regulacje przyznające pracownikom, bądź pracownikom i rolnikom lub rybakom prawo wyboru swoich przedstawicieli do rady nadzorczej.
Projekt wprowadza obowiązek dokonywania oceny sytuacji ekonomicznej spółek z udziałem Skarbu Państwa lub państwowej osoby prawnej przez organy wykonujące prawa z akcji należących do Skarbu Państwa, na podstawie informacji przekazanych przez osoby wskazane lub wyznaczone przez Skarb Państwa do pełnienia funkcji członka rady nadzorczej.
W przepisach projektu ustawy nałożono na osoby wskazane lub wyznaczone przez Skarb Państwa do pełnienia funkcji członka rady nadzorczej obowiązek przekazywania ministrowi właściwemu do spraw Skarbu Państwa sprawozdań dotyczących sytuacji prawnej i ekonomicznej spółki oraz informacji o zmianach w składzie organów spółek z udziałem takiej spółki (rodzaj, zakres i terminy przekazywania informacji właściwemu organowi zostanie określony w drodze rozporządzenia Rady Ministrów).
W projekcie ustawy zdefiniowano pojęcie podmiotu o kluczowym znaczeniu dla Skarbu Państwa oraz określono kryteria, na podstawie których określone podmioty będą mogły być zaliczone do tej kategorii, przez umieszczenie w normatywnie ustalonym wykazie podmiotów o kluczowym znaczeniu dla Skarbu Państwa.

Zgodnie z przepisami projektowanej ustawy za podmiot o kluczowym znaczeniu dla Skarbu Państwa może być uznana spółka z udziałem Skarbu Państwa lub państwowych osób prawnych oraz niebędąca spółką państwowa osoba prawna. Ogólnymi przesłankami, które muszą być spełnione aby takie podmioty można było uznać za podmioty o kluczowym znaczeniu dla Skarbu Państwa, są:
1. szczególne znaczenie dla interesów gospodarczych Skarbu Państwa,
2. szczególny wpływ na stabilność i bezpieczeństwo infrastruktury niezbędnej do prawidłowego funkcjonowania gospodarki krajowej, w tym jej poszczególnych sektorów.

Spełnienie tych ogólnych przesłanek nie jest jednak wystarczające, bowiem za podmiot o kluczowym znaczeniu dla Skarbu Państwa można będzie uznać wyłącznie podmiot, który spełnia łącznie następujące warunki:
1. pozostaje we władztwie korporacyjnym Skarbu Państwa,
2. prowadzi działalność przynajmniej w jednym z przedmiotów wymienionych w ustawie lub w skład jego przedsiębiorstwa wchodzi przynajmniej jeden rodzaj infrastruktury spośród wymienionych w ustawie.

W projekcie ustawy skonkretyzowano również pojęcie działalności o kluczowym znaczeniu dla Skarbu Państwa wskazując, iż za taką działalność uznaje się: wykonywanie działalności operatora systemu gazowego lub elektroenergetycznego, wytwarzanie energii elektrycznej, produkcja benzyn silnikowych lub oleju napędowego, transport rurociągowy w zakresie ropy naftowej, benzyn silnikowych, oleju napędowego lub gazu ziemnego, podziemne magazynowanie ropy naftowej lub gazu ziemnego, przeładunek towarów w portach morskich, w szczególności w zakresie ropy naftowej i jej produktów oraz skroplonego gazu ziemnego, wydobywanie węgla kamiennego lub gazu ziemnego, wydobywanie i przerób rud miedzi, działalność finansowa, działalność ubezpieczeniowa, świadczenie usług pocztowych oraz produkcja uzbrojenia lub sprzętu wojskowego.

Według projektu ustawy infrastrukturą o kluczowym znaczeniu dla Skarbu Państwa jest: system przesyłowy gazowy lub elektroenergetyczny, infrastruktura telekomunikacyjna umożliwiająca przesyłanie sygnałów publicznej radiofonii i telewizji między nadawcą a siecią nadajników, infrastruktura kolejowa, infrastruktura lotnicza oraz infrastruktura przeznaczona do produkcji uzbrojenia lub sprzętu wojskowego.

W projekcie rezygnuje się z trybu prywatyzacji bezpośredniej, doprecyzowując jednocześnie samo pojęcie prywatyzacji. W sposób wyraźny zostało wskazane, iż zbywanie akcji na rzecz spółki celem ich umorzenia nie stanowi prywatyzacji. Ponadto z pojęcia prywatyzacji wyłączono nieodpłatne zbycie akcji na rzecz jednostek samorządu terytorialnego oraz wniesienie przez Skarb Państwa przedsiębiorstwa do jednoosobowej spółki Skarbu Państwa. Wszczęte jednak procesy prywatyzacji bezpośredniej, które często są procesami wieloletnimi będą podlegały dokończeniu na mocy dotychczasowych przepisów.

