Czasami bez wywiadu środowiskowego ani rusz - kurator pilnie potrzebny

Wywiad środowiskowy opracowywany przez kuratora pozwala sądowi na ustalenie informacji potrzebnych do prowadzonego postępowania. Chodzi nie tylko o sprawy karne, ale też np. rodzinne. Szczeroki bywa też zakres tego czego ma się dowiedzieć, poprzez sytuacje w środowisku rodzinnym, szkolnym, zawodowym, po stan zdrowia i majątkowy.

Jak wynika z art. 214 par 1 k.p.k. w razie potrzeby, a w szczególności, gdy niezbędne jest ustalenie danych co do właściwości i warunków osobistych oraz dotychczasowego sposobu życia oskarżonego, sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator, zarządza w stosunku do oskarżonego przeprowadzenie wywiadu środowiskowego przez kuratora sądowego lub inny podmiot uprawniony na podstawie odrębnych przepisów, a w szczególnie uzasadnionych wypadkach przez policję. Niekiedy natomiast przeprowadzenie wywiadu środowiskowego jest konieczne. Obowiązek obejmuje sprawy o zbrodnie i te w stosunku do oskarżonego, który w chwili czynu nie ukończył 21 roku życia, jeżeli zarzucono mu popełnienie umyślnego występku przeciwko życiu. Z przepisów wynika, że wywiadu środowiskowego można nie przeprowadzać w stosunku do oskarżonego, który nie ma w kraju stałego miejsca zamieszkania.

Czytaj: Kurator może dostać zwrot za przejazdy swoim autem, ale droga do niego będzie wyboista >>

Wynik wywiadu środowiskoego

Zgodnie z art. 214 par 4 k.p.k. wynik wywiadu środowiskowego powinien w szczególności zawierać:

1. imię i nazwisko osoby przeprowadzającej wywiad;
2. imię i nazwisko oskarżonego;
3. zwięzły opis dotychczasowego życia oskarżonego oraz dokładne informacje o środowisku oskarżonego, w tym rodzinnym, szkolnym lub zawodowym, a nadto informacje o jego stanie majątkowym i źródłach dochodów;
4. informacje dotyczące stanu zdrowia oskarżonego, a także o nadużywaniu przez niego alkoholu, środków odurzających, środków zastępczych lub substancji psychotropowych;
5. własne spostrzeżenia i konkluzje osoby przeprowadzającej wywiad, zwłaszcza dotyczące właściwości i warunków osobistych oraz dotychczasowego sposobu życia oskarżonego.

Jednocześnie dane o osobach, które dostarczyły informacji w ramach wywiadu środowiskowego, osoba przeprowadzająca wywiad ujawnia jedynie na żądanie sądu, a w postępowaniu przygotowawczym - prokuratora.

Przepisy stanowią, że osoby, które dostarczyły informacji w ramach wywiadu środowiskowego, mogą być w razie potrzeby przesłuchane w charakterze świadków.

Ustawodawca przewidział, że policja jest obowiązana udzielić osobie przeprowadzającej wywiad pomocy przy wykonywaniu zadań związanych z wywiadem środowiskowym w celu zapewnienia jej bezpieczeństwa.

Do osoby powołanej do przeprowadzenia wywiadu środowiskowego stosuje się odpowiednio przepisy o wyłączeniu sędziego. Orzeka o tym sąd, a w postępowaniu przygotowawczym - prokurator.

Czytaj: Kuratorzy chcą potwierdzenia, że pracują w szczególnie trudnych warunkach - zbierają na badanie>>

Źródło rodzina i sąsiedzi, godziny od 6 do 22 

Kluczowe są także przepisy Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 11 czerwca 2003 r. w sprawie regulaminu czynności w zakresie przeprowadzania wywiadu środowiskowego oraz wzoru kwestionariusza tego wywiadu (Dz. U. Nr 108, poz. 1018). Wynika z nich w szczególności to, że wywiad środowiskowy przeprowadza podmiot wyznaczony przez organ zarządzający wywiad, na którego obszarze działania oskarżony ma miejsce zamieszkania. Zwróćmy uwagę na niektóre przepisy rozporządzenia. Wywiad przeprowadza się w miejscu zamieszkania i pobytu oskarżonego oraz w miejscu jego pracy lub nauki.

Przeprowadzający wywiad zbiera niezbędne informacje od rodziny oskarżonego i sąsiadów, przełożonych oskarżonego w miejscu jego pracy, nauczycieli lub wychowawców w szkole oraz od innych osób lub instytucji, które mogą posiadać niezbędną wiedzę o oskarżonym.

