Członek zarządu jest związany przepisami ustaw, w tym zwłaszcza kodeksu spółek handlowych, a także treścią statutu spółki i regulaminem zarządu. Ponadto, ze względu na charakter pełnionej funkcji, jest zobowiązany do posiadania odpowiednich kompetencji oraz do starannego i rzetelnego działania.

W przypadku uchybienia obowiązkom, członek zarządu może ponieść:

  • odpowiedzialność cywilnoprawną wobec spółki: za wyrządzoną jej szkodę, za naruszenie zakazu konkurencji czy za dokonanie czynności prawnej bez zgody właściwego organu spółki,
  • odpowiedzialność cywilnoprawną wobec wierzycieli spółki, m.in. za szkodę wyrządzoną przy podwyższaniu kapitału zakładowego czy w razie niezłożenia w terminie wniosku o upadłość przedsiębiorstwa,
  • konsekwencje karne, przede wszystkim w przypadku zamierzonego i bezprawnego działania na szkodę spółki, doprowadzenia przez członka zarządu do nabycia przez spółkę własnych akcji albo brania ich w zastaw (gdy stanowi to naruszenie obowiązujących przepisów), a także za niezłożenie w terminie wniosku o upadłość.

Członek zarządu może jednak zwolnić się od odpowiedzialności wobec spółki jeśli wykaże, że nie brał udziału w podejmowaniu decyzji wyrządzających spółce szkodę, uzyska absolutorium z wykonywania obowiązków lub podpisze umowę ze spółką w sprawie zwolnienia z długu. Może też ubezpieczyć się od ryzyka działań podejmowanych na stanowisku członka zarządu.

  1. Odpowiedzialność cywilnoprawna członków zarządu

     

    1. Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną spółce

      Członek zarządu ponosi odpowiedzialność odszkodowawczą wobec spółki, jeśli zostanie stwierdzone przez sąd istnienie następujących przesłanek:

      • spółka doznała szkody w wyniku działania lub zaniechania członka zarządu,
      • działanie lub zaniechanie, które spowodowało szkodę, było sprzeczne z ustawą (np. k.s.h.) lub statutem spółki - istotne jest, że choć zarządzający jest związany także regulaminem zarządu, nie ponosi konsekwencji prawnych z powodu jego naruszenia (chyba, że określone zapisy regulaminu są tożsame z zapisami statutu lub przepisami k.s.h.).

      W przypadku odpowiedzialności odszkodowawczej prawo przewiduje domniemanie winy po stronie członka zarządu. Oznacza to, że musi on wykazywać, że szkoda powstała bez jego winy. W praktyce do najczęstszych przypadków odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną spółce akcyjnej należą sytuacje w których członek zarządu bądź to celowo działał na szkodę spółki - np. wykorzystując stanowisko dla własnych interesów - bądź też gdy nieprofesjonalnie zarządzał spółką. Za szkodę wyrządzoną spółce członek zarządu odpowiada całym swoim majątkiem.

    2. Odpowiedzialność za naruszenie zakazu konkurencji

      Bez zgody spółki członek zarządu nie może zajmować się interesami konkurencyjnymi, w tym uczestniczyć w spółce konkurencyjnej jako wspólnik lub członek organu. W razie naruszenia zakazu ponosi on odpowiedzialność odszkodowawczą wobec spółki. Również i tutaj odpowiedzialność członka zarządu nie jest limitowania, a ograniczona jest jedynie wysokością szkody.

    3. Odpowiedzialność w razie dokonania czynności prawnej bez zgody właściwego organu spółki

      Statut spółki może przewidywać, że na dokonanie wybranych czynności prawnych zarząd powinien uzyskać zgodę walnego zgromadzenia bądź rady nadzorczej. Czynność prawna dokonana bez wymaganej zgody jest mimo to ważna, jednak członkowie zarządu mogą zostać pociągnięci do odpowiedzialności odszkodowawczej wobec spółki z tytułu naruszenia statutu. Jeżeli jednak zgody właściwego organu wymagają przepisy k.s.h. wówczas taka czynność prawna jest nieważna.