W projektowanej ustawie zachowano w niemal niezmienionym kształcie dotychczasową definicję komercjalizacji. Projektowana ustawa przejmuje regulacje dotyczące komunalizacji spółek Skarbu Państwa, które zostały wprowadzone ustawą z dnia 19 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy o komercjalizacji oraz ustawy o zasadach nabywania od Skarbu Państwa akcji w procesie konsolidacji spółek sektora elektroenergetycznego (Dz. U. z 2009 r. Nr 13, poz. 70).

Jakkolwiek projektowana ustawa w sposób zasadniczy zmienia podejście do procesu przekształceń własnościowych (zakłada się rezygnację z trybu prywatyzacji bezpośredniej po 31 grudnia 2012 r.), to utrzymana zostaje instytucja wniesienia przedsiębiorstwa do jednoosobowej spółki Skarbu Państwa. Do projektu ustawy transponowano rozwiązania funkcjonujące w tym zakresie na gruncie ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji nie dokonując przy tym istotnych zmian.

Projektowany akt prawny w dalszym ciągu utrzymuje przepisy dotyczące trybu zbywania akcji należących do Skarbu Państwa (art. 72). Zachowana zostaje zasada, iż akcje Skarbu Państwa zbywane są w trybach ustawowych, mających charakter konkurencyjny, bezwarunkowy i otwarty.

Akcje należące do Skarbu Państwa będą mogły zostać sprzedane na podstawie oferty publicznej w rozumieniu art. 3 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o ofercie publicznej, warunkach wprowadzania instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz o spółkach publicznych (Dz. U. Nr 184, poz. 1539 z późn. zm., dalej: u.o.p.). Dodatkowo, oferta publiczna będzie musiała zostać objęta prospektem emisyjnym lub memorandum informacyjnym sporządzanym na potrzeby tej oferty lub na potrzeby dopuszczenia tych akcji do obrotu regulowanego. Oznacza to, że powyższym trybem nie będą objęte oferty publiczne przeprowadzane przez Skarb Państwa bez obowiązku sporządzania prospektu emisyjnego, na podstawie wyłączenia z art. 129 u.o.p.

Projekt przewiduje możliwość wykorzystania nowoczesnego mechanizmu zwiększającego szansę na korzystną sprzedaż oferowanych akcji, jakim jest stabilizacja pomocnicza.

Zgodnie z projektowaną regulacja, zbycie akcji lub udziałów należących do Skarbu Państwa będzie mogło nastąpić poza obrotem zorganizowanym, z użyciem systemu kojarzącego oferty kupna i sprzedaży, zorganizowanego i prowadzonego przez spółkę prowadzącą rynek regulowany. Sprzedaż akcji i udziałów poprzez platformę transakcyjną będzie dokonywana w zakresie wyjątków od sporządzenia prospektu emisyjnego, przyjętych w u.o.p. Po przeprowadzeniu sprzedaży akcji w tym trybie będzie możliwość późniejszego dopuszczenia i wprowadzenia akcji do obrotu w alternatywnym systemie obrotu lub na rynku regulowanym, organizowanych przez spółkę prowadzącą rynek regulowany, co ma sprzyjać rozwojowi prywatyzowanych spółek. Sprzedaż akcji lub udziałów Skarbu Państwa przy wykorzystaniu systemu transakcyjnego spółki prowadzącej rynek regulowany zapewni odpowiedni poziom jawności, przejrzystości oraz sprawny przebieg całego procesu sprzedaży.

Projektowana ustawa utrzymuje uprawnienia pracownicze do nieodpłatnego nabywania akcji w niezmienionym kształcie, zachowując je również w odniesieniu do rolników i rybaków, w przypadku prywatyzacji przedsiębiorstw sektora rolno-spożywczego.

Projekt ustawy utrzymuje również po stronie Skarbu Państwa instrument pozwalający na prowadzenie bardziej elastycznej polityki gospodarczej polegającej na tworzeniu, na bazie spółek z udziałem Skarbu Państwa, większych organizmów gospodarczych poprzez możliwość zaoferowania uprawnionym pracownikom nieodpłatnego nabycia akcji innej spółki niż ta, w której nabyli oni prawo do nieodpłatnego nabycia akcji w sytuacji, gdy akcje spółki powstałej w wyniku komercjalizacji mają zostać wniesione do spółki z udziałem Skarbu Państwa.

W projekcie ustawy przyjęto dotychczas obowiązującą zasadę finansowania zadań realizowanych przez ministra właściwego do spraw Skarbu Państwa ze środków państwowych funduszy celowych, funkcjonujących dotychczas na podstawie art. 56 ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji.

Projektowana ustawa wprowadza dodatkowe regulacje prawne służące wspieraniu inicjatywy pracowniczej w procesach prywatyzacyjnych a także w odniesieniu do pracowników podmiotów w upadłości, lub takich, których prywatyzacja mogłaby się opóźnić z uwagi na zmniejszone zainteresowanie inwestorów. Powyższe rozwiązania mają również na celu zwiększenie zainteresowania jednostek samorządu terytorialnego udziałem w ww. procesach.

Projekt ustawy został skierowany do rozpatrzenia przez Radę Ministrów.

Artykuł pochodzi z programu System Informacji Prawnej LEX on-line