Wywiad przeprowadza się w określonych godzinach, tj. od 6 do 22.

Z przepisów wynika określona procedura. Przed przystąpieniem do zbierania informacji przeprowadzający wywiad jest obowiązany okazać legitymację służbową oraz poinformować osoby udzielające informacji o nazwie i adresie organu zarządzającego przeprowadzenie wywiadu oraz o jego celu.

Co obejmie wywiad?

Jak wynika z przepisów rozporządzenia wywiad obejmuje informacje dotyczące:

• zachowania oskarżonego;
• warunków środowiskowych oskarżonego;
• sytuacji bytowej oskarżonego i jego rodziny;
• sposobu spędzania przez oskarżonego wolnego czasu;
• przebiegu i oceny pracy zawodowej lub nauki oskarżonego;
• kontaktów oskarżonego ze środowiskowymi grupami patologii społecznej, z uwzględnieniem nadużywających alkoholu lub środków odurzających;
• stanu zdrowia oskarżonego, z uwzględnieniem stanu zdrowia psychicznego, uzależnienia od alkoholu lub środków odurzających.

W szczególności tego rodzaju informacje są istotne bowiem mogą rzutować na kwestie odnoszące się do poczytalności oskarżonego (zob. np. wyrok Sądu Najwyższego z 15.03.2005 r., II KK 252/04, LEX nr 183024). Na polecenie organu zarządzającego przeprowadzający wywiad ma obowiązek go uzupełnić. Może się okazać, że sąd potrzebuje uszczegółowienia określonych informacji bądź zawiera luki.

Po przeprowadzeniu wywiadu przeprowadzający wywiad wypełnia kwestionariusz wywiadu środowiskowego, którego wzór stanowi załącznik do rozporządzenia. Wypełniony kwestionariusz wywiadu środowiskowego przeprowadzający wywiad przesyła niezwłocznie organowi, który zarządził jego przeprowadzenie.

Przeprowadzający wywiad środowiskowy jest obowiązany zachować w tajemnicy wszystkie okoliczności, o których dowiedział się w związku z przeprowadzeniem tego wywiadu.

Negatywne ustalenia w wywiadzie środowiskowym

Czasami wywiady środowiskowe zawierają ustalenia negatywne. Na ten problem wskazuje postanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 24 lipca 2002 r. w sprawie II AKz 650/02 (LEX nr 75081). W orzeczenia wynika, iż kurator zawodowy przybył do miejsca zamieszkania żony oskarżonego, ale jej nie zastał. Od sąsiadów ustalił, że żona oskarżonego od pewnego czasu nie przebywa w domu. Sąd Apelacyjny uznał, że taki dokument stanowił wywiad środowiskowy przeprowadzony przez kuratora, natomiast zawarto tam ustalenia negatywne.

Wywiad w sprawie rodzinnej

Oczywiście wywiady tego rodzaju nie są zbierane wyłącznie dla celów postępowań karnych. Wywiad środowiskowy może być pożądanym dowodem w sprawie o rozwód, o zezwolenia na zawarcie małżeństwa kobiecie niemającej ukończonych lat osiemnastu. Szczególne znaczenie mają one w sprawach, w których sąd powinien czynić ustalenia z perspektywy dobra dziecka, np. w postępowaniach z zakresu władzy rodzicielskiej. Dla sądu rodzinnego istotne jest ustalenie, czy np. dziecko żyje w bezpiecznych warunkach, czy w domu ma miejsce do spania, warunki do nauki, czy w domu jest czysto bądź czy są tam urządzane libacje alkoholowe. Takie informacje można właśnie wyczytać z wywiadu. Zwróćmy w szczególności uwagę na treść art. 570(1) par 1 k.p.c. Sąd opiekuńczy może zarządzić przeprowadzenie przez kuratora sądowego wywiadu środowiskowego w celu zebrania informacji dotyczących małoletniego i jego środowiska, a w szczególności jego zachowania się, warunków wychowawczych i życiowych, w tym sytuacji bytowej rodziny, przebiegu nauki małoletniego i sposobu spędzania czasu wolnego, jego kontaktów środowiskowych, stosunku do niego rodziców lub opiekunów, podejmowanych oddziaływań wychowawczych, stanu zdrowia i znanych w środowisku uzależnień małoletniego.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.