W Krakowie debatowano o międzynarodowym prawie karnym

Wyzwania stojące przed Międzynarodowym Trybunałem Karnym zarówno z punktu widzenia przepisów, jak i wykorzystywania nowych technologii - były tematami Pierwszej Międzynarodowej Konferencji Współczesne wyzwania międzynarodowego wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych, która odbyła się w weekend w Krakowie. Wydarzenie zgromadziło prawników polskich i zagranicznych, a patronami wydarzenia były m.in. Wydawnictwo Wolters Kluwer Polska i Prawo.pl.

1st International Conference Contemporary Challenges of International Criminal Justice zorganizowano pierwszego czerwca, w ramach Krakowskiego Centrum Międzynarodowego Wymiaru Sprawiedliwości w Sprawach Karnych, które zostało utworzone na mocy zarządzenia Rektora UJ. Powołanie Centrum spotkało się z głosami uznania ekspertów, którzy w trakcie debaty niejednokrotnie zwracali uwagę na potrzebę istnienia forum wymiany myśli w zakresie międzynarodowego prawa karnego. Jak akcentowano, ten obszar prawa jest szczególnie istotny z uwagi na trwające konflikty zbrojne w różnych częściach świata. Debatujący nieustannie przypominali o sytuacji krajów objętych działaniami wojennymi.

Wybitni prawnicy w Krakowie

W skład Komitetu Organizacyjnego Konferencji weszli prof. Piotr Hofmański, były prezes Międzynarodowego Trybunału Karnego oraz prof. Andrzej Światłowski. Obok nich Konferencją zajmowali się dr Sonia Głogowska i dr Paweł Czarnecki. Językiem konferencji był angielski.

W wydarzeniu wzięli udział nie tylko polscy eksperci zajmujący się międzynarodowym prawem karnym, ale i zagraniczni prawnicy, którzy od lat poświęcają się temu obszarowi prawa. W debatach brali udział m.in. prof. Hanna Kuczyńska, prof. Paweł Wiliński, prof. Claus Kreß, prof. Péter Kovács i prof. Kuniko Ozaki. Do debat aktywnie włączali się także słuchacze konferencji, którzy nie ustawali w zadawaniu pytań prelegentom.

Czytaj także na Prawo.pl:  Bezwzględne dożywocie zniknie z Kodeksu karnego - jest już projekt

Zasada komplementarności

Dyskusje podzielono na trzy panele. O tym, dlaczego pierwszy z nich koncentrował się na zasadzie komplementarności tłumaczy dr Paweł Czarnecki, jeden z organizatorów wydarzenia, nauczyciel akademicki w Katedrze Postępowania Karnego WPiA UJ, społeczny kurator sądowy w sprawach nieletnich w Sądzie Rejonowym dla Krakowa Krowodrzy w Krakowie, mediator w sprawach karnych przy Sądzie Okręgowym w Krakowie.

- Wybrana na temat pierwszego panelu zasada komplementarności ma bezsprzecznie kluczowe znaczenie dla funkcjonowania Międzynarodowego Trybunału Karnego w Hadze - organu międzynarodowego, którego zadaniem jest pociągnięcie do odpowiedzialności osób za najpoważniejsze przestępstwa. Zasada ta polega na tym, że MTK uzupełnia, a w żadnym zakresie nie zastępuje systemów krajowych sądów karnych. Z reguły komplementarności wynika, że to państwa mają pierwszeństwo w prowadzeniu postępowań, sądzeniu i wykonaniu orzeczeń za przestępstwa. Zatem MTK prowadzi postępowanie karne co do zasady wyłącznie wówczas, gdy dane państwo nie chce (np. chroni sprawcę przed odpowiedzialnością) lub też jest niezdolne do rzetelnego przeprowadzenia postępowania przed niezależnym i bezstronnym organem (np. z powodu działań wojennych, wojny domowej, rozpadu struktur państwowych, katastrofy naturalnej itp.) - przypomina dr Paweł Czarnecki.

