Upadłość konsumencka w praktyce

W dniu 31 marca 2009 r. weszła w życie ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze (dalej "pr. up. i n."), która wprowadza do prawa polskiego nową instytucję w postaci upadłości konsumenckiej. Jest to procedura oddłużeniowa, którą będą mogły zastosować osoby fizyczne nieprowadzące działalności gospodarczej.

Uprawnienia dłużnika

W założeniu twórców nowelizacji możliwość skorzystania z trybu upadłości konsumenckiej musi być umotywowana sytuacją o charakterze nadzwyczajnym. Dlatego przyjmuje się, że postępowanie upadłościowe będzie mogło być prowadzone tylko wobec osób, które stały się niewypłacalne na skutek wyjątkowych i niezależnych od nich okoliczności. Oddłużanie w tym trybie nie może być zbyt częste. Okres między oddłużeniami nie może być krótszy niż lat dziesięć. Przyjęcie terminu dziesięcioletniego związane jest z tym, że jest to w polskim prawie podstawowy termin przedawnienia roszczeń cywilnoprawnych (art. 118 k.c.).

Postępowanie upadłościowe w sprawach konsumenckich ze swej istoty musi być traktowane jako przywilej dla dłużnika. Należy mieć na uwadze, że porządek prawny wymaga, by dłużnicy wykonywali swoje zobowiązania. Niewykonywanie zobowiązań pociąga za sobą negatywne konsekwencje dla wierzycieli, co może doprowadzić do łańcucha upadłości. Dlatego też dłużnik korzystający z tego przywileju powinien dobrowolnie, lojalnie i uczciwie współpracować z organami prowadzącymi postępowanie upadłościowe. Jeżeli upadły dłużnik narusza nałożone na niego obowiązki, daje dowód, że nie jest osobą wiarygodną i nie zasługuje na oddłużenie. W związku z tym należy postępowanie upadłościowe umorzyć (art. 491[⁴], 491[¹¹] pr. up. i n.). 

Przy zastosowaniu procedury upadłości konsumenckiej wyłączono stosowanie tych przepisów prawa upadłościowego i naprawczego, których stosowanie w postępowaniu upadłościowym w sprawach konsumenckich byłoby nieodpowiednie. Przede wszystkim wyłączono:

• przepis wprowadzający obowiązek złożenia przez dłużnika wniosku o ogłoszenie upadłości o treści określonej przez art. 21 pr. up. i n.,
• przepisy ustanawiające podwyższone rygory dotyczące formalizmu procesowego przy składaniu wniosku o ogłoszenie upadłości oraz zakazujące udzielenia zwolnienia od kosztów sądowych dłużnika (art. 32 ust. 1 pr. up. i n.),
• możliwość przeprowadzenia wstępnego zgromadzenia wierzycieli (art. 44 - 50, 55, 56 pr. up. i n.), sporządzanie sprawozdania finansowego przez syndyka (art. 307 ust. 1 pr. up. i n. ).

Dla uproszczenia postępowania w przedmiocie ustalania składu masy upadłości przyjęto rozwiązanie, że wątpliwości co do tego, które z przedmiotów należących do upadłego wchodzą do masy, rozstrzyga sędzia-Komisarz (art. 491[⁵] pr. up. i n.).

Uprawnienia wierzycieli

Postępowanie upadłościowe w sprawach konsumenckich, oprócz oddłużenia upadłego, ma również w pewnym zakresie zaspokoić wierzycieli. Wobec tego postępowanie to będzie prowadzone według przepisów o postępowaniu upadłościowym obejmującym likwidację majątku upadłego, by tą drogą spieniężyć majątek upadłego i zaspokoić należności wierzycieli (art. 491[²] pr. up. i n.). Niecelowe natomiast byłoby prowadzenie w tego rodzaju sprawach postępowania upadłościowego z możliwością zawarcia układu. To postępowanie nie odpowiada istocie upadłości konsumenckiej, a do tego wywoływałoby negatywne konsekwencje w postaci nadmiernej komplikacji postępowania, co prowadziłoby do przewlekłości i wzrostu jego kosztów.