    4. Odpowiedzialność wobec wierzycieli za szkodę powstałą przy podwyższaniu kapitału zakładowego

      Członkowie zarządu odpowiadają solidarnie ze spółką wobec wierzycieli, jeżeli w oświadczeniu przy rejestrowaniu spółki lub przy podwyższaniu kapitału zakładowego podali fałszywe dane. Dotyczy to m.in. sytuacji, gdy członek zarządu umyślnie lub wskutek niedbalstwa składa fałszywe oświadczenie, że wkłady pieniężne zostały wniesione albo fałszywie zapewnia, że zostaną one wniesione w przyszłości. W takiej sytuacji odpowiada on wspólnie ze spółką przez okres 3 lat od zarejestrowania podwyższonego kapitału zakładowego, niezależnie od tego, jak poważne było uchybienie i jak wielka była szkoda. Przykładowo, mimo że nieprawdziwe dane podane przez zarządzającego dotyczyły wkładu tylko niewielkiej wartości, odpowie on wspólnie ze spółką za wszelkie jej zobowiązania, niezależnie od ich sumy. Tak surowe konsekwencje mają więc charakter swoistej represji w stosunku do członka zarządu.

  2. Odpowiedzialność karna członków zarządu

    W najbardziej drastycznych przypadkach wyrządzenia szkody spółce, wobec członka zarządu może być stosowana odpowiedzialność karna. Sąd może orzec sankcje karne w następujących sytuacjach:

    • zamierzone i bezprawne działanie na szkodę spółki, np. sprzeniewierzenie mienia, celowe (np. w zmowie) nabywanie usług dla spółki po zawyżonych cenach, nabywanie nieistniejących usług niematerialnych. Odpowiedzialność ponoszą również osoby, które współdziałają z członkiem zarządu w tego typu działaniach;
    • doprowadzenie przez członka zarządu do nabycia przez spółkę własnych akcji albo brania ich w zastaw - działaniem karalnym jest tylko takie zachowanie, które stanowi naruszenie obowiązujących przepisów. Przykładowo, nie jest karalny skup akcji własnych, realizowany zgodnie z przepisami k.s.h.

     

  3. Odpowiedzialność członków zarządu za niezłożenie wniosku o upadłość spółki akcyjnej

    Szczególnie istotnym zagadnieniem jest odpowiedzialność członków zarządu w przypadku niezłożenia w ustawowym, dwutygodniowym terminie, wniosku o jej upadłość. Konsekwencje niedopełnienia tego obowiązku w stosunku do zarządzających są bardzo szerokie i obejmują odpowiedzialność wobec wierzycieli spółki za zobowiązania cywilnoprawne, podatkowe, z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, skutki karne. Możliwe jest również orzeczenie wobec członka zarządu zakazu prowadzenia działalności gospodarczej i pełnienia innych funkcji (m.in. zajmowania stanowiska członka zarządu i rady nadzorczej). Bieżące analizowanie sytuacji spółki pod kątem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości jest więc szczególnie istotne, ponieważ skutki zaniechania w tym zakresie mogą być bardzo dotkliwe.

  4. Zasady zwalniania członka zarządu z odpowiedzialności

    Prawo przewiduje daleko idącą odpowiedzialność członków zarządu za szkodę wyrządzoną spółce. Istnieje jednak kilka praktycznych sposobów zwolnienia z tej odpowiedzialności, bądź jej istotnego ograniczenia. Po pierwsze, odpowiedzialność ponoszą członkowie zarządu, którzy podjęli działania wyrządzające spółce szkodę bądź zaniechali działań, do których byli zobowiązani. Nie odpowiadają natomiast ci członkowie zarządu, którzy wyrazili w tej kwestii swój sprzeciw.
    W celu uniknięcia odpowiedzialności cywilnoprawnej wobec spółki, wskazane jest uzyskiwanie absolutorium z wykonywania obowiązków członka zarządu, które co do zasady zwalnia go z odpowiedzialności. Członek zarządu - mimo uzyskania absolutorium - nie będzie jednak zwolniony z odpowiedzialności za te działania, które nie były znane walnemu zgromadzeniu w chwili udzielania absolutorium. Warto również zawierać umowy między spółką a członkiem zarządu w zakresie zwolnienia z długu. Innym sposobem praktycznego zwolnienia z odpowiedzialności jest zawarcie umowy ubezpieczenia od ryzyka działań podejmowanych na stanowisku. Powoduje to przejęcie przez ubezpieczyciela ciężaru finansowego odpowiedzialności członka zarządu.
    W tekście jedynie zasygnalizowano istnienie podstaw i przesłanek odpowiedzialności członków zarządu w spółce akcyjnej. Jakkolwiek analiza wskazanych wyżej represji ustawowych wobec członków zarządu może odstraszać od pełnienia tej funkcji, to jednak profesjonalne i rzetelne wykonywanie obowiązków, mając na uwadze dobro spółki, pozwala na uniknięcie odpowiedzialności, zarówno cywilnoprawnej, jak i karnej.

 

Konrad Nowak, adwokat,
Kancelaria Prawna Chajec, Don-Siemion & Żyto (CDZ)