Dr Paweł Czarnecki zwraca uwagę, że zasada komplementarności stanowi nie tylko polityczny zapis w Statucie, ale też regułę wynikającą i tworzoną przez praktyków, organy ścigania, polityków i aktywistów. 

W toku pierwszego panelu Konferencji zwracano uwagę na spory co do tego, jak należy rozumieć tę zasadę, a także na rolę MTK i zasady współpracy prowadzonej przez kraje.

 - Zasadę komplementarności można rozumieć różnorako, nie tylko jako formę współpracy i konsultacji między wymiarem sprawiedliwości krajowym oraz MTK, który dopiero wkracza, gdy państwa nie radzą sobie z postępowaniem karnym. Dla niektórych komplementarność ma gwarantować suwerenność państwa, dla innych zapewnia  ona podział kompetencji między państwami. W debacie między ekspertami przeważał jednak ton, że tak naprawdę zasada komplementarności tworzy równowagę między obiema rodzajami sprawiedliwości - podkreślał dr Paweł Czarnecki. Chodzi więc o to, że nie ma miejsca zawłaszczanie spraw, ale aktywne wspieranie wymiaru sprawiedliwości.

- Sukcesem jest sytuacja, gdy MTK nie będzie prowadził postępowań, gdyż państwa rzetelnie je przeprowadziły - akcentuje dr Paweł Czarnecki.

- W dyskusji pojawiały się odwołania do aktualnych sytuacji mających miejsce w Gazie, w Afganistanie czy w Ukrainie. W tym kontekście zwracano uwagę, że MTK realizując zasadę komplementarności musi mierzyć się licznymi trudnościami nie tylko faktycznym, prawnymi, ale przede wszystkim politycznymi. Komplementarność jest takim mechanizmem, który ma pomagać w sprawnym funkcjonowaniu sądownictwa w wymiarze międzynarodowym. Z całą pewnością zdaniem uczestników konferencji w przyszłości musi dojść do przedefiniowania zasady komplementarności o nowe zadania, które mają polegać bardziej na szkoleniu, wspieraniu krajowych systemów prawnych, niż ograniczaniu ich jurysdykcji - zauważył dr Czarnecki.

- Moim zdaniem współcześnie należy postrzegać że MTK nie tyle jawi się jako ostatnia instancja, ale raczej partner, który ma wspierać, rozwijać krajowy system wymiaru sprawiedliwości. MTK tego systemu nie zastępuje, nie ogranicza, chyba że krajowy system prawny w żadnym zakresie nie jest w stanie sprawować swojej funkcji - podkreślał dr Paweł Czarnecki.

Problematyczna jurysdykcja MTK

Jurysdykcji Międzynarodowego Trybunału Karnego poświęcono drugi z paneli.

- Wśród prelegentów wystąpili znawcy międzynarodowego prawa karnego jakimi są prof. Péter Kovács, prof. Kuniko Ozaki, prof. Claus Kreß oraz - jako przewodniczący panelu - prof. Paweł Wiliński. Debata dotyczyła przede wszystkim zakresu jurysdykcji MTK oraz przewidywanych kierunków jej rozszerzenia.

Poruszona została między innymi kwestia ekobójstwa (eng. ecocide). Podczas panelu prof. Kovács wskazywał, jak konkretne regulacje Statutu Rzymskiego już uwzględniają konieczność ochrony środowiska w międzynarodowym porządku prawnym. Zastanawialiśmy się ponadto w jaki sposób ochrona ta mogłaby ulec zmianie przez rozszerzenie jurysdykcji trybunału o kolejną zbrodnię - właśnie zbrodnię ekobójstwa. Jest to temat trudny, bo w tym momencie raczej nie ma szans na rozszerzenie jurysdykcji Trybunału ponad te przestępstwa, które już zostały wskazane w art. 5 Statutu Rzymskiego, zarówno z przyczyn politycznych, jak i finansowych - zwraca uwagę dr Sonia Głogowska, współorganizująca Konferencję.