Skoro oddłużenie upadłego nie może odbywać się z pokrzywdzeniem wierzycieli, to upadły powinien spłacić wierzycieli w takim zakresie, w jakim jest to możliwe. W związku z tym przyjmuje, że posiadany przez dłużnika lokal mieszkalny albo dom winien być również przeznaczony na spłatę długów, jednakże z sumy uzyskanej z jego sprzedaży wydziela się upadłemu kwotę odpowiadającą przeciętnemu czynszowi najmu lokalu mieszkalnego za okres dwunastu miesięcy.

Po sporządzeniu ostatecznego planu podziału, nie wcześniej jednak niż po opuszczeniu przez upadłego domu jednorodzinnego lub lokalu mieszkalnego, o którym mowa w art. 491[⁶] ust. 1, sąd wydaje postanowienie o ustaleniu planu spłaty wierzycieli upadłego, określającego w jakim zakresie i w jakim czasie, nie dłuższym niż pięć lat, upadły jest obowiązany spłacać należności niezaspokojone na podstawie planu podziału oraz jaka część zobowiązań upadłego, po wykonaniu planu spłaty wierzycieli, zostanie umorzona. W planie spłaty wierzycieli uwzględnia się wszystkie zobowiązania upadłego powstałe do dnia jego ustalenia.

Postępowanie upadłościowe w sprawach konsumenckich przewidziane jest dla osób odpowiedzialnych, które dają rękojmię, że należycie wykorzystają szansę, jaką stwarza im oddłużenie. Jakiekolwiek uchybienie w spłatach pociągnie za sobą umorzenie postępowania na wniosek wierzyciela (art. 491[¹¹] pr. up. i n.). Dla ochrony praw wierzycieli projekt przyjmuje, że w okresie spłat dłużnik nie będzie mógł dokonywać czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu. Ponadto obowiązany będzie składać corocznie do końca kwietnia sprawozdania z wykonania planu spłat wierzycieli o osiągniętych przychodach i nabytych składnikach majątkowych w roku poprzednim (art. 491[⁹] pr. up. i n.).

Po prawomocnym ustaleniu warunków spłat nie przewiduje się zmniejszenia zakresu ustalonych spłat. Byłoby to bowiem rozwiązanie niekorzystne dla wierzycieli. W razie wystąpienia przemijającej przeszkody uniemożliwiającej dłużnikowi spłatę, sąd na wniosek dłużnika, po wysłuchaniu wierzycieli, będzie mógł przedłużyć okres spłaty, ale nie dłużej niż o dwa lata.

Istnieje możliwość zwiększenia zakresu spłat wierzycieli w razie poprawy sytuacji materialnej upadłego. Będzie to możliwe jednak tylko wtedy, gdy poprawa sytuacji materialnej jest wynikiem innych okoliczności niż zwiększenie wynagrodzenia za pracę upadłego lub dochodów uzyskiwanych z jego działalności gospodarczej (art. 491[¹⁰] pr. up. i n.). Zwiększenie spłat wierzycieli nastąpiłoby zatem tylko wtedy, gdyby poprawa sytuacji materialnej upadłego była następstwem darowizny czy wygranej w grach losowych albo spadkobrania. 

Celem tego rozwiązania jest zachęcenie dłużnika do zwiększenia jego aktywności zawodowej czy gospodarczej, co jest korzystne ze względów społecznych. Zwiększony wysiłek upadłego w tym zakresie pozwoli mu na poprawę jego sytuacji materialnej. 

Koszty postępowania upadłościowego wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej będą ponoszone według zasad ogólnych obowiązujących w postępowaniu upadłościowym prowadzonym według pr. up. i n. W celu obniżenia tych kosztów proponuje się niższą opłatę od wniosku o wszczęcie postępowania. Zamiast kwoty 1 000 zł pobieranej od wniosku o wszczęcie postępowania upadłościowego w sprawach przedsiębiorców, proponuje się kwotę 200 zł.

Aneta Ignatiuk jest prawnikiem Kancelarii Prawnej Skarbiec.Biz
Robert Nogacki jest założycielem Kancelarii Prawnej Skarbiec.Biz