- Kolejne zagadnienie poruszone w dyskusji dotyczyło zbrodni agresji oraz zmiany podejścia do tej zbrodni, która nastąpiła w świadomości społecznej oraz w debacie naukowej i publicznej w ostatnim czasie, zwłaszcza w związku z wojną w Ukrainie. Aktualnie Trybunał ma ograniczone możliwości ścigania zbrodni agresji z uwagi na sposób uregulowania w Statucie mechanizmu uruchamiania jurysdykcji wobec tej zbrodni. Mechanizmy te są inne w stosunku do zbrodni agresji niż w odniesieniu do pozostałych zbrodni. Należałoby się więc zastanowić  nad tym, w jaki sposób zaradzić tej sytuacji. Jest to niezwykle aktualny temat w świetle ostatnich wydarzeń i cieszę się, że mieliśmy okazję wymiany poglądów w tak znakomitym gronie - podkreśliła dr Głogowska.

W wywiadzie dla Prawo.pl (wkrótce planowana publikacja) prof. Piotr Hofmański zwracał uwagę na problem jurysdykcji MTK.

- Od lat toczą się dyskusje nad potrzebą włączenia do katalogu zbrodni międzynarodowych nowych typów, takich jak ecoside, terroryzm międzynarodowy, międzynarodowy handel ludźmi. Jest to obecnie raczej debata akademicka, albowiem realia polityczne nie sprzyjają poważnej dyskusji na ten temat - wskazał prof. Hofmański.

Nowe technologie a sądzenie spraw karnych

W trakcie ostatniego z paneli eksperci zwracali uwagę na blaski i cienie wykorzystywania szeroko pojętych nowych technologii w międzynarodowym wymiarze sprawiedliwości. Akcentowano, że nowe technologie mogą być wykorzystywane w trakcie konfliktów zbrojnych przeciwko człowiekowi, ale należy postrzegać je także jako środki, które mogą aktywnie wspierać proces sprawowania wymiaru sprawiedliwości i ułatwiające rozwiązywanie problemów stojących przed prawnikami.

W szczególności sędzia Międzynarodowego Trybunału Karnego Chang-ho Chung koncentrował się na zagadnieniu stosowania nowych technologii przy ustalaniu faktów w toku prowadzonych sporów sądowych. W swoich rozważaniach akcentował on specyfikę orzekania w międzynarodowych sprawach karnych, w których niejednokrotnie gromadzi się ogromną ilość materiału dowodowego.

Z kolei prof. Karolina Kremens z Uniwersytetu Wrocławskiego zwracała uwagę na problem wykorzystania technologii z perspektywy rozsądzania sporów przed międzynarodowym trybunałem. Podkreślała, że w tego rodzaju sporach uczestnicy często przebywają w krajach oddalonych od sądu, co nie pozostaje bez wpływu na tok prowadzonej sprawy. Prof. Kremens zwracała uwagę na dobre i złe strony wykorzystywania nowoczesnych technologii, jak i na konieczność balansowania między różnymi wartościami chronionymi prawem (efektywne orzekanie musi uwzględniać w szczególności prawa stron). Odnosząc się do tych kwestii prelegentka odwoływała się m.in. do art. 63 Rzymskiego Statutu Międzynarodowego Trybunału Karnego. Przepis ten dotyczy prawa do uczestnictwa oskarżonego na rozprawie. Natomiast prof. Michele Caianiello zwracał w szczególności uwagę na zagadnienie dowodów i oceny ich wiarygodności.

W toku trzeciego panelu prelegenci i uczestnicy konferencji zwracali również uwagę na szybkość i usprawnienia, które mogą wiązać się z wykorzystywaniem w sądach sztucznej inteligencji i zagrożeniami, które ona za sobą niesie. Nie zapominano przy tym o szczególnej roli sędziów w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości.

Plan publikacji wystąpień

Wydarzenie zakończyło podsumowanie, które przedstawił prof. Piotr Hofmański. Były prezes MTK przypomniał o kluczowych kwestiach poruszanych przez prelegentów i przywołał niektóre z uwag, które okazały się bardzo trafne. Prof. Hofmański przedstawił plan opublikowania tekstów wystąpień odnoszących się do materii prezentowanych na Konferencji i zapraszał zainteresowanych do przesyłania tekstów.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.